Płowiec jodoformowy
 Płowiec jodoformowy | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
płowiec jodoformowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Hemileccinum impolitum (Fr.) Šutara Česká Mycol. 60(1): 55 (2008) | |
.jpg)
.jpg)
Płowiec jodoformowy, borowik płowy Hemileccinum impolitum (Fr.) Šutara – gatunek grzyba z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hemileccinum, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson zbadał i opisał Elias Fries w 1838 roku. Pozycja taksonomiczna gatunku długo pozostawała niepewna, a różni autorzy umieszczali go w przeszłości w różnych rodzajach, m.in. w obecnie porzuconych rodzajach Tubiporus[2] i Versipellis[3].
W oparciu o wstępną analizę locus rybosomalnego RNA 28S, mykologowie Manfred Binder i Halmut Besl w roku 2000 umieścili gatunek w rodzaju Xerocomus[4]. Jednak w 2008 r. Josef Šutara przeniósł takson do nowego rodzaju Hemileccinum, w oparciu o jego charakterystyczną morfologię[5]. Bardziej rozbudowane badania filogenetyczne przeprowadzone w 2014 roku przez Ganga Wu i jego zespół wykazały, że takson nie należy do rodzajów Boletus, Xerocomus ani Leccinum, lecz do odrębnej linii filogenetycznej w podrodzinie Xerocomoideae. Kolejne badania R. Hallinga z zespołem[6] oraz M. Loizidesa z zespołem[7] potwierdziły, że gatunek należy do monofiletycznego rodzaju Hemileccinum. Nazwa Hemileccinum impolitum, którą nadał J. Šutara, jest aktualną nazwą naukową tego taksonu uznaną przez Index Fungorum.
- Boletus impolitus Fr. 1838
- Boletus suspectus Krombh. 1836
- Leccinum impolitum (Fr.) Bertault 1980
- Tubiporus impolitus (Fr.) P. Karst. 1882
- Versipellis fragrans var. impolita (Fr.) Quél. 1886
- Versipellis impolita (Fr.) Quél. 1886
- Xerocomus impolitus (Fr.) Quél. 1888
Nazwę borowik płowy nadała w 1960 roku Alina Skirgiełło[9]. W Checklist of Polish larger Basidiomycetes (Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski) Władysław Wojewoda łączy tzw. borowika płowego (Hemileccinum impolitum) razem z tzw. borowikiem kruchym (Lanmaoa fragrans) do jednego taksonu – borowik kruchy (Boletus suspectus = synonim Boletus fragrans)[9]. Po przeniesieniu do rodzaju Hemileccinum, nazwa polska stała się niespójna z nazwą naukową. Zgodnie z rekomendacją Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego tzw. borowików płowego i kruchego nie należy utożsamiać, a wobec tego pierwszego używać nazwy płowiec jodoformowy[10]
Łaciński epitet gatunkowy impolitum oznacza „szorstki” i odnosi się do skórki kapelusza tego gatunku, która jest początkowo filcowata i pokryta drobno nitkowatą powłoką, widoczną dobrze pod lupą.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnicy 5–20 cm, początkowo półkulisty, później łukowaty, poduchowaty a czasami prawie płaski. W kolorze kremowoszarym z lekko oliwkowym odcieniem za młodu, następnie kremowooliwkowego aż do beżowobrązowego u starszych owocników. Warstwa pod skórką jest brązowawa. Skóra kapelusza początkowo jest filcowata, pokryta drobnymi niteczkami trochę oszroniona. Starsze owocniki miejscami robią się łyse i gładkie. Uszkodzona lub otarta skórka brązowieje, a nawet przyjmuje rumianobrązowy odcień. Zdarza się, że podczas suszy czy upałów może popękać[11][12][13].
Pory rurek drobne, najpierw cytrynowożółte, z wiekiem złotożółte, u starych okazów z zielonkawym lub oliwkowym odcieniem. Nie zmieniają barwy po uciśnięciu, lekko brązowieją gdy wyschną. Rurki o długości 15–30 mm, tego samego koloru co pory. Przecięte nie zmieniają koloru[11][12].
Długości 50–180 mm i grubości 25–80 mm, początkowo jasnożółty, z wiekiem żółtoszarawy. W górnej części pod rurkami często posiada czerwonawy lub brunatnoczerwonawy obrączkowaty pasek, a czasem również u nasady jest nabiegły różowawo, czerwonawo lub pokryty czerwonawymi plamkami. Jego powierzchnia nigdy nie jest pokryta siateczką, jest za to chropowata, ziarnista do lekko włóknistej, z wiekiem staje się gładsza. Fakturą przypomina trochę tę u koźlarzy (Leccinum), a bruzdy na powierzchni są nieznacznie ciemniejsze; robią się wyraźnie ciemniejsze gdy obeschną np. podczas upałów. Kształt trzonu początkowo pękaty i masywny, potem cylindryczny, a nawet wrzecionowaty lub maczugowaty. Grzybnia u podstawy trzonu jest biała lub biaława, czasami lekko ochrowa[11][12].
