Polaco

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Polaco – pejoratywne określenie Katalończyka w języku hiszpańskim. Geneza przezwiska jest nieznana; wszystkie z licznych teorii usiłujących wyjaśnić jego pochodzenie mają charakter spekulatywny i bazują na fakcie, że to samo słowo oznacza Polaka. Funkcjonuje niemal wyłącznie w języku kolokwialnym, np. jako obelga skandowana podczas zawodów sportowych lub używana w żargonie ulicznym. W Katalonii termin jest akceptowany po odwróceniu jego nacechowania emocjonalnego, np. jako określenie odróżniające Katalończyków od Hiszpanów. W Polsce na ogół minimalizuje się lub ignoruje pejoratywny charakter nazwy, nierzadko nadając jej pochlebne znaczenie.

Antecedencje[edytuj | edytuj kod]

Luis José Sartorius

W przeszłości dwukrotnie używano w języku hiszpańskim terminu „polacos” jako przezwiska czy wyzwiska. Wiadomo, że w pod koniec XVIII wieku mianem tym określano zwolenników jednej z madryckich szkół teatralnych; toczyli oni boje – czasem literalnie, przekrzykując się i obrażając na widowni – z konkurencyjną grupą, zwaną „chorizos”. Geneza nazwy pochodzi jakoby od osoby księdza znanego jako Padre Polaco, liderującego swojej frakcji[1]. Oba ugrupowania zostały przypomniane sto lat potem w popularnej operetce Luisa Mariano de Larra Chorizos y polacos (1876)[2]; uwieczniła ona obie nazwy, nic jednak nie wskazuje, by były one używane poza kontekstem teatralno-dramaturgicznym albo w związku z Katalonią[3]. Po raz drugi i w zupełnie innym znaczeniu termin „polacos” wszedł do użytku powszechnego w połowie lat 50. XIX wieku; nazywano tak frakcję Partii Umiarkowanych skupioną wokół Luisa José Sartoriusa, mylnie posądzanego o polskie korzenie[4]. W szybkim czasie ze względu na praktyki tej grupy określenia „polacada”, „polaquería” i „polaquísmo” stały się synonimami faworytyzmu, arbitralnych decyzji personalnych i kumoterstwa, a termin „polaco” oznaczał członka klientelistycznej siatki politycznej[5]. Termin zanikł wraz z marginalizacją Sartoriusa, ale miał swój chwilowy renesans publicystyczny w latach 80. XIX wieku[6], przenikając z języka prasowego do literatury pięknej i pojawiając się w powieści Benito Péreza Galdósa Miau (1888)[7].

Do dziś w języku hiszpańskim funkcjonuje – raczej jako rzadki archaizm – słowo „polacada”, choć termin „polaco” – który zresztą nie miał wyłącznie katalońskich odniesień – używany w tym znaczeniu zanikł[8]. Krótko w okresie I Republiki politycy i publicyści liberalni nazywali Hiszpanię „Polską południa”; określenie nie miało charakteru pejoratywnego, a raczej wręcz przeciwnie; sugerowało groźbę reakcyjnej interwencji zagranicznej oraz również pozostawało bez żadnego związku z Katalonią. Poza krótkim okresem lat 70. XIX wieku i wąskim kręgiem liberalnych intelektualistów porównanie nie przyjęło się i nie weszło do powszechnego obiegu[9].

Geneza[edytuj | edytuj kod]

