Rodzina O’Byrne
.png) O’Byrne | |
| Państwo | |
|---|---|
| Region |
Críoch Branach |
| Protoplasta |
Bran mac Máelmórd |
| Status rodziny |
żyje |
| Pochodzenie etniczne | |
| Gałęzie |
polska, saksońska, irlandzka, angielska, francuska |
Rodzina O’Byrne (irl. Ó Broin) – żyjący do dziś irlandzki klan, wywodzący się od Brana mac Máelmórda – króla Leinsteru[1][2], należącego do szczepu rodu Uí Dúnlainge[3].
Etymologia nazwiska
[edytuj | edytuj kod]Większość irlandzkich nazwisk ma pochodzenie celtyckie i wywodzi się z IV wieku p.n.e., kiedy to Celtowie ustanowili system dziedzicznych nazwisk, dodając przed drugim imieniem „Mac” (syn) lub „O” (wnuk lub potomek). O’Byrn jest więc nazwiskiem odosobowym, wywodzi się od imienia starożytnego celtyckiego wodza, Brana mac Maolmòrrdha – króla Leinster, zmarłego w 1052 roku. Jego potomkowie nazywali siebie w języku irlandzkim Ó Broin, co oznacza wnuka lub potomka Brana. Irlandzka forma nazwiska uległa zanglicyzowaniu, w wyniku czego powstał obecnie znany O’Byrne[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki
[edytuj | edytuj kod]Bran mac Máelmórda był królem Leinsteru, obalonym w 1018, zmarłym w 1052 roku. Jego ojciec, Maelmorda, był królem Leinster i zmarł po bitwie pod Clontarf w 1014[4]. Jeszcze za życia Maelmorda poprowadził Irlandczyków z Leinster w sojuszu z wikingami z Dublina przeciwko Brianowi Boru. Po tym, jak Maelmorda został zabity w 1014, jego syn Bran został królem Leinster, ale rządził tylko przez cztery lata. W 1018 Bran został oślepiony przez rywala o imieniu Sitric[5]. To ubezwłasnowolnienie Brana sprawiło, że nie mógł zostać królem, ponieważ zgodnie ze starożytnymi irlandzkimi prawami brehonów tylko fizycznie nieskazitelni członkowie rodziny mogli służyć jako przywódcy (królowie lub wodzowie klanu). Potomkowie Brana nazywali się na jego cześć „O’Bran”. Ród tem rządził niegdyś ze swojego fortu w Naas równiną Liffey – najbogatszą krainą północnego Kildare. Nieco ponad sto lat po śmierci Brana, O’Byrnowie oraz ich blisko spokrewnieni sojusznicy, O’Toolowie, zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów przez inwazję Normanów i Anglików. Ta inwazja była spowodowana walką o to samo królestwo Leinster, które wcześniej należał do przodka O’Byrnów, Brana. Droga inwazji Strongbowa w celu zdobycia Dublina przebiegała przez terytorium O’Byrnów i O’Toolów którzy zostali stosunkowo łatwo pokonani[6].
Anglo-normański schyłek
[edytuj | edytuj kod].png)
Wraz z postępami podbojów anglo-normandzkich na terenie Irlandii, klany O’Byrne i O’Toole zostały zmuszone do migracji ze swoich ówczesnych terenów do biedniejszych krain oraz gór na wschodzie. Góry te zapewniły im azyl, umożliwiający stopniowy wzrost wielkości i siły. Na początku XIII wieku oba klany kontrolowały większość dzisiejszego hrabstwa Wicklow. Często łączyły swoje siły w najazdach na „The Pale”. Przez prawie trzysta lat O’Byrnowie i ich sojusznicy O’Toole byli najpotężniejszą siłą na południe od Dublina. Kraj O’Byrnów znany był po irlandzku jako „Críoch Branach”.
