Rzodkiew świrzepa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Rzodkiew świrzepa
Ilustracja
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad różowe
Rząd kapustowce
Rodzina kapustowate
Rodzaj rzodkiew
Gatunek rzodkiew świrzepa
Nazwa systematyczna
Raphanus raphanistrum L.
Sp. pl. 2:669. 1753[2]
Rzodkiew świrzepa: drugie zdjęcie
Liść
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Pokrój
Kwiat

Rzodkiew świrzepa, łopucha (Raphanus raphanistrum L.) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych.

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Rodzimy obszar występowania to Afryka Północna, Madera, Wyspy Kanaryjskie, Azja Zachodnia i Kaukaz oraz obszar śródziemnomorski w Europie[3]. Do Europy Środkowej zawleczony został jeszcze w okresie neolitu[4]. Rozprzestrzenia się po świecie jako gatunek zawleczony i obecnie jest gatunkiem kosmopolitycznym. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. Na północy sięga po Grenlandię i archipelag Svalbard[5]. W Polsce jest archeofitem pospolitym na obszarze całego kraju. W górach sięga po granicę upraw[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Gatunek ten jest bardzo podobny do gorczycy białej[6].
Korzeń
Palowy, krótki, cienki i mocny. Silnie rozbudowane korzenie boczne[6].
Łodyga
Wzniesiona, rozgałęziona, dołem szorstko owłosiona, górą naga. Wraz z kwiatostanem ma wysokość 30-60 cm[4].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Dolne liście lirowate, pierzastodzielne i wyrastające na długich ogonkach, górne lancetowate i siedzące. Wszystkie liście z nierówno ząbkowanymi odcinkami, pokryte włoskami[4].
Kwiaty
Zebrane w grono na szczytach pędów. Działki kielicha owłosione i stulone w długą nibyrurkę. Korona barwy żółtej, czasami z fioletowymi prążkami. Niekiedy (rzadko) kwiaty białe. 4 łopatkowate płatki korony dwukrotnie dłuższe od działek kielicha i silnie rozchylone na boki[4]. Wewnątrz korony 6 długich pręcików rozchylonych na boki, jeden słupek z całobrzegim znamieniem.
Owoc
Poprzecznie paciorkowato przewężona łuszczyna zakończona długim i prostym dzióbkiem. Zawiera od 2 do 10 jednonasiennych, walcowatych, twardych i prążkowanych segmentów o długości do 5,3 mm każdy. Po dojrzeniu rozpada się na jednonasienne odcinki. Nasiona kuliste o średnicy około 3 mm. i siateczkowato-dołkowanej powierzchni[4]. Jedna roślina wytwarza około 150-300 nasion[7]. Po łuszczynie najłatwiej rozróżnić świrzepę od bardzo podobnej gorczycy białej[6].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój
Roślina roczna. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie, roślina owadopylna i miododajna. Kwitnie od maja do sierpnia[8]. Nasiona wysiewają się przez cały sezon wegetacyjny. Rozprzestrzeniają się wraz z nasionami zbóż, są do nich bowiem podobne (jest to tzw. spejrochoria), oraz przez ergazjochorię podczas prac polowych. Rośliny wyrwane z ziemi mogą być toczone przez wiatr, i wówczas stopniowo wysypują się z nich nasiona. Bezpośrednio po dojrzeniu słabo kiełkują, gdyż posiadają twardą owocnnię. Ulega ona zmiękczeniu po dłuższym pobycie w glebie, i wówczas nasiona kiełkują łatwiej. Zachowują zdolność kiełkowania przez kilka lat [4]. Kiełkują już w temperaturze 2-5 °C, optymalna wynosi 20 °C[7].
Siedlisko
Występuje na siedliskach ruderalnych i segetalnych: na przydrożach, nieużytkach oraz polach uprawnych jako chwast. Preferuje gleby gliniaste lub piaszczyste. Na polach uprawnych najczęściej występuje w uprawach roślin okopowych i zbożowych (głównie jarych). Roślina światłolubna[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych jest gatunkiem charakterystycznym dla Cl. Stellarietea mediae i Ass. Echinochloo-Setarietum[9]
Oddziaływania międzygatunkowe
Jest jedną z roślin, na których żerują gąsienice bielinka kapustnika[6]. Jest to szkodnik roślin kapustowatych. Żerujące na świerzepie gąsienice mogą przenosić się na uprawiane w pobliżu rośliny kapustowate. Rzodkiew świrzepa jest żywicielem również mątwika burakowego, będącego groźnym szkodnikioem buraków[10].
Na żywych i martwych pędach rzodkwi świrzepy rozwijają się takie grzyby i organizmy grzybopodobne, jak: Hyaloperonospora brassicae (lęgniowce), Leptosphaeria maculans, Mycosphaerella capsellae, Ramularia armoraciae[11].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 18[12]. Gorzyca świrzepa występuje w kilku podgatunkach[2]:
  • Raphanus raphanistrum L. subsp. landra (Moretti ex DC.) Bonnier & Layens
  • Raphanus raphanistrum L. subsp. rostratus (DC.) Thell.
  • Raphanus raphanistrum subsp. sativus (L.) Domin

Według niektórych botaników od rzodkwi świrzepy pochodzi rzodkiew zwyczajna[13]

Roślina trująca
Trujące są jej nasiona. Z tego powodu roślina ta jest niebezpieczna dla koni, bydła i owiec[6]. Powoduje u nich stany zapalne, podrażnienie błon śluzowych, brak apetytu, senność, drgawki, biegunkę i ogólne osłabienie[10].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Z młodych liści, łodyg, kwiatostanów i niedojrzałych nasion można przyrządzić smaczną sałatkę. Dawniej jej nasiona stanowiły znaczną domieszkę w ziarnie zbóż. W dawnej Angllii odsiewano je od ziarna zbóż i sprzedawano jako gorczycę z Durham. Mają smak zbliżony do gorczycy białej, z której wytwarza się musztardę[14].

Udział w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Dziwacznie dzisiaj brzmiąca nazwa świerzop występująca w I księdze poematu Pan Tadeusz Adama Mickiewicza mogła oznaczać właśnie rzodkiew świrzepę (lub gorczycę polną)[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-11-10].
  2. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2018-01-26].
  3. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  4. ↑ a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  5. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-25].
  6. ↑ a b c d e Notatnik rolnika. Rzodkiew świrzepa. [dostęp 12018-01=26].
  7. ↑ a b Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  8. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  9. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  10. ↑ a b Rzodkiew świrzepa – dzika forma rzodkwi zwyczajnej, zachwaszczająca uprawy. [dostęp 2018-01-27].
  11. ↑ Malcolm Storey: Raphanus raphanistrum L. (Wild Radish). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-30].
  12. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  13. ↑ Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  14. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
  15. ↑ zbiorowe: Encyklopedia Popularna PWN. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12060-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rzodkiew_świrzepa&oldid=52596772”