Ułani w Hiszpanii, 1808

Geneza współczesnego użycia terminu jest niejasna[10]. Istnieje wiele opinii dotyczących jego pochodzenia, jednak wszystkie mają charakter czysto spekulatywny. Najdalej sięgająca teoria twierdzi, że domniemane XVII-wieczne polsko-katalońskie kontakty handlowe dały podstawę do powstania stereotypów narodowych[11]. Inna nawiązuje do sporu między osiemnastowiecznymi szkołami teatralnymi, nie wskazując jednak na mechanizm pojawienia się wątków katalońskich[12]. Kolejna mówi o Polakach walczących w Hiszpanii, których nazwę przeciwnicy na ogół przez pomyłkę rozciągali na ich katalońskich sojuszników; wskazuje się albo na wojnę o sukcesję hiszpańską[13], albo na okres napoleoński[14], albo na francuską interwencję w roku 1823[15]. Jeszcze jedna teoria wraca do postaci Sartoriusa, wskazując że jakoby z tytułu jego katalońskich koneksji nazwa miała zostać rozciągnięta na Katalończyków[16]. Niektórzy autorzy snują paralele między polskim ruchem niepodległościowym z końca XIX wieku i nabierającymi dynamizmu nacjonalizmami katalońskim[17] czy baskijskim[18]; według jednej odmiany tej teorii podzielona między Hiszpanię i Francję Katalonia miała przypominać podzieloną między zaborców Polskę[19], według innej katalońscy deputowani do Kortezów przez swoją narodową egzaltację zyskali miano „Polaków”[20]. Inni sugerują, że pejoratywne określenie trafiło do Hiszpanii i zostało zastosowane wobec Katalończyków dzięki Prusakom[14]. Jeszcze inni wskazują na okres wojny domowej 1936–1939, kiedy to jakoby żołnierze Nacjonalistów walczący na froncie aragońskim mylili polskich interbrygadzistów z Katalończykami[16]. Według kolejnych autorów Nacjonaliści świadomie ukuli porównanie twierdząc, że wymażą Katalonię z mapy tak jak hitlerowskie Niemcy zrobiły to z Polską[21]. Dość popularna teza mówi, że obelga narodziła się w okresie frankizmu[22] w koszarach, a odniesienie do Polski było mniej czy więcej przypadkowe[23] i miało stygmatyzować katalońskich rekrutów jako „innych”[24]. Cała grupa teorii nie wskazuje na żaden moment w przeszłości ale bazuje na domniemanych podobieństwach, czy to językowych („szeleszcząca” czy „siorbiąca” melodyka)[25], charakterologicznych (Katalończycy i Polacy są oszczędni/skąpi)[26][potrzebne mocniejsze źródło] czy religijnych (czarne madonny z Częstochowy i Montserrat)[27]

Współczesny uzus językowy[edytuj | edytuj kod]

Mecz Realu w Madrycie

We współczesnym języku hiszpańskim funkcjonuje kilka żargonowych pejoratywnych określeń Katalończyków, takich jak „catalufos”, „catalinos”, „catalardos” czy ich skatologiczne oboczności. Jednak żadne z nich nie dorównuje popularnością współcześnie używanemu terminowi „polacos”[28], który przez niektórych uważany jest za „klasyczną” formę antykatalońskiego przezwiska[29]. Emocjonalne nacechowanie terminu jest wyraźnie ujemne, choć może ono wahać się od protekcjonalnego, ironicznego czy lekceważącego po głęboko pogardliwe. Znaczeniowa treść określenia pozostaje nieokreślona; jest ono na tyle zleksykalizowane, że ewentualne dawniejsze odniesienia do konkretnych cech czy wad zanikły. Jednak o ile określenia „catalufos” czy „catalardos” funkcjonują głównie w kontekście politycznym i stosowane są wobec osób posądzanych o kataloński separatyzm, o tyle określenie „polacos” ma charakter bardziej uniwersalny. Obelga funkcjonuje również w odległych regionach Hiszpanii, np. w Andaluzji[30], choć szczególnie popularna pozostaje w Madrycie. Stosowana jest też na obszarach sąsiadujących z Katalonią, np. na Balearach[31], w Walencji[32] czy w Aragonii[33]; w tej ostatniej określa się tak mieszkańców pogranicznego pasa zwanego Franja[34]. Określenie wykorzystywane jest wyłącznie w języku mówionym i na ogół w jego wersji kolokwialnej, choć trafiają się również rzadkie przypadki obecności w języku literackim[35].

Wyzwisko stosuje się raczej w liczbie mnogiej jako „polacos” niż indywidualnie jako „polaco”. Na ogół używa się go, adresując wypowiedź – pośrednio lub bezpośrednio – do Katalończyków, np. podczas kłótni. Obecnie najbardziej nośne medialnie są zbiorowe formy wykorzystania terminu podczas zawodów sportowych, głównie przez kibiców drużyn rywalizujących z FC Barcelona; podczas meczów piłkarskich czy koszykarskich Realu Madryt pojawia się skandowanie „es polaco el que no bote” (literalnie „kto nie skacze, jest Polakiem”)[36]. W przypadku, gdy określenia „polacos” używają znane osobistości, jak np. dramaturg Antonio Gala Velasco[35] czy prezes Realu Madryt Ramón Mendoza Fontela[37], zostaje to na ogół zauważone przez media.

