Przejdź do zawartości

Rynek w Tarnowie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rynek
Starówka
Ilustracja
Rynek widziany od strony ulicy Katedralnej, na środku Ratusz
Państwo

 Polska

Miejscowość

Tarnów

Położenie na mapie Tarnowa
Mapa konturowa Tarnowa, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Rynek”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Rynek”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Rynek”
Ziemia50°00′44,7″N 20°59′16,4″E/50,012414 20,987900
Multimedia w Wikimedia Commons

Rynek w Tarnowie – rynek miejski znajdujący się w centrum Starego Miasta w Tarnowie. Wytyczony został w czasie lokacji miasta w 1330 roku, zgodnie z zasadami średniowiecznej urbanistyki. Obecną zabudowę Rynku stanowią kamienice mieszczańskie, powstałe w okresie od XVI do XIX wieku. Centralną część placu zajmuje renesansowy ratusz.

Lokalizacja

[edytuj | edytuj kod]

Tarnowski Rynek, o powierzchni 66 arów, zlokalizowany jest w centrum Starego Miasta na lekko opadającym, w stronę południową, wzgórzu[1]. Północno-zachodni narożnik Rynku sąsiaduje z placem Katedralnym; z zachodu, od strony placu Kazimierza Wielkiego, do Rynku prowadzą także pasaż Tertila oraz ul. Krótka. Do południowo-zachodniego narożnika, od strony południowej, prowadzą Wielkie Schody. Od strony południowo-wschodniej od Rynku odchodzą ulice: Wekslarska i Zakątna, a od strony północno-wschodniej ulice: Żydowska i Piekarska.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Dwa budynki władz miasta Tarnowa (ratusz po prawej z wieżą) zbudowane po 1494 r. Pomiędzy nimi więzienie.

Rynek wytyczono podczas lokacji miasta w 1330 roku, na planie prostokąta o bokach ok. 89,4 m i 74,5 m. Został ulokowany na lekko opadającym terenie, co ułatwiało odprowadzanie wody deszczowej. Wokół rynku wytyczono działki siedliskowe, przy dłuższych bokach po dziewięć, przy krótszych bokach po pięć[2]. Rynek był głównym miejscem, w którym toczyło się życie publiczne, jak i codzienne miasta. Rynek jako plac targowy zastawiony był kramami i jatkami, wokół placu powstała drewniana zabudowa. Na rynku odbywały się cotygodniowe targi, a od 1670 roku także trwające tydzień lub dłużej jarmarki, które organizowano kilka razy w roku[3]. Początkowo nawierzchnia placu była nieutwardzona, w narożnikach południowo-zachodnim i północno-wschodnim znajdowały się studnie, od XV wieku zasilane były wodą z miejskiego wodociągu[2].

Rynek i ratusz w Tarnowie w 1800 r. – Zygmunt Vogel

W XV wieku na rynku zaczęto wznosić, w części lub całości murowane, parterowe domy. Pożary miasta w XV wieku zniszczyły zabudowę handlową placu i znaczną część zabudowy pierzei. Podczas odbudowy domów przesunięto linię zabudowy w głąb placu. Odbudowany rynek zyskał całkowicie nowe oblicze, na środku wzniesiono murowany ratusz, a nowe domy w XVI wieku przekształciły się w okazałe renesansowe piętrowe kamienice z podcieniami. Za czasów hetmana Jana Amora Tarnowskiego przebudowano ratusz, później do ratusza dobudowano budynek wagi miejskiej[2].

W 1663 roku pożar pogrążonego w kryzysie miasta zniszczył ratusz i zabudowę przyrynkową. Ratusz szybko odbudowano, ale odbudowa kamienic następowała powoli, a budynki przeważnie były skromniejsze od wcześniejszych. W XVIII wieku miasto popadło w głęboki kryzys, dodatkowo zabudowę niszczyły groźne pożary. W 1735 roku spłonęło całe miasto. Według przeprowadzonej w 1738 roku lustracji cztery przyrynkowe działki były niezabudowane, a siedem domów było opuszczonych przez właścicieli. Niedługo potem wybuchły kolejne dwa pożary, które zniszczyły znaczną część zabudowy rynku[2].

