Rodzina d’Obyrn
 Obyrn | |
| Państwo | |
|---|---|
| Region | |
| Gniazdo rodzinne |
Irlandka |
| Tytuły | |
| Dewiza |
Certavi Et Vici |
| Protoplasta |
James O’Byrn |
| Status rodziny |
żyje |
| Głowa rodziny |
Romuald d’Obyrn[potrzebny przypis] |
| Pochodzenie etniczne | |
| Ród macierzysty | |
d’Obyrnowie herbu własnego – żyjący do dziś, polski ród herbowy, wywodzący się z irlandzkiego klanu O’Byrne[1]. Gniazdem rodziny była Irlandka, nazwana na cześć kraju, z którego pochodził ród[2].
Członkowie d’Obyrnów są potomkami Brana mac Máelmórda – króla Leinsteru, należącego do szczepu rodu Uí Dúnlainge[3].
Do rodziny d’Obyrnów należał również Tytus O’Byrn, pułkownik w powstaniu styczniowym[4].
Etymologia nazwiska[edytuj | edytuj kod]
Większość irlandzkich nazwisk ma pochodzenie celtyckie i wywodzi się z IV wieku p.n.e., kiedy to Celtowie ustanowili system dziedzicznych nazwisk, dodając przed drugim imieniem „Mac” (syn) lub „O” (wnuk lub potomek)[5].
O’Byrn jest więc nazwiskiem odosobowym, wywodzi się od imienia starożytnego celtyckiego wodza, Brana mac Maolmòrrdha – króla Leinster, zmarłego w 1052 roku. Jego potomkowie nazywali siebie w języku irlandzkim Ó Broin, co oznacza wnuka lub potomka Brana. Irlandzka forma nazwiska uległa zanglicyzowaniu, w wyniku czego powstał obecnie znany O’Byrne[5].
Gniazdo rodu[edytuj | edytuj kod]
Gniazdem d’Obyrnów był majątek Irlandka (obecnie Orlanka na Białorusi)[6], nazwana na cześć kraju, z którego pochodził ród[2].
W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego z 1900 roku, wieś figurowała pod nazwą Irlandka (albo Irlanka-Bodziatyn). Były to dobra ziemskie, należące do kilku właścicieli, których powierzchnia wynosiła 2127 dz. (ok. 2300 ha.), z czego 487 dz. stanowiły lasy, a 662 dz. – nieużytki[7][8].
  |
_on_a_map_from_1874.jpg) |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki[edytuj | edytuj kod]
Geneza rodziny zaczynaja się wraz z panowaniem Brana mac Máelmórda, króla Leinsteru, obalonego w 1018 roku, a zmarłego w 1052 roku. Potomkowie Brana nazwali się na jego cześć „O’Bran”, dając w ten sposób początek rodu O’Byrne[9].
O’Byrne[edytuj | edytuj kod]
Ród ten rządził niegdyś ze swojego fortu w Naas równiną Liffey – najbogatszą krainą północnego Kildare[9]. Wraz z postępami podbojów anglo-normandzkich na terenie Irlandii, klan O’Byrne i blisko spokrewnieni z nimi sojusznicy – O’Toolowie – zostali zmuszeni do migracji ze swoich ówczesnych terenów do biedniejszych krain oraz gór na wschodzie[10].
Na początku XIII wieku oba klany kontrolowały większość dzisiejszego hrabstwa Wicklow. Często łączyły swoje siły w najazdach na „The Pale”. Przez prawie trzysta lat O’Byrnowie i ich sojusznicy O’Toole byli najpotężniejszą siłą na południe od Dublina. Kraj O’Byrnów natomiast znany był po irlandzku jako „Críoch Branach”[10].
Z biegiem czasu sytuacja Irlandczyków stawała się coraz trudniejsza – pogorszyło ją także to, że nie odnieśli się entuzjastycznie do reformacji angielskiej. Po spustoszeniu kraju przez wojska Oliwera Cromwella rozpoczęła się intensywna kolonizacja, wysiedlenia i konfiskaty majątków[11]. Gdy zaś większość Irlandczyków poparla Jakuba II w wojnie z Wilhelmem III Orańskim, po klęsce Stuarta w bitwie nad Boyne w której brał udział przodek polskich O’Byrnów wprowadzono tzw. Prawa Karne (Penal Laws)[12][13]. Uniemożliwiały one katolikom irlandzkim posiadanie ziemi i praw wyborczych, oraz możliwość służby w wojsku lub studiów uniwersyteckich, stało się to więc impulsem do masowej emigracji szlachty. Tak liczny odpływ zwłaszcza młodych mężczyzn za granicę nazwano odlotem dzikich gęsi[14].
d’Obyrn[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak inni, O’Byrnowie rozpoczęli emigrację do Francji i innych krajów[15]. Dzisiejsza polska rodzina d’Obyrn wywodzi się od Jamesa O’Byrna, syna baroneta Gregory’ego Byrne z Timogue, Queen’s County (dziś Co. Laois), który około 1725 roku osiedlił się w Polsce, obejmując stanowisko kapitana Gwardii Królewskiej Augusta II, podczas gdy jego brat, John James, zaangażował się w armii Saksonii[15]. Obydwaj służyli na pewno wcześniej w Niemczech, ale ich poprzednie etapy kariery wojskowej nie są znane. Niemieccy O’Byrnowie służyli na dworze Króla Saksonii i piastowali wysokie stopnie wojskowe[16][17].