Recepcja w Katalonii[edytuj | edytuj kod]

Oriol Junqueras

Katalończycy doskonale zdają sobie sprawę z funkcjonowania terminu „polacos” w języku hiszpańskim. Ich własna postawa wobec przezwiska jest niejednorodna i generalnie da się sprowadzić do czterech typów reakcji. W pierwszej i ze względu na kolokwialne okoliczności użycia stosunkowo rzadko udokumentowanej, stosowanie terminu budzi oburzenie i wywołuje bezpośrednią krytykę[38]. W drugiej i dość popularnej wersji marginalizowane bądź ignorowane są obraźliwe intencje związane z uzusem, a terminowi nadaje się neutralną bądź pozytywną albo wręcz pełną dumy wymowę. Telewizyjna sonda na ulicach Barcelony wykazała, że większość przechodniów nie wydaje się zbulwersowana określeniem i część spekuluje na temat ewentualnych katalońsko-polskich paraleli w kontekście patriotyzmu, wytrwałości czy solidarności[39]. Również niektórzy nacjonalistyczni politycy katalońscy, jak Oriol Junqueras Vies, eksponują w ich mniemaniu sympatyczne podobieństwa między dwoma narodami[40]. W trzeciej wersji, rozpowszechnionej dzięki mediom, określenie stało się paradygmatem politycznej złośliwości generalnie. W ten sposób pozycjonuje termin „polacos” program satyryczny pt. Polònia, który miał premierę na katalońskim programie telewizyjnym TV3 w roku 2006. Program w prześmiewczym tonie komentuje ogólnohiszpańskie wydarzenia polityczne i cieszy się bardzo dużą popularnością; odniesiony sukces sprawił, że w roku 2008 sklonowano jego formułę w stosunku do wydarzeń sportowych nadając mu nazwę Crackovia. Wreszcie, w czwartej wersji przezwisko akceptowane jest jako wyraz antagonizmu hiszpańsko-katalońskiego i zwracane przeciw Hiszpanom. Wyrazem takiego stanowiska jest dość popularny zwrot „lepiej być Polakiem niż hiszpańskim psem”[41], spotykany w mediach społecznościowych[42] czy wykorzystywany przez kibiców drużyn sportowych z Katalonii[43]. Termin „polacos” przeniknął też do języka katalońskiego, ale utracił swoje oryginalne, podwójne znaczenie; na własne auto-określenie w kontekście sporów hiszpańsko-katalońskich Katalończycy używają niekiedy terminu „polacs”, natomiast słowo „polonesos” jest pozbawione ładunku emocjonalnego i oznacza Polaków[44].

Odbiór wśród Polaków[edytuj | edytuj kod]