Na tarnowskim rynku ~1905

Dopiero w II połowie XVIII wieku następuje powolna odbudowa przyrynkowych kamienic, kryzys gospodarczy spowodował jednak zmianę charakteru zabudowy. Dawne renesansowe kamienice podcieniowe w większości odbudowano jako skromniejsze domy czynszowe, w stylu późnobarokowym i klasycystycznym. W pierzei południowej całkowicie wyburzono podcienie, w krótszych pierzejach podcienie zamurowano. Podcienia zachowały się tylko w trzech kamienicach pierzei północnej. W wyniku scaleń i podziałów ulegały zmianie granice działek. Najbardziej reprezentacyjnym przyrynkowym budynkiem stała się rezydencja Sanguszków, dwupiętrowy klasycystyczny pałac miejski. Pożary w 1792, 1813 i 1814 roku znów zrujnowały zabudowę pierzei i ratusz. Podczas odbudowy część kamienic uzyskała nowy układ wnętrz i nowe elewacje, część podwyższono o drugie piętro. Przyspieszył proces przejmowania przyrynkowych domów przez Żydów, przed wybuchem I wojny światowej większość kamienic była już ich własnością[2].

Podcienia kamienic w północnej pierzei ~1929

W ciągu XIX wieku i na początku XX wieku stan zabudowy ulegał poprawie, remontowane i przebudowywane kamienice uzyskiwały nowe elewacje w duchu modnego historyzmu. W latach 1889–1892 ponownie przeprowadzono gruntowny remont (połączony z przebudową) ratusza. W latach 1909–1910, po wybudowaniu nowego wodociągu, studnie na rynku zostały zamknięte. Prawdopodobnie od XVIII wieku część nawierzchni rynku była brukowana. W latach 1887–1888 cała nawierzchnia zyskała nowy bruk z kamieni rzecznych, a wzdłuż wszystkich pierzei ułożono chodnik. W okresie międzywojennym w zabudowie rynku nie zaszły poważniejsze zmiany. W latach 20. XX wieku rynek został skanalizowany. W 1931 roku, po przeniesieniu biur magistratu, budynek ratusza przekazano muzeum. W 1934 roku układ urbanistyczny śródmieścia Tarnowa wraz z Rynkiem został wpisany do rejestru zabytków[2].

W czasie okupacji niemieckiej z przyrynkowych kamienic wysiedlono wszystkich Żydów. W dniach 11–19 czerwca 1942 roku na rynku i okolicznych ulicach hitlerowcy zamordowali ok. 3000 Żydów z tarnowskiego getta. W 1942 roku wymieniono nawierzchnię placu, bruk z otoczaków zastąpiono trylinką. Po II wojnie światowej rynek zaczął tracić charakter placu handlowego. W latach 60. XX wieku zamierzano przeprowadzić szeroki program konserwatorski całej zabudowy rynku. Choć programu nie zrealizowano do końca, to jednak część kamienic i ratusz odzyskały dawny charakter, zrekonstruowano również dwie studnie[2]. W latach 1996–1998 nawierzchnię rynku wyremontowano[4], wyłączoną z ruchu samochodowego część placu wyłożono granitowymi płytami, a sąsiedztwo ratusza brukiem z otoczaków.

Na przestrzeni wieków dzieje rynku były ściśle związane z historią miasta. W okresie świetności miasta rynek rozkwitał, w czasach upadku lub zastoju w rozwoju popadał w ruinę.

 Zobacz więcej w artykule Tarnów, w sekcji Historia Tarnowa.

Współczesność

[edytuj | edytuj kod]

Rynek pozostał reprezentacyjną przestrzenią miasta. Zabudowa jest częścią układu urbanistycznego śródmieścia wpisanego do rejestru zabytków[5]. W centralnej części placu wznosi się zabytkowy ratusz. Kamienice wokół placu wybudowano w okresie od XVI do XIX wieku. Najcenniejsze kamienice z podcieniami, zbudowane w stylu renesansowym, zachowały się w północnej pierzei[6]. W ratuszu i przyrynkowych kamienicach swoją siedzibę ma m.in. muzeum[7], centrum informacji turystycznej, centrum kultury, działa hotel, lokale gastronomiczne i handlowe. Na Rynku organizowane są imprezy kulturalne[8][9][10][11]. Codziennie, o godzinie dwunastej, z wieży ratuszowej rozlega się dźwięk tarnowskiego hejnału, skomponowanego przez Stanisława Rzepeckiego[12].