Na początku XIV wieku istniały dwie odrębne gałęzie klanu O’Byrnów. Oddział „Crioch” rządził ziemią na wschodzie od Delgany aż do przedmieść Arklow. Półautonomiczny oddział zajmował górzysty kraj na wschód od Imaal, między Glendalough i Shillelagh i był znany jako „Gabhal Raghnaill” (od którego pochodzi nazwisko Ranelagh). Jej terytorium koncentrowało się wokół głównej siedziby rodu w Ballincor.
W XVI wieku wódz O’Byrne, Thady O’Byrne i przywódcy klanu żyjący na równinach w pobliżu morza poddali się angielskiej władzy. Podwładny Sept Ranelagh mieszkający w górach i dowodzony przez Hugh McShane O’Byrna odmówił podążania za ich szefem i nie poddawał się angielskim rządom. Thady O’Byrne zmarł w 1578 roku, a jego następcą został Dunlaing O’Byrne, który również nie chciał stawiać oporu Anglikom. W 1580 roku zginęli zarówno nowy wódz Dunlaing, jak i górski wojownik Hugh McShane O’Byrne[7].
Względna siła obu gałęzi zmieniła się w połowie XVI wieku wraz z objęciem stanowiska wodza Gabhal Raghnaill – Hugh McShane O’Byrna. Pod przywództwem Hugh, oddział Gabhal Raghnaill agresywnie prowadził politykę oporu wobec anglizacji Irlandii, sami O’Byrnowie stali się potężną siłą. Regularnie najeżdżali i nękali mieszkańców The Pale wokół Dublina. Hugh został zastąpiony jako przywódca Gabhal Raghnaill w 1579 roku przez jego syna, Fiacha MacHugh O’Byrna (irl. Fiach Mac Aodha Ó Broin) który stał się największym wojownikiem, jaki kiedykolwiek został nazwany O’Byrne’em[8].
Fiach O’Byrne, wraz z lordem The Pale, Jamesem Eustace (trzecim wicehrabią Baltinglass), kontynuował działania wojenne wobec angielskiej administracji. Wielkie siły angielskie pod dowództwem Lorda Deputowanego Irlandii, Earla Graya de Wiltona, zostały wysłane, by ich pokonać, jednakże wpadły w zasadzkę i zostały pokonane w Bitwie pod Glenmalure w 1580 roku, tracąc przy tym ponad 800 wojskowych. Fiach pomógł także w ucieczce Hugh Roe O’Donnella z Zamku Dublińskiego w 1591 roku. Po ucieczce Hugh Roe przebywał z O’Byrnem w Ballinacor[9].
W 1595 roku Ballinacor został zajęty przez garnizon Tudorów, jednakże waleczny Fiach O’Byrne zdołał wypędzić garnizon i zniszczyć znajdujący się tam fort. Zginął dopiero w wyniku zdrady przez siły Lorda Deputowanego Irlandii w Fananerin w dniu 8 maja 1597 roku. Zginął, a jego głowa, odcięta jego własnym mieczem, została wysłana do Zamku Dublińskiego i umieszczona na kolcu. Głowę później zakonserwowano i wysłano do Anglii[10].
Z biegiem czasu sytuacja Irlandczyków stawała się coraz trudniejsza – pogorszyło ją także to, że nie odnieśli się entuzjastycznie do reformacji angielskiej. Po spustoszeniu kraju przez wojska Oliwera Cromwella rozpoczęła się intensywna kolonizacja, wysiedlenia i konfiskaty majątków[11]. Gdy zaś większość Irlandczyków poparla Jakuba II w wojnie z Wilhelmem III Orańskim, po klęsce Stuarta w bitwie nad Boyne w której brał udział przodek polskich O’Byrnów[12] wprowadzono tzw. Prawa Karne (Penal Laws)[13]. Uniemożliwiały one katolikom irlandzkim posiadanie ziemi i praw wyborczych, oraz możliwość służby w wojsku lub studiów uniwersyteckich, stało się to więc impulsem do masowej emigracji szlachty. Tak liczny odpływ zwłaszcza młodych mężczyzn za granicę nazwano odlotem dzikich gęsi[14]. Podobnie jak inni, O’Byrnowie rozpoczęli emigrację do innych krajów[15], a ród podzielił się na gałęzie: francuską[15], polską[16], saksońską[15], angielską i irlandzką.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Pomnik Georga Barona O’Byrna na cmentarzu katolickim w Dreźnie -
Członek rodu O’Byrnów wraz z młodymi książętami niemieckimi -
Baron Friedrich Konstantin Wenzeslaus z saksońskiej linii O’Byrnów -
Baron Friedrich August O’Byrn z saksońskiej linii O’Byrnów.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Byrne of Fallowberg, [w:] Daniel Byrne-Rothwell, The Byrnes and the O’Byrnes. Vol. 2: A Social History of the Clan, 2010, s. 337–341, ISBN 978-1-904817-04-8, OCLC 667990581 [dostęp 2022-02-11].
