Plątawa różowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Plątawa różowa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

Philesiaceae

Rodzaj

plątawa

Gatunek

Plątawa różowa

Nazwa systematyczna
Lapageria rosea Ruiz & Pav.
Fl. Peruv. 3: 65 (1802)
Zasięg
Mapa zasięgu
Multimedia w Wikimedia Commons
Pokrój
Kwiat

Plątawa różowa (Lapageria rosea Ruiz & Pav.) – gatunek niskopączkowych pnączy z monotypowego rodzaju plątawa (Lapageria) z rodziny Philesiaceae, endemiczny dla środkowego i południowo-środkowego Chile[3]. Jest to roślina o dużych, jadalnych, słodkich i soczystych owocach, uprawiana również jako pnącze ogrodowe.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Wijące liany[4], osiągające wysokość 3 metrów[5] (według niektórych autorów 10 metrów[6]).
Pędy
Rośliny tworzą krótkie podziemne kłącza. Pędy naziemne silnie rozgałęzione, przeważnie zdrewniałe, wijące[4].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe, naprzemianległe lub skrętoległe. Liście siedzące lub krótkoogonkowe, u nasady tworzące pochwę liściową[4]. Blaszki liściowe ostre, jajowato-lancetowate[4], o długości do 13 cm[5]. Użyłkowanie pierwszorzędowe złożone z od trzech do pięciu równoległych nerwów, dalsze siatkowate[4].
Kwiaty
Kwiaty obupłciowe, promieniste, podzalążniowe, zwisające, pojedyncze lub zebrane w kwiatostan, wyrastające wierzchołkowo lub pachwinowo w górnym odcinku pędu[4]. Okwiat pojedynczy, dzwonkowaty, o długości do 8,75 cm[5]. Listki okwiatu położone w dwóch okółkach niemal równej wielkości. Listki wewnętrznego okółka z miodnikami u nasady, czerwone lub białe, często nakrapiane. Pręciki położone w dwóch okółkach po trzy. Nitki pręcików nitkowate, wolne. Główki pręcików dwupylnikowe. Słupek zbudowany z trzech zrośniętych owocolistków. Zalążnia jednokomorowa. Szyjka słupka wzniesiona, nitkowata. Znamię słupka główkowate. Zalążki anatropowe lub amfitropowe, powstające w dwóch rzędach ze ściennych łożysk[4].
Owoce
Jajowate, czerwone jagody. Nasiona kuliste, żółtobrązowe[4].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój
Wieloletnie, wiecznie zielone, pnące chamefity[3]. Rośliny te w naturze kwitną jesienią. Ich kwiaty są zapylane głównie przez kolibry z gatunku fernandezik chilijski (Sephanoides sephaniodes) oraz trzmiele z gatunku Bombus dahlbomii[7].
Siedlisko
Rośliny z tego gatunku występują w lasach waldiwijskich, na wysokości od 0 do 2000 m n.p.m. Rosną w miejscach wilgotnych, o niemal ciągłych opadach, w głębokim cieniu. Zasiedlają bagna, torfowiska, brzegi jezior i rzek[6].
Cechy fitochemiczne
W tkankach tych roślin obecne są saponiny[4]. Czerwony kolor listków okwiatu wynika z obecności cyjanidyno-3-O-ramnozylglukozydu i cyjanidyno-3-O-glukozydu. U roślin o kwiatach różowych obecny jest jedynie ten drugi antocyjan, podczas gdy żaden z nich nie jest obecny u roślin o kwiatach białych[8].
Genetyka
Kariotyp plątawy różowej jest asymetryczny i bimodalny 2n = 2x = 30, z trzema metacentrycznymi, sześcioma submetacentrycznymi i sześcioma subtelocentrycznymi parami chromosomów. Zaobserwowano również jedną parę chromosomów B. Całkowita długość chromosomu (2n) wynosi 131,3 + 0,22 mikrometrów[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja rodzaju według APWeb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj wyróżniony jest w rodzinie Philesiaceae, zaliczanej do rzędu liliowców w kladzie roślin jednoliściennych (monocots)[2].

Pozycja rodzaju w innych systemach
W systemie Cronquista z 1981 roku rodzaj zaliczany był do rodziny kolcoroślowatych (Smilacaceae) w rzędzie liliowców, podklasie liliowych w klasie jednoliściennych[10]. W systemie Takhtajana z 1997 roku rodzaj zaliczony został do rodziny Philesiaceae, zaklasyfikowanej do rzędu Smilacales w nadrzędzie Dioscoreanae, w podklasie liliowych wyróżnionej w klasie jednoliściennych[11]. W ostatniej wersji tego systemu, opublikowanej w roku 2008, autor zmienił jedynie klasyfikację rzędu Smilacales do nadrzędu Lilianae w tej samej podklasie[12].