Zabudowa

[edytuj | edytuj kod]
Ratusz w nocy

Ratusz

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy gotycki ratusz wzniesiono, w centrum tarnowskiego Rynku, w drugiej połowie XIV wieku. Obecny ratusz, który jest przykładem architektury manierystycznej wyrastającej z renesansu, powstawał w wyniku stopniowej przebudowy od XV do XVI wieku. Jest to prostokątna piętrowa budowla z wieżą z nadwieszonym na kroksztynach gankiem. Wieżę nakryto ostrym dachem, nad nim umieszczono blaszany herb rodu Sanguszków – Pogoń Litewska. Fasadę budynku wieńczy attyka, jej grzebień zdobią kamienne maszkarony i sterczyny. W ratuszu znajduje się oddział Muzeum Ziemi Tarnowskiej w Tarnowie[13].

 Osobny artykuł: Ratusz w Tarnowie.

Kamienice

[edytuj | edytuj kod]

Pierzeja zachodnia

[edytuj | edytuj kod]
Kamienice po zachodniej stronie Rynku
Kamienica Ratajewiczowska

Zwarta zabudowa pomiędzy placem Katedralnym na północy, a ulicą Krótką na południu. Pierzeję tworzy ciąg frontowych elewacji czterech kamienic z XV-XVI wieku, później przebudowanych. Numeracja domów od 2 do 5 w kierunku południowym.

  • Kamienica pod św. Florianem (Rynek 2 / pl. Katedralny 8) – dwupiętrowa kamienica w północno-zachodnim narożniku Rynku, z figurą św. Floriana na elewacji frontowej[6]. W części parteru zachowało się sklepienie z dekoracją malarską z XVI wieku. Piętrową kamienicę z podcieniem zbudowano na piwnicach starszego budynku w XVI wieku. W XVIII wieku kamienicę częściowo przebudowano, podcień włączono do parteru. Przed 1837 rokiem zlikwidowano barokowy portal, a elewację frontową ozdobiono figurą św. Floriana. W 1929 roku, po nadbudowie drugiego piętra, kamienica zyskała obecną formę[14].
  • Kamienica Rosowska (Rynek 3) – dwupiętrowa kamienica z arkadowym podcieniem. Murowaną kamienicę z podpiwniczonym podcieniem na miejscu wcześniejszego drewnianego domu wzniesiono w XVI wieku. W późniejszych wiekach kamienicę kilka razy przebudowywano, m.in. zlikwidowano podcień, nadbudowano a później wyburzono drugie piętro. W latach 1968–1970 kamienica zyskała obecną formę, podczas gruntowego remontu otwarto podcienie i odbudowano drugie piętro. Od 2013 roku kamienica jest siedzibą Muzeum Ziemi Tarnowskiej[15]. W 2007 roku została wpisana do rejestru zabytków województwa małopolskiego[4].