Dąbrowszczacy w Barcelonie, 1938

Podwójne znaczenie hiszpańskiego terminu „polacos” pozostaje w Polsce generalnie nieznane[45], choć co jakiś czas wspominają o nim korespondenci różnych polskich mediów. Cechą charakterystyczną polskich doniesień jest minimalizowanie, negowanie[46] lub ignorowanie obraźliwego ładunku emocjonalnego; np. oficjalna publikacja polskiego MSZ pisząc o wizerunku Polaków w Hiszpanii ogranicza się do stwierdzenia, że „w Katalonii Polacy traktowani są ze szczególną sympatią ze względu na fakt, że mieszkańców tego regionu tradycyjnie określa się mianem polacos”[47]. Chętnie spekuluje się na temat Polski jako wzoru dla Katalończyków, proponując tytuły takie jak „Katalończycy są dumni z bycia Polakami”[48]. Niektórzy autorzy przedstawiają prześmiewczy charakter określenia jako nieaktualną historyczną zaszłość, eksponując katalońską sympatię dla Polski i wywodząc ją od popularności Bolka i Lolka, poprzez szacunek dla Mrożka, po podziw dla polskiej historii[49]. Wątek Katalończyków zafascynowanych polskim patriotyzmem, dążeniami niepodległościowymi, walką z zaborcami czy wkładem polskich interbrygadzistów w obronę Katalonii i Republiki w czasie wojny domowej niekiedy pojawia się w polskiej cyberprzestrzeni[50]. Przypadki przedstawiania nazwy jako „pejoratywno-ironicznej” i „dość często używanej”, będącej wyrazem niechęci niektórych Hiszpanów do Katalończyków, są stosunkowo rzadkie[51]; najczęściej pojawiają się w kontekście rywalizacji sportowej między Realem Madryt a FC Barcelona[52]. W związku z emigracją zarobkową Polaków do Hiszpanii, w tym do Katalonii, część z nich zauważyła dwuznaczny uzus językowy; podobnie jak polskie media marginalizują oni negatywne konotacje nazwy i jeśli do niej nawiązują, to w kontekście zabawnego qui pro quo, np. przedstawiając się jako „Polacos de Polonia”[53]. Witryna utrzymywana przez barcelońską polonię nazywa termin „nieco pejoratywnym”, choć również „potocznym” i „z przymrużeniem oka”[54]. Wśród Polaków zdarzają się jednak także przypadki reakcji pełnej oburzenia, piętnujące określenie jako obraźliwe wobec całego narodu polskiego[55].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Manuel García de Villanueva, Origen, épocas y progresos del teatro español: discurso historico al que acompaña un resumen de los espectaculos y un compendio de la historia general de los teatros hasta la era presente, Madrid 1802, s. 314
  2. ↑ La Vanguardia 10.01.1994, dostępna tutaj, również Chorizos y polacos, [w:] serwis Zarzuelerías 18.01.2016, dostępny tutaj
  3. ↑ por. np. publicystyczne wykorzystanie terminu w prasie hiszpańskiej lat 30. XX wieku na witrynie hiszpańskiej hemerotecki narodowej tutaj
  4. ↑ Barbara Obtułowicz, Luis Jose Sartotius, hrabia de San Luis. Polak, który nie był Polakiem, Kraków 2012, ISBN 978-83-7271-716-0 oraz Barbara Obtułowicz, Luís José Sartorius, conde de San Luís: leyenda y realidad, [w:] Intinerarios 15 (2012), ss. 279-303
  5. ↑ por. np. zwrot „polaco de última hora y de última extracción”, dający się przełożyć jako „Polak świeżego chowu” i oznaczający nowego członka politycznego układu, zob. La Vanguardia 10.11.1884, dostępna tutaj
  6. ↑ por. np. użycie słowa „polacada” w barcelońskim dziennika La Vanguardia w latach 80. XIX wieku na witrynie hemeroteki La Vanguardia, dostępnej tutaj
  7. ↑ szczegółowa analiza w Jadwiga Konieczna-Twardzikowska, Los polacos en Miau. Problema de la traducción del estereotipo, [w:] Actas del quinto congreso internacional de estudios Galdosianos, Las Palmas 1992, ss. 209-213
  8. ↑ polacada, [w:] Diccionario de la lengua española online, dostępny tutaj
  9. ↑ Juan Fernández-Mayoralas Palomeque, La Polonia del mediodía. Un tópico polaco en la historia española, [w:] Hispania: Revista española de historia 62/210 (2002), ss. 167-220