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia cesarzową Józefinę, pochodzącą z domu de la Pagerie, małżonkę Napoleona Bonaparte[13], która jako pierwsza sprowadziła tę roślinę do ogrodów Europy[14]. Epitet gatunkowy w języku łacińskim oznacza różowa.
Polska nazwa zwyczajowa
W roku 1852 Ignacy Rafał Czerwiakowski w pracy Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych opisał tę roślinę pod nazwą plątawa różowa[15]. W Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego z roku 1894 polska nazwa rodzaju Lapageria jest tożsama z podaną przez Czerwiakowskiego[16]. Sześć lat później, w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, Józef Rostafiński oprócz nazwy plątawa podał jako oboczną nazwę lapażerya, powołując się na pracę Edmunda Jankowskiego z 1891 roku Ogrodnictwo przemysłowe[17].
Obce nazwy zwyczajowe
W Chile roślina ta określana jest nazwą copihue, która bywa czasem używana również w literaturze angielskojęzycznej.
Synonimy[3]
  • synonimy nomenklatoryczne:
    • Philesia rosea (Ruiz & Pav.) D.Dietr.
  • synonimy taksonomiczne:
    • Lapageria hookeri Bridges ex Hook.
    • Lapageria alba Decne.
    • Lapageria rosea var. albiflora Hook.
    • Lapageria rosea var. rubra Schelle

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny spożywcze
Owoce tej rośliny, osiągające wielkość kurzego jaja, są jadalne. Ich miąższ jest biały, słodki i soczysty[18].
Rośliny ozdobne
Plątawa różowa jest uprawiana jako pnącze ogrodowe. Jest rośliną trudną w uprawie. Wymaga żyznej, przepuszczalnej ziemi liściowej, stanowiska lekko zacienionego i stałej temperatury. Nie jest mrozoodporna (strefy mrozoodporności 9–10). W krajach klimatu umiarkowanego może być uprawiana jedynie w szklarniach[14]. W uprawie spotyka się kultywary uzyskane w Wielkiej Brytanii: 'Nash Court' o kwiatach dużo większych niż gatunek botaniczny i 'Flesh Pink' o kwiatach różowych, oraz kultywary chilijskie, takie jak 'Nahuelbuta' o kwiatach białych z lekko fioletowym odcieniem wnętrza, 'Collinge' i 'Arco de Iris de la Cascada' o kwiatach białych z czerwonymi brzegami, 'Flor de Oro' o kwiatach koloru kości słoniowej, 'Cobquecura' o kwiatach biało-łososiowych, czy 'Quelipichum' o kwiatach czerwonych, których okwiat składa się z 9 listków[19].

Obecność w kulturze i symbolice[edytuj | edytuj kod]

Plątawa różowa została uznana za narodowy kwiat Chile[20].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  3. ↑ a b c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-04-13]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i J.G. Conran i H.T. Clifford: Philesiaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 409-411. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
  5. ↑ a b c Sharon R. Chester: A wildlife guide to Chile: continental Chile, Chilean Antarctica, Easter Island, Juan Fernandez Archipelago. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 2008, s. 89. ISBN 978-0-691-12976-1. (ang.).
  6. ↑ a b Description and images of Lapageria rosea. Flora Chilena. [dostęp 2011-04-17]. (ang.).
  7. ↑ Carlos E. Valdivia (et al.). Depressed pollination of Lapageria rosea Ruiz et Pav. (Philesiaceae) in the fragmented temperate rainforest of southern South America. „Biodiversity and Conservation”. 51 (5), s. 1845-1856, 2006. DOI: 10.1007/s10531-004-6683-4. (ang.). 
  8. ↑ C. Vergara (et al.). Anhocyanins that confer characteristic color to red copihue flowers (Lapageria rosea). „Journal of the Chilean Chemical Society”. 54 (2), s. 194-197, 2009. (ang.). 
  9. ↑ Pedro Jara-Seguel i Cristina A. Zúñiga. El cariotipo de Lapageria rosea Ruiz et Pav. (Liliales: Philesiaceae). „Gayana Botánica”. 61 (2), s. 76-78, 2004. ISSN 0016-5301. (hiszp.). 
  10. ↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1228. ISBN 0-231-03880-1. (ang.).
  11. ↑ The Taxonomicon. [dostęp 2011-04-14]. (ang.).
  12. ↑ Armen Leonovich Takhtadzhi͡an: Flowering plants. [New York]: Springer, 2009, s. 643. ISBN 978-1-4020-9608-2. (ang.).
  13. ↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 2008, s. 230. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).
  14. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 509, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  15. ↑ Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika szczególna. T. 2: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 617-618. (pol.).
  16. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2. : Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 425. (pol.).
  17. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 328. (pol.).
  18. ↑ Stephen Facciola: Cornucopia: a source book of edible plants. Vista, CA: Kampong Publications, 1990. ISBN 978-0-9628087-0-8. (ang.).
  19. ↑ Noel Gieleghem: The "Copihue" or Chilean Bellflower, Lapageria rosea. [dostęp 2011-04-14].
  20. ↑ Salvatore Bizzarro: Historical dictionary of Chile. Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2005, s. 185. ISBN 978-0-8108-4097-3.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plątawa_różowa&oldid=68190629”