  • Kamienica Nikielsonowska (Rynek 4) – dwupiętrowa podpiwniczona kamienica z neorenesansowa elewacją. Oficyny z tyłu budynku tworzą pasaż handlowy (pasaż Tertila) z wylotem na plac Kazimierza Wielkiego. Najstarszą, datowaną na XV wiek, częścią kamienicy są piwnice[16]. W II połowie XVI wieku wybudowano murowaną kamienicę z podcieniem. Kamienica, która była własnością rodziny Nikielsonów, tarnowskich Szkotów, po pożarach w 1735 i 1743 roku uległa zawaleniu. W 1747 roku posesja stała się własnością książąt Sanguszków. W 2. połowie XVIII wieku kamienicę odbudowano jako dwupiętrowy szerokofrontowy dom w stylu klasycystycznym. Później budynek przejął rząd austriacki, w latach 1796–1826 mieściła się tu siedziba sądu szlacheckiego (Forum Romanum). W 1826 roku kamienica przeszła na własność biskupów tarnowskich, została przebudowana i do 1912 pełniła funkcję pałacu biskupiego. Straciła tę okołokościelną funkcję po wymianie na nieruchomość przy ul. Mościckiego. Późniejszy właściciel, burmistrz Tadeusz Tertil, przebudował budynek na kamienicę czynszową z parterem wykorzystywanym na działalność handlową. W 1913 roku Tadeusz Tertil połączył oficyny kamienicy z nowym budynkiem przy placu Kazimierza Wielkiego tworząc pasaż handlowy[17]. W 2004 roku kamienicę wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[18]. 30 października 2018 roku przy wejściu do pasażu odsłonięty został pomnik Tadeusza Tertila. Autorem pomnika jest Arkadiusz Latos[19]. Od 2022 roku kamienica jest siedzibą Pasażu Odkryć, tarnowskiego centrum nauki i techniki[20].
  • Kamienica Ratajewiczowska (Rynek 5) – jednopiętrowa kamienica, wzniesiona w południowo-zachodnim narożniku Rynku, boczną elewacją zwrócona do ulicy Krótkiej. W kamienicy, uważanej za najstarszą w Tarnowie[21], zachowały się m.in. sklepienia piwnic z przełomu XIV i XV wieku i gotycki kamienny portal przy wejściu do piwnic. Elewacja frontowa posiada neorenesansowe elementy dekoracji architektonicznej. Podpiwniczony dom, cofnięty o jeden trakt w stosunku do obecnej linii zabudowy, wymurowano przypuszczalnie ok. 1400 roku. Na przełomie XV i XVI wieku dobudowano z przodu podcień o ostrołukowych arkadach. W XVII wieku kamienicę rozbudowano. W 1663 i 1735 roku kamienicę niszczył pożar. Podczas odbudowy zamurowano podcień a elewację zwieńczono barokowo-klasycystyczny szczytem. W 1915 roku kamienicę uszkodził ostrzał artyleryjski, podczas remontu konstrukcja dachu została zmieniona. Ostatni remont konserwatorski kamienicy miał miejsce w latach 1980–1992. Budynek zaadaptowano wtedy na siedzibę Tarnowskiego Centrum Kultury[22].
 Osobny artykuł: Kamienica Ratajewiczowska.

