Rzodkiewnik pospolity
![]() | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
rzodkiewnik pospolity | ||
Nazwa systematyczna | |||
Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. F.Holl & H.Heynhold, Fl. Sachsen: 538 (1842)[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
Zasięg | |||
![]() |

Rzodkiewnik pospolity[5], rzodkiewnik Thala[6] (Arabidopsis thaliana (L.) Heynh.) – gatunek rośliny zielnej, należący do rodziny kapustowatych. Jest w botanice (m.in. genetyce roślin) gatunkiem modelowym (podobnie jak myszy i muszka owocowa w badaniach biologicznych człowieka)[7].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Pierwotnie występował tylko w obszarze Morza Śródziemnego, jednak rozprzestrzenił się znacznie. Obecnie występuje prawie w całej Europie i Azji, niektórych obszarach Afryki Północnej oraz na Azorach[4]. Na tym obszarze, włącznie z obszarami górskimi Afryki Środkowej, uznawany jest za gatunek występujący naturalnie (rodzimy)[3]. Status gatunku introdukowanego ma w Ameryce Północnej, w południowej części Ameryki Południowej, w południowej Afryce oraz w południowo-wschodniej Australii, na Tasmanii i w Nowej Zelandii[3]. We florze Polski jest prawdopodobnie archeofitem[8]. W Polsce jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym na obszarze niżu[9][10], rzadszym w górach (brak go w Bieszczadach i wyższych partiach Tatr) oraz lokalnie w północno-wschodniej części kraju[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Wątła roślina jednoroczna (występuje zarówno forma jara, jak i ozima), u dołu szorstko owłosiona. Korzeń krótki[10].
- Łodyga
- Wysokość 5–30 cm, szarozielona, smukła i cienka, słabo ulistniona, rozgałęziająca się ku górze. W dole szorstko owłosiona, pokryta 2–3 dzielnymi włoskami.
- Liście
- Odziomkowe w rozetce gęsto owłosione, łopatkowate lub jajowate, całobrzegie lub ząbkowane, tępe. Liście łodygowe mniejsze, siedzące, lancetowate, u nasady klinowato zwężone.
- Kwiaty
- Małe, białe. Działki kielicha stulone, płatki korony 2–4 mm długości.
- Owoce
- Wzniesione, równowąskie i lekko spłaszczone łuszczyny o długości 0,5–2 cm, na cienkich i delikatnych szypułach o długości 1–1,5 cm.
- Nasiono
- Jajowate, 0,4–0,5 mm długości i 0,25 mm szerokości, lekko spłaszczone, słabo połyskujące.
-
Rozetki liściowe
-
Liście łodygowe i pąki kwiatowe
-
Kwiaty
-
Owoce
-
Nasiona
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Roślina jednoroczna. Kwitnie od kwietnia do maja, czasem drugi raz jesienią[10].
Rośnie na glebach mniej lub bardziej suchych i dość ubogich w wapń, piaszczystych[10], rzadziej nieco gliniastych. Występuje polach i odłogach, przydrożach, w piaszczystych murawach i widnych lasach[10]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Papaveretum argemones[11].
Organizm modelowy
[edytuj | edytuj kod]Gatunek wykorzystywany jest jako roślina modelowa w genetyce ze względu na szereg specyficznych cech. Jego walorem są niewielkie rozmiary i odporność, dzięki czemu może być łatwo uprawiany w wielkich ilościach w warunkach laboratoryjnych. Cały cykl rozwojowy kończy w ciągu zaledwie 6 tygodni, po czym rośliny wydają nawet ponad 10 tysięcy nasion. Kwiaty są samopylne, co ułatwia krzyżowanie. Rzodkiewnik ma jedynie 5 par chromosomów i relatywnie małą liczbę genów, mniejszą niż inne rośliny o znanym genotypie. Dzięki swym cechom sekwencja nukleotydów w genomie rzodkiewnika została poznana już w 2000 roku. Prosta budowa materiału genetycznego ułatwia identyfikację, poznanie usytuowania i mechanizmu działania rozmaitych genów[7].
Do genomu rzodkiewnika pospolitego wstawiono gen bakterii produkujących witaminę B12 oraz gen człowieka odpowiedzialny za produkcję czynnika wewnętrznego będącego przenośnikiem witaminy B12 tzw. Intrinsic Factor. Wytworzone w ten sposób białka zostaną wykorzystane w produkcji preparatów w celu zapobiegania niedoborowi tej witaminy. Wniosek o zatwierdzenie genetycznej modyfikacji rzodkiewnika został złożony do Europejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
- ↑ a b c Arabidopsis thaliana (L.) Heynh., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-14] .
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 130. ISBN 83-01-00129-1.
- ↑ a b Murray W. Nabors: Introduction to Botany. San Francisco, Boston, New York: Universtity of Mississippi, 2004, s. 270.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 183. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 66, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
- ↑ a b c d e Jakub Mowszowicz, Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 81, ISBN 83-02-00322-0 .
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 100. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ GMO Compas: Vitamin B12 https://web.archive.org/web/20170220115806/http://www.gmo-compass.org/eng/database/ingredients/200.vitamin_b12.html
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. ISBN 83-09-00771-X.
- African Plant Database ID: 78083
- BioLib: 39101
- EoL: 583954
- EUNIS: 162652
- Flora of China: 200009201
- Flora of North America: 200009201
- FloraWeb: 512
- GBIF: 3052436
- iNaturalist: 55021
- IPNI: 277970-1
- ITIS: 23041
- NCBI: 3702
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2645262
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:277970-1
- Tela Botanica: 5767
- identyfikator Tropicos: 4100029
- USDA PLANTS: ARTH
- IRMNG: 10688058
- CoL: G26R