  10. ↑ „academics are divided over why it became used to describe Catalan as foreign”, Raphael Minder, The Struggle for Catalonia: Rebel Politics in Spain, Oxford 2017, ISBN 978-1-84904-937-5, s. 39
  11. ↑ Polacy przebywający w Katalonii mieli nazywać Hiszpanów z południa „czarnymi”, co rzekomo dało asumpt do powstania istotnie funkcjonującego przezwiska „xarnego”. Z kolei ci właśnie południowcy mieli zrewanżować się Katalończykom przezwiskiem „polacos”, Alicía „polaca”, [w:] serwis Alícies, dostępny tutaj. Według nieco innej a być może spokrewnionej teorii, dawniej w Andaluzji "mówić po polsku" oznaczało mówić bełkotliwie, niezrozumiale, Carlos Marrodán, Jeździec polski, Molina Antonio Munoz, [w:] Gazeta Wyborcza 03.11.03, dostępne tutaj
  12. ↑ La Vanguardia 10.01.1994, dostępna tutaj
  13. ↑ Joan Avenallada, Viatge a l'origen dels insults, Badalona 2006, ISBN 978-84-96201-71-2, s. 30
  14. ↑ a b La Vanguardia 23.11.1995, dostępna tutaj
  15. ↑ La Vanguardia 17.08.2006, dostępna tutaj
  16. ↑ a b Per què Polacs?, [w:] serwis directe.cat 11.09.2008, dostępny tutaj
  17. ↑ Enric Prat de la Riba miał explicite przytaczać przykład polski tłumacząc różnicę między narodem a państwem, zob. El catalanismo mira hacia Polonia con admiración, [w:] serwis Blog de Xavier Casals, dostępny tutaj
  18. ↑ zob. np. argument baskijskiego nacjonalisty z końca XIX wieku: „quedo ahora plenamente convencido de que no es Vd. español, sino bizcaino. Los polacos nunca se dirán rusos o alemanes, sino polaco”, cytowane za Fernández-Mayoralas Palomeque 2002, s. 210
  19. ↑ logika taka funkcjonowała jeszcze w latach 1930., por. La Vanguardia 17.07.1931, dostępna tutaj l
  20. ↑ Sergi Mateo, ¿Por qué a los catalanes nos llaman polacos?, [w:] serwis sergimateo, dostępny tutaj
  21. ↑ opinia znanego antrolpoga, Robert Costa Solé, Per què a Espanya anomenen 'polacos' els catalans?, [w:] serwis sapiens.cat, dostępny tutaj
  22. ↑ najwcześniejsze zarejestrowane wspomnienia dotyczące obraźliwego użycia słowa „polacos” wobec Katalończyków pochodzą od republikańskich żołnierzy którzy trafili do frankistowskich obozów jenieckich, zob. Polonya – ¿Per què als catalans es diu ¨Polacs¨?, [w:] serwis YouTube, dostępny tutaj, lub Katalończyków wcielonych do nacjonalistycznych szeregów, La Vanguardia 25.01.1994, dostępna tutaj
  23. ↑ na tej samej zasadzie na jakiej w Polsce wyróżniono Turków mówiąc o „tureckim kazaniu” albo w Anglii Holendrów mówiąc o „double Dutch”
  24. ↑ La Vanguardia 29.01.1994, dostępna tutaj, La Vanguardia 19.01.2002, dostępna tutaj, La Vanguardia 15.01.1994, dostępna tutaj
  25. ↑ „because of the alien, slurping sound of their language”, Richard Fitzpatrick, El Clasico: Barcelona V Real Madrid: Football's Greatest Rivalry, London 2012, ISBN 978-1-4081-5879-1, s. 16, „sounded like Polacos”, Kathryn A. Woolard, Singular and Plural: Ideologies of Linguistic Authority in 21st Century Catalonia, Oxford 2016, ISBN 978-0-19-025863-4, s. s. 129
  26. ↑ zob. np. blog Polacos de Polonia, dostępny tutaj
  27. ↑ zob. zwłaszcza poemat Carlesa Pi i Sunyer z roku 1939, zatytułowany Diàleg de les Verges Negres de Polònia i Catalunya, zawierający paralelę losów polskich i katalońskich na tle upadku Katalonii i upadku Polski w roku 1939, analiza w Olga Glondys, La Polonia cercana e idealizada de los exiliados republicanos catalanes, [w:] Studia Iberystyczne 8 (2009), ss. 423-436
  28. ↑ Avenalleda 2006, s. 39
  29. ↑ Jaume Subirana, Barcelona ABC, Barcelona 2013, ISBN 978-84-9850-434-7, s. 47
  30. ↑ Francisco Garrido, Cataluña y Andalucía, [w:] serwis paralelo36andalusia, dostępny tutaj
  31. ↑ La Vanguardia 25.06.1996, dostępna tutaj