Pierzeja południowa

[edytuj | edytuj kod]
Kamienice po południowej stronie Rynku
Kamienica Rynek 9

Zwarta zabudowa pomiędzy Wielkimi Schodami z zachodu, a ulicą Zakątną na wschodzie. Pierzeję tworzy ciąg elewacji frontowych siedmiu kamienic. Numeracja domów od 6 do 12 w kierunku wschodnim.

  • Kamienica Rynek 6 – narożna piętrowa kamienica w południowo-zachodnim narożniku Rynku, boczną elewacją zwrócona do Wielkich Schodów. W budynku zachowały się m.in. piwnice ze sklepionymi komorami z XVI wieku. Neorenesansowa elewacja frontowa, została ukształtowana w XIX wieku[23]. W 2009 roku w kamienicy wybuchł pożar, w którym zginęły dwie osoby, w 2017 roku rozpoczął się jej remont[24].
  • Kamienica Rynek 7 – piętrowa kamienica z neorenesansową elewacją ukształtowaną na początku XX wieku[25]. W budynku mieści się siedziba Tarnowskiego Centrum Informacji[26].
  • Kamienica Rynek 8 – dwupiętrowa kamienica z neorenesansową elewacją z oryginalną bramą płycinową. W budynku zachowały się m.in. piwnice ze sklepionymi komorami z XV i XVI wieku. Kamienica powstała ze scalenia dwóch budynków z XV i XVI wieku. W 1814 roku budynek zniszczył pożar miasta. Kamienicę odbudowano przed 1830 rokiem, w trakcie remontu dobudowano drugie piętro i przekształcono fasadę. Obecna elewacja ukształtowała się ok. 1896 roku podczas kolejnej przebudowy. W latach 60. XX wieku roku przeprowadzono remont elewacji oraz wnętrza kamienicy[27]. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w 1996 roku[18].
  • Kamienica Rynek 9 – dwupiętrowa kamienica z barokowo-klasycystyczna elewacją zwieńczoną wysoka attyką. Murowany dom, prawdopodobnie piętrowy, zbudowano w drugiej połowie XVIII w miejscu rozebranej wcześniejszej zabudowy. Przed 1796 rokiem, w ramach odbudowy po pożarze, dom został rozbudowany. Nadbudowano drugie piętro, a elewację zwieńczono attyką. W 1814 roku kamienicę uszkodził pożar, podczas odbudowy częściowo zostały przebudowane wnętrza budynku. W latach 20. XX wieku, w czasie kolejnej przebudowy wnętrz i dachu, zlikwidowano attykę. W latach 1977–1979 podczas remontu konserwatorskiego zrekonstruowano poprzednią barokowo-klasycystyczną elewację[28]. Na elewacji znajduje się, odsłonięta w 2015 roku, tablica pamiątkowa poświęcona Romanowi Dzieślewskiemu, nestorowi polskiej elektryki[29]. W kamienicy mieszczą się m.in. siedziby tarnowskich redakcji Radia Kraków i TVP Kraków. Kamienicę w 1993 roku wpisano do rejestru zabytków[18].
  • Dom Technika (Rynek 10) – dwupiętrowa kamienica z elewacją w stylu klasycystycznym, ukształtowaną w czasie przebudowy w latach 1931–1932. W budynku zachowały się m.in. piwnice ze sklepionymi komorami, w najstarszej części z XVII wieku[30]. W kamienicy mieści się siedziba terenowej jednostki organizacyjnej Naczelnej Organizacji Technicznej[31]. W 1995 roku kamienicę wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[18].
  • Kamienica Rynek 11 – dwupiętrowa podpiwniczona kamienica z elewacją ukształtowaną w I połowie XIX wieku. Prawdopodobnie pierwszy murowany dom powstał w XV wieku. Po pożarach miasta budynek był kilka razy odbudowywany i przebudowywany, w XVIII wieku zlikwidowano podcień, a po 1830 roku nadbudowano drugie piętro. W kamienicy zachowały się m.in. piwnice ze sklepionymi komorami z XV–XVI oraz XIX wieku[32].
  • Kamienica Rynek 12 – dwupiętrowa kamienica w południowo-wschodnim narożniku Rynku, boczną elewacją zwróconą do ulicy Zakątnej. W budynku zachowały się m.in. sklepione komory piwnic z XVI wieku. Historia kamienicy sięga najprawdopodobniej XVI wieku. Na przestrzeni wieków była kilka razy przebudowywana, najczęściej po pożarach. Formę zbliżoną do dzisiejszej zyskała w I połowie XIX wieku, kiedy nadbudowano drugie piętro[32]. Kamienica w 1995 roku została wpisana do rejestru zabytków województwa małopolskiego[18].

Pierzeja wschodnia

[edytuj | edytuj kod]
Kamienice po wschodniej stronie Rynku w Tarnowie
Kamienica Sakowiczowska
Kamienica Rynek 17

Zwarta zabudowa pomiędzy ulicą Wekslarską na południu a ulicą Żydowską na północy. Pierzeję tworzy ciąg frontowych elewacji pięciu kamienic z XVI wieku, przebudowanych w późniejszych wiekach. Wszystkie kamienice pierzei wschodniej wpisano do rejestru zabytków. Numeracja domów od 13 do 17 w kierunku północnym.

