Rożnik
 Rożnik strzępolistny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj |
rożnik |
| Nazwa systematyczna | |
| Silphium Linnaeus Sp. Pl. 919. 1 Mai 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
S. asteriscus L.[3] | |
Rożnik[4][5], złotnik, sylfium[5] (Silphium L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 12[6][7] lub 17[8] gatunków. Rośliny te występują we wschodniej części Ameryki Północnej[5][7], gdzie należą do składników prerii[9] i widnych lasów[10]. Niektóre gatunki zostały rozprzestrzenione jako rośliny ozdobne. Uprawiane są także w Polsce, przy czym rożnik przerosłolistny czasem przejściowo dziczeje[5].
Rożnik strzępolistny zaliczany jest do „roślin kompasowych”, ponieważ odcinki jego liści ustawiają się równolegle do promieni południowego słońca w osi północ-południe[5][7]. Niektóre gatunki w obrębie pierwotnego zasięgu używane są jako lecznicze[7]. Ich organy podziemne, zwłaszcza kłącza, zawierają duże ilości inuliny[11]. Są to też cenione rośliny miododajne ze względu na dużą produkcję nektaru i późne kwitnienie. Nasiona są chętnie zjadane przez ptaki[10].
Naukowa nazwa rodzaju Silphion pochodzi z greki, gdzie w starożytności oznaczała niezidentyfikowaną współcześnie roślinę (→ sylfion) przedstawianą na monetach pochodzących z Cyrenajki[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny osiągające od 0,2 do ponad 2,5 m wysokości (maksymalnie 3,5 m[12]), z podziemnym kłączem, korzeniem palowym lub tylko wiązką wrzecionowatych korzeni przybyszowych. Łodyga na przekroju okrągła lub czterokanciasta, zwykle prosto wzniesiona i rozgałęziona[6].
- Liście
- Skupione w rozecie przyziemnej, okółkowe, naprzeciwległe lub skrętoległe, czasem różne typy ulistnienia obecne na tych samych okazach. Ogonkowe lub siedzące, z blaszką z pojedynczą żyłką centralną lub z trzema, trójkątną, jajowatą, owalną do równowąskiej, u niektórych gatunków podzieloną pierzasto jedno- lub dwukrotnie. Całobrzegą lub ząbkowaną. Liście nagie lub owłosione[6], często szorstkie[12].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki, a te w złożone grona lub wiechy. Okrywy kwiatostanów dzwonkowate do półkolistych, o średnicy do 3 cm. Łuski okrywy trwałe, w dwóch-czterech rzędach, przy czym zewnętrzne są szersze i liściowate, a wewnętrzne mniejsze i cieńsze. Dno kwiatostanowe płaskie lub lekko wypukłe, pokryte plewinkami. Na skraju wyrastają słupkowe kwiaty języczkowe w jednym do czterech szeregów (w liczbie od 8 do kilkudziesięciu). Wewnątrz koszyczka rozwijają się pręcikowe kwiaty rurkowate. Korony kwiatów są żółte lub białe[6]. Koszyczki wraz z kwiatami języczkowymi mogą osiągać ok. 10 cm średnicy[5].
- Owoce
- Niełupki spłaszczone, czasem oskrzydlone, bez puchu kielichowego lub czasem z trwałym kielichem w postaci dwóch ości[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj z plemienia Heliantheae Cass. z podrodziny Asteroideae (Cass.) Lindley z rodziny astrowatych Asteraceae Dum.[7]
- Wykaz gatunków w ujęciu według The Plant List[8][4]
- Silphium albiflorum A.Gray
- Silphium asperrimum Hook.
- Silphium asteriscus L.
- Silphium brachiatum Gatt.
- Silphium compositum Michx.
- Silphium glutinosum J.R.Allison
- Silphium integrifolium Michx. – rożnik całolistny
- Silphium laciniatum L. – rożnik strzępolistny
- Silphium laeve Hook.
- Silphium mohrii Small
- Silphium perfoliatum L. – rożnik przerosłolistny[5][10][13], r. przerośnięty[4]
- Silphium perplexum J.R.Allison
- Silphium radula Nutt.
- Silphium terebinthinaceum Jacq. – rożnik terpentynowy
- Silphium ternatum Sessé & Moc.
- Silphium trifoliatum L. – rożnik trójdzielny
- Silphium wasiotense Medley
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-29] (ang.).
- ↑ a b Silphium. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-29].
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 168. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f g Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 778. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f Jennifer A. Clevinger: Silphium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-29].
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 856, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Silphium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-29].
- ↑ Zbigniew Podbielkowski: Fitogeografia części świata. Ameryka, Australia, Oceania, Antarktyda. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 91. ISBN 83-01-07601-1.
- ↑ a b c Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin. Tom II, K-Z. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 813. ISBN 978-83-7506-846-7.
- ↑ Kowalski R., Wierciński J.. Ocena niektórych gatunków Silphium jako surowców inulinowych. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio E, Agricultura”. 59, 1, s. 189-195, 2004.
- ↑ a b Silphium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-11-29] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168, ISBN 978-83-62975-45-7.