- ↑ a b Byrne of Fallowberg, [w:] Daniel Byrne-Rothwell, The Byrnes and the O’Byrnes. Vol. 2: A Social History of the Clan, 2010, s. 337–341, ISBN 978-1-904817-04-8, OCLC 667990581 [dostęp 2022-02-11].
- ↑ Byrne-Rothwell 2010 ↓, s. 9–12.
- ↑ Grzybowski 1998 ↓, s. 68.
- ↑ Byrne-Rothwell 2010 ↓, s. 29.
- ↑ Grzybowski 1998 ↓, s. 77–84.
- ↑ Byrne-Rothwell 2010 ↓, s. 94.
- ↑ Byrne-Rothwell 2010 ↓, s. 95, passim.
- ↑ Byrne-Rothwell 2010 ↓.
- ↑ Byrne-Rothwell 2010 ↓, s. 151–153.
- ↑ Pádraig Lenihan, Consolidating Conquest Ireland 1603–1727, Abingdon: Routledge, 2014, s. 134–152, ISBN 978-0-582-77217-5.
- ↑ O’Callaghan 1855 ↓, s. 1.
- ↑ Morley 2017 ↓, s. 73–75.
- ↑ Ciardha 2004 ↓, s. 112–181.
- ↑ a b c Gmerek 2018 ↓, s. 136–141.
- ↑ Uruski 1915 ↓, s. 235.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- John Cornelius O’Callaghan, The Army – Royal Irish Foot Guards, „Cork Examiner”, 21 lutego 1855, s. 1.
- Tytus O’Byrne, O Legionie Polskim we Francji w czasie ostatniej wojny pruskiej w latach 1870 i 1871, „Kraj” Nr 36, 37,38,39,41,42, 1872.
- Emmett O’Byrne, War, Politics and the Irish of Leinster 1156–1606, t. I, [Praca doktorska], Dublin: Trinity College, 2001.
- Seweryn Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. XII, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1915.
- Stanisław Grzybowski, Historia Irlandii, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, ISBN 83-04-04408-0.
- Daniel Byrne-Rothwell, The Byrnes and the O’Bymes. Vol. 1. A new insight upon Irish History, Isle of Colonsay: House of Lochar, 2010, ISBN 978-1-904817-03-1, OCLC 662635040.
- Vincent Morley, The Popular Mind in Eighteenth-century Ireland, Cork University Press, 2017, ISBN 978-1-78205-251-7.
- Éamonn Ó Ciardha, Ireland and the Jacobite Cause, 1685-1766: A Fatal Attachment, Dublin: Four Courts Press, 2004, ISBN 1-85182-805-2.
- Katarzyna Gmerek, Follow me up to Warsaw: a Contribution to the History of the O’Byrnes in Poland, 2018, ISBN 978-1-5275-0581-0.
- Katarzyna Gmerek, Tytus O’Byrn z Irlandki, powstaniec 1863 roku, w: The Irish Polish Society Yearbook, [w:] Rocznik Towarzystwa Irlandzko-Polskiego, t. VII, 2020, ISBN 978-83-8158-737-2, ISBN 978-838158-738-9.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- N. O’Byrne: The O’Byrne Clan. homepage.tinet.ie. (ang.).