  • Kamienica Sakowiczowska (Rynek 13 / Wekslarska 2) – dwupiętrowa kamienica z arkadowym podcieniem usytuowana w południowo-wschodnim narożniku Rynku; elewacją frontową, o charakterze neorenesansowym, zwrócona do placu rynkowego, boczną do ulicy Wekslarskiej. Pierwszy podpiwniczony dom wzniesiono tu przed końcem XV wieku, w XVI wieku dom rozbudowano o podpiwniczony podcień, który domurowano do elewacji frontowej. W 1743 pożar uszkodził dach i jedną z izb. Najpóźniej do 1796 kamienicę przebudowano, zamurowano podcień, a elewację zwieńczono attyką. Przed 1888 kamienicę podwyższono o drugie piętro i połączono z oficyną. W latach 1960–1962, podczas remontu kamienicy, odtworzono podcień i wykonano dekorację malarską elewacji[33]. W 1998 kamienicę wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[4].
  • Kamienica Rynek 14 – dwupiętrowa podpiwniczona kamienica z przeszklonymi arkadami podcieni. W XVI wieku istniejący wcześniej dom gruntownie przebudowano, dostawiono podpiwniczony podcień i nadbudowano piętro. Spalona podczas pożaru miasta w 1735 kamienica została odbudowana i przebudowana między 1743 a 1796. Podczas tej przebudowy zlikwidowano podcień. W 1866 budynek podwyższono o drugie piętro. W latach 1960–1962 odtworzono podcień i wcześniejszy układ wnętrza[34]. W latach 1767–1787 w kamienicy mieściła się pierwsza w Tarnowie stacja poczty królewskiej, o czym przypomina tablica pamiątkowa zamontowana na elewacji. Obecnie w kamienicy mieści się restauracja i hotel. W 1998 kamienicę wraz z oficynami wpisano do rejestru zabytków [4].
  • Kamienica Rynek 15 – dwupiętrowa kamienica z eklektyczną elewacją ukształtowaną na przełomie XIX i XX wieku. Podpiwniczony dom, najprawdopodobniej z podcieniem, wzniesiono w XVI wieku. W 1743 budynek zniszczył pożar, przed 1796 kamienica została odbudowana już bez podcienia. Drugie piętro nadbudowano na przełomie XIX i XX wieku. W 1923 na pierwszym piętrze dobudowano balkon. Podczas remontu w latach sześćdziesiątych XX w. zbito tynki na elewacji frontowej[35]. Kamienicę z oficynami w 1996 roku wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[18].
  • Kamienica Rynek 16 – dwupiętrowa podpiwniczona kamienica z elewacją barokowo-klasycystyczną. Wzniesiony lub rozbudowany w XVI wieku dom zniszczył pożar miasta w 1734. Kamienicę, już bez podcienia, odbudowano najpóźniej do 1796. W latach 60. XX wieku elewację i wnętrze kamienicy poddano remontowi konserwatorskiemu, przywracając stan z XVIII wieku[36]. W 1993 kamienicę wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[4].
  • Kamienica Rynek 17 – narożna dwupiętrowa kamienica z elewacją neorenesansową, boczną elewacją zwrócona do ulicy Żydowskiej. W 1743 szesnastowieczną kamienicę strawił pożar, została odbudowana przed 1796. W 1884 budynek gruntownie przebudowano, ścięto narożnik budynku i dobudowano drugie piętro, a elewacji nadano formę neorenesansową[37]. W 1993 kamienicę wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[4].

Pierzeja północna

[edytuj | edytuj kod]
Kamienice po północnej stronie Rynku
Podcienia renesansowych kamienic Rynek 21, 20 i 19
Kamienica Rynek 22

Zwarta zabudowa pomiędzy placem Katedralnym na zachodzie, a ulicą Piekarską na wschodzie. Pierzeję tworzy ciąg frontowych elewacji siedmiu przyrynkowych kamienic. Są wśród nich renesansowe kamienice z podcieniami wysuniętymi poza linię zabudowy. Numeracja domów od 18 do 24 w kierunku zachodnim.