  32. ↑ por. okrzyki w rodzaju „fuera catalanes polacos” („wynocha Katalończycy, polacy”), przytaczane przez Ferran Colom i Ortiz, Repertori d'actituds i normes d'ús lingüístic entre els estudiants de la ciutat de València, [in:] Llengua, societat i ensenyament, Valencia 2003, ISBN 978-84-608-0014-9, s. 19
  33. ↑ José R. Bada Panillo, El debat del català a l'Aragó (1983-1987), Calaceit 1990, ISBN 978-84-87580-01-7, ss. 93, 94, 137, 138
  34. ↑ Artur Quintana i Font, Conferencia: Perspectives del catala a Arago, [w:] Ramon Sistac i Vicen, De fronteres i mil•lennis, Barcelona 2003, ISBN 978-84-7283-709-6, s. 14
  35. ↑ a b Vícent de Melchor, Antonio Gala, ¿serbio?, [w:] El País 29.08.1994, dostępny tutaj
  36. ↑ por. np. filmiki z meczu piłki nożnej tutaj i koszykówki tutaj
  37. ↑ Los cánticos ofensivos más recordados entre Real Madrid y Barcelona, [w:] Marca 19.05.2015, dostępna tutaj
  38. ↑ taki przypadek to np. Vícent de Melchor, Antonio Gala, ¿serbio?, [w:] El País 29.08.1994, dostępny tutaj
  39. ↑ zob. Polonya – ¿Per què als catalans es diu ¨Polacs¨?, [w:] serwis YouTube, dostępny tutaj
  40. ↑ Oriol Junqueras, Catalans i polacos, [w:] serwis junqueras.cat, dostępny tutaj
  41. ↑ w wersji adresowanej do odbiorców kastylijskich "antes polacos que perros españoles" por. np. wymianę postów w wątku Catalonia is not Spain, it’s Poland, [w:] serwis racocatala, dostępny tutaj, czy wątek Antes polacos que perros españoles, dostępny tutaj; w wersji katalońskiej slogan brzmi „millor polacs que gossos espanyols”
  42. ↑ por. na twitterze tutaj
  43. ↑ slogan używany jest nie tylko przez kibiców CF Barcelona ale również innych katalońskich drużyn, np. z Gerony, por. wątek Perros españoles [Ultras del Girona], [w:] serwis forocoches, dostępny tutaj
  44. ↑ Salvador Cot, L’odi al catalufo, [w:] El Món 09.09.2015, dostępny tutaj
  45. ↑ paradoksalnie, w wielkiej literaturze polskiej katalońska paralela przeprowadzona jest w stosunku do Litwy, a Polska występuje jako potencjalna, uciskająca Katalonię Hiszpania, zob. "Cóż więcej? pod wojennym prawem i pod biczem / Barceloną byłoby Wilno z Mickiewiczem", Juliusz Słowacki, Przypowieści i epigramaty (napisane prawdopodobnie między 1847 a 1849)
  46. ↑ np. serwis sportowy twierdzi, że skandowanie „kto nie skacze jest Polakiem” nie ma obraźliwego wydźwięku, Gerard Badia: w Madrycie ludzi z Katalonii nazywa się "Polakami", [w:] serwis ekstraklasa.tv, dostępny tutaj
  47. ↑ Atlas polskiej obecności za granicą, s. 110, dostępny online tutaj
  48. ↑ Katalończycy są dumni z bycia Polakami, [w:] serwis polskieradio.pl, dostępny tutaj
  49. ↑ Ewa Wysocka, Barcelona, stolica Polski, Kraków 2016, ISBN 978-83-65282-74-3
  50. ↑ zob. wzmianki wskazujące „na bliskie ich sercom bohaterstwo i upór w dążeniach niepodległościowych”, „El polcacco”, „typowy janusz”, czyli jak Polacy są postrzegani poza granicami kraju, [w:] serwis otworzsiena, dostępny tutaj; Katalończyków i Polaków ma łączyć „twardość, walka o niepodległość”, por. W Hiszpanii zamieszki, a Katalończycy przezywani są... Polakami. O co chodzi?, [w:] serwis pikio, dostępny tutaj, a paralelizm istnieje między Polakami ciemiężonymi przez Rosjan i Katalończykami ciemiężonymi przez Hiszpanów, zob. Los Polacos – co łączy Katalończyków z Polakami?, [w:] serwis wolne-dziennikarstwo, dostępny tutaj
  51. ↑ zob. serwis naTemat, dostępny tutaj
  52. ↑ zob. np. Michał Zaranek, Historia nienawiści, [w:] serwis Przegląd Sportowy 03.10.2012, dostępny tutaj, Dlaczego kibice Realu Madryt kpią z Polaków?, [w:] serwis fronda, dostępny tutaj
  53. ↑ zob. blog Polacos de Polonia, dostępny tutaj
  54. ↑ Polak a sprawa katalońska, czyli o pochodzeniu znajomo brzmiącego przezwiska Katalończyków, [w:] serwis PoloniaBarcelona, dostępny tutaj
  55. ↑ La Vanguardia 27.12.1993, dostępna tutaj

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polaco&oldid=71125327”