Ryjówka aksamitna
| Sorex araneus[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
ryjówka aksamitna |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Ryjówka aksamitna[3][4] (Sorex araneus) – gatunek małego ssaka z rodziny ryjówkowatych.
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała tego zwierzęcia wynosi 6,5–8 cm, a ogona około 4 cm. Ryjówka aksamitna waży 5–12 g. Kolor sierści zmienia się zależnie od sezonu: zimą ma barwę prawie czarną, a latem brunatno-szaro-kasztanową. Jej okrągłe uszy ledwie wystają z futerka. Ma wydłużony, spiczasty ryjek i ogon o krótkim włosie[5].
Występowanie i środowisko
[edytuj | edytuj kod]Ryjówka aksamitna występuje w Środkowej i Wschodniej Europie (na terenie Francji, Włoch i Hiszpanii istnieją izolowane populacje), Skandynawii, na Wyspach Brytyjskich i we wschodniej Syberii[6]. W Polsce należy do najpospolitszych ssaków i jest spotykana w całym kraju, tak na nizinach, jak i w górach[7].
Żyje w różnych środowiskach: w ogrodach, lasach liściastych i mieszanych, na zakrzewionych łąkach. Gniazda buduje pod ziemią, pod gęstą roślinnością lub przy próchniejących pniach.
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Są aktywne w dzień i w nocy. Czas dzielą między dwie zasadnicze czynności – zdobywanie pokarmu i odpoczynek. W zależności od ilości pokarmu ryjówki aktywnie żerują od 15 minut do godziny, a potem tyle samo odpoczywają[7]. Pokarmu szukają w liściastej ściółce i w górnych warstwach ziemi. Potrafią dobrze pływać. Wykopują sobie gniazda, lub zajmują opuszczone nory[5]. Ryjówka ustala swoje terytorium o promieniu 370–630 metrów od gniazda[8].
Pokarm
[edytuj | edytuj kod]Żywi się owadami, pająkami, ślimakami, a także padliną[5]. Ryjówka aksamitna jest bardzo żarłocznym zwierzęciem, żeruje całą dobę i zjada w tym czasie pokarm o masie 80–90% ciężaru jej ciała, jedząc co 2–3 godziny[9]. Bez pożywienia ginie w ciągu 10 godzin. Z uwagi na zbyt niską masę ciała (niskie rezerwy tłuszczu) ryjówka aksamitna nie zapada w sen zimowy. Ryjówka aksamitna jest obok rzęsorka rzeczka i rzęsorka mniejszego trzecim polskim jadowitym ssakiem[10]. Zawarte w jej ślinie toksyny powodują hemolizę erytrocytów żab z rodzaju Pelophylax, co prawdopodobnie ułatwia ryjówce polowanie na większą zdobycz[11].
Rozmnażanie i rozwój
[edytuj | edytuj kod]W okresie rozrodczym (od września do stycznia[5]) samce podejmują wyprawy również poza swoje terytorium w celu znalezienia partnerki. Ciąża ryjówki trwa 19–21 dni. 5-9 ślepych młodych przychodzi na świat w gnieździe miękko wysłanym mchem i liśćmi. W chwili urodzenia ważą tylko ok. 1 g. Ich naga skóra jest tak cienka, że widać prześwitujące przez nią narządy wewnętrzne. Ryjówki aksamitne otwierają oczy w 18 dniu życia. Ssą matkę przez 3 tygodnie, po czym stają się samodzielne[5].
Ochrona i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Na ryjówki polują głównie ptaki drapieżne i sowy. Ryjówki aksamitne mają po bokach ciała i u nasady ogona gruczoły produkujące wydzielinę niesmaczną i śmierdzącą piżmem. Czyni ona ryjówkę niejadalną dla lisów, kun i wielu innych drapieżników[5]. Dlatego stosunkowo często spotyka się w terenie martwe ryjówki, zabite i natychmiast porzucone przez drapieżniki.
W Polsce podlega ochronie częściowej[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sorex araneus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ R. Hutterer, B. Kryštufek, Sorex araneus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-08-17] (ang.).
- ↑ Nazwa polska za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 72. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ Kazimierz Kowalski (redaktor naukowy), Adam Krzanowski, Henryk Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c d e f Ewa. Żuchowska, Ssaki, wyd. 2, Warszawa: MUZA, 1995, ISBN 83-7079-404-1, OCLC 751420339.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Sorex (Sorex) araneus w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 7 czerwca 2009]
- ↑ a b Sławomir Wąsik, Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 169, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Felicity Burke: Sorex araneus. Animal Diversity Web. [dostęp 2023-11-02]. (ang.).
- ↑ Michał Bogdziewicz. Życie w zimie – przypadek najmniejszych ssaków świata. „Wszechświat”. 113, s. 49–51, 2012.
- ↑ Ryjówka aksamitna okazała się trzecim jadowitym ssakiem żyjącym w Polsce [online], Nauka w Polsce [dostęp 2022-06-21] (pol.).
- ↑ Krzysztof Kowalski, Paweł Marciniak, Leszek Rychlik, A new, widespread venomous mammal species: hemolytic activity of Sorex araneus venom is similar to that of Neomys fodiens venom, „Zoological Letters”, 8 (1), 2022, s. 7, DOI: 10.1186/s40851-022-00191-5, ISSN 2056-306X, PMID: 35672837, PMCID: PMC9172195 [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz.U. z 2016 r. poz. 2183.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rainer Hutterer: Sorex (Sorex) araneus. W: D.E. Wilson, D.M. Reeder (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed). Wyd. 3. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-8221-4.