  • Kamienica Szynklerowska (Rynek 18) – kamienica usytuowana w północno-wschodnim narożniku Rynku, dłuższą elewacją zwrócona jest do ulicy Piekarskiej. Budynek został przebudowany przed 1796 rokiem, wcześniejszą murowaną kamienicę z podcieniem zniszczył pożar w 1735 roku[3]. Kamienicę połączono z oficyną tworząc wydłużony budynek sięgający do ulicy Kapitulnej. W XIX wieku nadbudowano drugie piętro, elewację od strony wschodniej wzmocniono przyporami. W budynku zachowały się piwnice z XVI-XIX wieku. Podczas ostatniego remontu wnętrza kamienic Rynek 18 i 19 zostały połączone[7].
  • Kamienica Rynek 19 – dwuczłonowa kamienica mieszczańska z podcieniem w części zachodniej. Elewacja dwuczłonowa to efekt przebudowy i scalenia w 1913 roku dwóch kamienic, pierwotnie zbudowanych najprawdopodobniej w XVI wieku, później przebudowanych w XVIII wieku. Część zachodnia z podcieniem i elewacją zwieńczoną attyką utrzymana jest w stylu renesansowym, attykę odtworzono w latach 1946–1947. W kamienicy zachowały się piwnice z XVI wieku. Podcień we wschodniej części zlikwidowano w XVIII wieku. Podczas ostatniego remontu wnętrza kamienic Rynek 18 i 19 zostały połączone[7]. Budynek został wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego w 1947 roku[4].
  • Kamienice Rynek 20-21 – dwie kamienice mieszczańskie, wybudowane w XVI wieku w stylu renesansowym. Wnętrza kamienic połączono w 1780 roku, adaptując je na kwaterę generała Richarda d’Altona, który z ramienia Austrii zajął miasto po I rozbiorze Polski. Są to budynki jednopiętrowe z dwuprzęsłowymi podcieniami wysuniętymi przed lokacyjną linię zabudowy. Elewację frontową obu kamienic wieńczą zrekonstruowane w latach 1946–1947 attyki. Dekorację malarską elewacji kamienicy nr 20 wykonał Alojzy Stanisław Majcher, grafik i malarz (w 1943 r. aresztowany i rozstrzelany przez Niemców, za udział w ruchu oporu). Kamienica Rynek 21 była nazywana kamienicą Kaszewiczowską. Od 1949 do 2013 roku budynki były siedzibą główną Ziemi Tarnowskiej[6], w 2020 roku stały się siedzibą jego nowego oddziału – Muzeum Historii Tarnowa i Regionu[38]. W podcieniach kamienicy Rynek 21 znajduje się tablica upamiętniająca Jana Głuszaka „Dagaramę”, tarnowskiego architekta-wizjonera[39]. Kamienice zostały wpisane do rejestru zabytków w latach trzydziestych ubiegłego wieku[18].
  • Kamienica Rynek 22 – piętrowa kamienica z oficyną. Budynek ma trójosiowy układ wnętrza, jego elewację wykonano w górnej części z nieotynkowanej cegły. Kamienica odbudowana w XVIII wieku jako dom parterowy bez pocienia, w miejscu wcześniejszej – zniszczonej przez pożar w 1735 roku. W 1. połowie XIX wieku budynek rozbudowano do obecnego stanu[40]. Kamienicę wraz z oficyną w 2005 roku wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[18].
  • Kamienica Rynek 23 – piętrowa podpiwniczona kamienica wybudowana na zwężonej działce. W XVIII wieku stał tu parterowy dom, który zniszczył pożar. W tym samym wieku spaloną kamienicę odbudowano, a w 1. połowie XIX wieku rozbudowano do obecnej postaci[40].
  • Dom Kapituły (pl. Katedralny 1/ Rynek 24) – narożna kamienica, usytuowana węższą częścią elewacji do Rynku, szerszą do placu Katedralnego. Budynek powstał z połączenia i przebudowy dwóch starszych domów w XIX wieku. W 1892 roku kamienicę, która wcześniej stała się własnością kapituły katedralnej, gruntownie przebudowano. Nadbudowano wtedy drugie piętro; elewację frontową, o neobarokowym charakterze, zwrócono do placu Katedralnego. W budynku, w lokalu od strony Rynku, mieściła się apteka „Pod Aniołem”, nad wejściem zachowała się rzeźba anioła z XIX wieku[41]. W 2010 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[18].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Krzysztof Gzyl, Tarnów renesansowy [online], www.it.tarnow.pl [dostęp 2018-01-31] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, s. 163–176, ISBN 83-901529-1-6.
  3. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 293, ISBN 83-901529-1-6.
  4. ↑ Nawierzchnia Rynku do wymiany [online] [dostęp 2018-02-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-14].
  5. ↑ Krzysztof Gzyl, Rejestr zabytków Tarnowa [online], www.it.tarnow.pl [dostęp 2018-02-15] (pol.).