Synowie Jakuba O’Byrna – Jakub d’Obyrn, kanonik poznański (w 1791 roku proboszcz prużański), wraz z Jerzym, podpułkownikiem wojsk litewskich, otrzymali w 1764 roku polski indygenat z potwierdzeniem ich szlachectwa i prawem do kładzenia korony hrabiowskiej nad tarczą w ich herbie[4] od Króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jakub mieszkał w Warszawie, choć w późniejszych latach rodzina żyła głównie w zaborze rosyjskim na Ziemiach Zabranych[16][17].
Najbardziej znanym przedstawicielem polskiej linii d’Obyrnów jest pułkownik i powstaniec styczniowy Tytus O’Byrn, którego gałąź rodziny zrezygnowała z francuskiego przedrostka d’[16][17].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Byrne of Fallowberg, [w:] Daniel Byrne-Rothwell, The Byrnes and the O’Byrnes. Vol. 2: A Social History of the Clan, 2010, s. 337–341, ISBN 978-1-904817-04-8, OCLC 667990581 [dostęp 2022-02-11].
- ↑ a b Gmerek K., Tytus O’Byrn z Irlandki, powstaniec 1863 roku, w: The Irish Polish Society Yearbook vol. VII, 2020, s. 67–88.
- ↑ Byrne-Rothwell 2010 ↓, s. 9–12.
- ↑ a b Uruski 1915 ↓, s. 235.
- ↑ a b Byrne of Fallowberg, [w:] Daniel Byrne-Rothwell, The Byrnes and the O’Byrnes. Vol. 2: A Social History of the Clan, 2010, s. 337–341, ISBN 978-1-904817-04-8, OCLC 667990581 [dostęp 2022-02-11].
- ↑ Gmerek 2020 ↓, s. 68.
- ↑ Chlebowski 1900 ↓, s. 613.
- ↑ polesie.org ↓.
- ↑ a b Grzybowski 1998 ↓, s. 77–84.
- ↑ a b Byrne-Rothwell 2010 ↓, s. 94.
- ↑ Pádraig Lenihan, Consolidating Conquest Ireland 1603–1727, Abingdon: Routledge, 2014, s. 134–152, ISBN 978-0-582-77217-5.
- ↑ O’Callaghan 1855 ↓, s. 1.
- ↑ Morley 2017 ↓, s. 73–75.
- ↑ Ciardha 2004 ↓, s. 112–181.
- ↑ a b Gmerek 2018 ↓, s. 136–141.
- ↑ a b c Gmerek 2020 ↓, s. 67–88.
- ↑ a b c O’Byrne 1872 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- John Cornelius O’Callaghan, The Army – Royal Irish Foot Guards, „Cork Examiner”, 21 lutego 1855, s. 1.
- Tytus O’Byrne, O Legionie Polskim we Francji w czasie ostatniej wojny pruskiej w latach 1870 i 1871, „Kraj” Nr 36, 37,38,39,41,42, 1872.
- Bronisław Chlebowski (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Józef Krzywicki, t. XV, Warszawa: Druk "Wieku" Nowy-Świat, 1900, s. 613 [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- Seweryn Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. XII, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1915.
- Stanisław Grzybowski, Historia Irlandii, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, ISBN 83-04-04408-0.
- Daniel Byrne-Rothwell, The Byrnes and the O’Bymes. Vol. 1. A new insight upon Irish History, Isle of Colonsay: House of Lochar, 2010, ISBN 978-1-904817-03-1, OCLC 662635040.
- Vincent Morley, The Popular Mind in Eighteenth-century Ireland, Cork University Press, 2017, ISBN 978-1-78205-251-7.
- Éamonn Ó Ciardha, Ireland and the Jacobite Cause, 1685-1766: A Fatal Attachment, Dublin: Four Courts Press, 2004, ISBN 1-85182-805-2.
- Katarzyna Gmerek, Follow me up to Warsaw: a Contribution to the History of the O’Byrnes in Poland, 2018, ISBN 978-1-5275-0581-0.
- Katarzyna Gmerek, Tytus O’Byrn z Irlandki, powstaniec 1863 roku, w: The Irish Polish Society Yearbook, [w:] Rocznik Towarzystwa Irlandzko-Polskiego, t. VII, 2020, ISBN 978-83-8158-737-2, ISBN 978-838158-738-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Powstaniec z Irlandki. polesie.org. [dostęp 2023-09-03]. (pol.).