Białawy, białawożółtawy do jasnocytrynowego; nad rurkami ciemniejszy – cytrynowy, u podstawy trzonu nawet do żółtobrązowego. Nie zmienia barwy po przecięciu. W trzonie jest nieco włóknisty. Zapach szczególnie wyczuwalny u nasady trzonu. Jest nieprzyjemny, apteczny, przypomina fenol lub jodoform używany w szpitalach w celach dezynfekcyjnych. Zapach wzmaga się znacznie podczas gotowania. Smak łagodny[11][13].
Oliwkowobrązowy. Zarodniki gładkie, elipsoidalne do wrzecionowatych, o wymiarach 10–16 × 4–6 μm, zwykle jednak mieszczą się w granicy 11–14 × 4,5–5,5 μm. Bez pory rostkowej[11].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Grzyb rzadki. Owocniki wytwarza od maja do połowy października. Rośnie w lasach liściastych (dęby, graby), parkach, ogrodach, przy alejkach i przy stawach, zwłaszcza pod dębami, rzadko pod lipami lub innymi drzewami liściastymi, na nizinach i podgórzu, na podłożu wapiennym. Preferuje ciepłe, nasłonecznione stanowiska. W basenie Morza Śródziemnego tworzy mikoryzę z niektórymi innymi gatunkami drzew liściastych nie występującymi w Europie Środkowej, takimi jak np. kasztan jadalny (Castanea sativa)[11].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Grzyb mykoryzowy[9]. Grzyb jadalny[12][14]. Przez niektóre źródła określany jest jako grzyb niejadalny, ale jedynie ze względu na chemiczny zapach[13]. Z powodu rzadkości występowania zasługuje na ochronę.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Index Fungorum – Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2019-08-21].
- ↑ Karsten PA. (1882). Rysslands, Finlans och den Skandinaviska halföns Hattsvampar. Sednare Delen: Pip-, Tagg-, Hud-, Klubb- och Gelésvampar. Bidrag till Kännedom av Finlands Natur och Folk. 37.
- ↑ Quélet L. – Enchiridion Fungorum in Europa media et praesertim in Gallia Vigentium: 158 (Paris, 1886).
- ↑ Binder M, Besl H (2000). 28S rDNA sequence data and chemo-taxonomical analyses on the ge- neric concept of Leccinum (Boletales) (in German). Trento: Verlag Micologia 2000..
- ↑ Šutara J. (2008). ''Xerocomus s. l. in the light of the present state of knowledge''. Czech Mycology. 60 (1): 29–62.
- ↑ Halling, Roy E.; Fechner, Nigel; Nuhn, Mitchell; Osmundson, Todd; Soytong, Kasem; Arora, David; Binder, Manfred; Hibbett, David (2015). „Evolutionary relationships of Heimioporus and Boletellus (Boletales), with an emphasis on Australian taxa including new species and new combinations in Aureoboletus, Hemileccinum and Xerocomus”. Australian Systematic Botany. 28 (1): 1–22. doi:10.1071/SB14049..
- ↑ Loizides M, Bellanger JM, Assyov B, Moreau PA, Richard F (2019). „Present status and future of boletoid fungi (Boletaceae) on the island of Cyprus: cryptic and threatened diversity unraveled by 10-year study”. Fungal Ecology. 41 (13): 65–81..
- ↑ Species Fungorum – Species synonymy [online], www.speciesfungorum.org [dostęp 2019-08-22].
- ↑ a b c Władysław. Wojewoda, Checklist of Polish larger Basidiomycetes = Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1, OCLC 62368937 [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
- ↑ a b c d e f Michal. Mikšík, Hřibovité houby Evropy, wyd. První české vydání, Praha, s. 394–395, ISBN 80-256-2063-8, OCLC 1089429781 [dostęp 2019-08-22].
- ↑ a b c d Boletus impolitus (borowik płowy) [online], www.grzyby.pl [dostęp 2019-08-22].
- ↑ a b c Ladislav Hagara, Ottova encyklopedie hub, wyd. 1, Praha: Ottovo nakladatelství, 2015, s. 523–525, ISBN 978-80-7451-407-4, OCLC 903090511 [dostęp 2018-11-17].
- ↑ grzybland – Borowik płowy [online], www.grzybland.pl [dostęp 2019-08-22].