  6. ↑ a b c Tarnów [online], malopolska.szlaki.pttk.pl [dostęp 2018-01-26] (pol.).
  7. ↑ Siedziba – Muzeum Okręgowe w Tarnowie, „Muzeum Okręgowe w Tarnowie” [dostęp 2018-02-15] (pol.).
  8. ↑ Tarnowskie Centrum Kultury – Był sobie blues [online], www.tck.pl [dostęp 2018-02-15] (pol.).
  9. ↑ Tarnowskie Centrum Kultury – Jazz-owy Rynek [online], www.tck.pl [dostęp 2018-02-15] (pol.).
  10. ↑ Tarnów Polskiej Piosenki [online], www.xn--tarnw-3ta.pl [dostęp 2018-02-15] (pol.).
  11. ↑ Tarnowskie Centrum Kultury -Letnie potańcówki [online], www.tck.pl [dostęp 2018-02-15] (pol.).
  12. ↑ Tarnowski zegar ratuszowy – najstarszy w Polsce – Radio Kraków [online], www.radiokrakow.pl [dostęp 2018-04-17] (pol.).
  13. ↑ Ratusz / Obiekty zabytkowe w Starym Mieście [online], www.tarnow.pl [dostęp 2018-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-30] (pol.).
  14. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 195–196, ISBN 83-901529-1-6.
  15. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 196–197, ISBN 83-901529-1-6.
  16. ↑ Tomasz Hycnar, Historia [online], Pasaż Odkryć [dostęp 2022-10-03] (pol.).
  17. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 197–199, ISBN 83-901529-1-6.
  18. ↑ a b c d e f g h i Rejestr zabytków – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie [online], www.wuoz.malopolska.pl [dostęp 2018-01-26] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-12] (pol.).
  19. ↑ Robert Gąsiorek, Na tarnowskim rynku odsłonięto pomnik Tadeusza Tertila [ZDJĘCIA], „Gazetakrakowska.pl” [dostęp 2018-10-30] (pol.).
  20. ↑ Tarnowski Pasaż Odkryć z nagrodą w konkursie „Modernizacja roku & Budowa XXI wieku” [online], www.tarnow.net.pl [dostęp 2022-10-03].
  21. ↑ Tarnowskie Kroniki (9) – Rynek 5 – najstarsza tarnowska kamienica. [online], www.tarnowskieinfo.pl [dostęp 2018-02-12].
  22. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 201–203, ISBN 83-901529-1-6.
  23. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 203–204, ISBN 83-901529-1-6.
  24. ↑ Paweł Chwał, Tarnów. Mury spalonej kamienicy znikną wreszcie z Rynku, „Gazetakrakowska.pl” [dostęp 2018-02-22] (pol.).
  25. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 204–205, ISBN 83-901529-1-6.
  26. ↑ Krzysztof Gzyl, Tarnów i region – Informacja turystyczna [online], www.it.tarnow.pl [dostęp 2018-03-08] (pol.).
  27. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 205–206, ISBN 83-901529-1-6.
  28. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 207–208, ISBN 83-901529-1-6.
  29. ↑ Rynek 9 – odsłonięcie tablicy poświęconej pamięci prof. Romana Dzieślewskiego [online], tarnow.pl [dostęp 2018-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-01] (pol.).
  30. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 210, ISBN 83-901529-1-6.
  31. ↑ NOT Tarnów [online], www.not-tarnow.pl [dostęp 2018-03-05] (pol.).
  32. ↑ a b red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 213–215, ISBN 83-901529-1-6.
  33. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, s. 216–218, ISBN 83-901529-1-6.
  34. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 218–220, ISBN 83-901529-1-6.
  35. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 220–222, ISBN 83-901529-1-6.
  36. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 222–224, ISBN 83-901529-1-6.
  37. ↑ red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 225–227, ISBN 83-901529-1-6.
  38. ↑ Otwarcie nowego Oddziału Muzeum Historii Tarnowa i Regionu. muzeum.tarnow.pl. [dostęp 2020-12-30].
  39. ↑ Projekt „Tarnowski szlak tajemnic i ciekawostek” [online], tarnow.in [dostęp 2018-02-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-27] (pol.).
  40. ↑ a b red. S. Potępa Opracowanie zbiorowe, Tarnów – Stare Miasto, t. 1, 1994, s. 258–259, ISBN 83-901529-1-6.
  41. ↑ Krzysztof Gzyl, Galicyjskim Szlakiem po Tarnowie [online], www.it.tarnow.pl [dostęp 2018-02-01] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Norbert Orliński: Tarnów i okolice. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1982. ISBN 83-217-2402-7.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rynek_w_Tarnowie&oldid=72672600”