Rzodkiewnik pospolity

Rzodkiewnik pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rzodkiewnik
Gatunek	rzodkiewnik pospolity
	Nazwa systematyczna
	Arabidopsis thaliana (L.) Heynh.; F.Holl & H.Heynhold, Fl. Sachsen: 538 (1842)
Synonimy
	Arabis thaliana L.; Sisymbrium thalianum (L.) J. Gay & Monnard;
	Arabis thaliana L.; Sisymbrium thalianum (L.) J. Gay & Monnard;
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rzodkiewnik pospolity^[5], rzodkiewnik Thala^[6] (Arabidopsis thaliana (L.) Heynh.) – gatunek rośliny zielnej, należący do rodziny kapustowatych. Jest w botanice (m.in. genetyce roślin) gatunkiem modelowym (podobnie jak myszy i muszka owocowa w badaniach biologicznych człowieka)^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Pierwotnie występował tylko w obszarze Morza Śródziemnego, jednak rozprzestrzenił się znacznie. Obecnie występuje prawie w całej Europie i Azji, niektórych obszarach Afryki Północnej oraz na Azorach^[4]. Na tym obszarze, włącznie z obszarami górskimi Afryki Środkowej, uznawany jest za gatunek występujący naturalnie (rodzimy)^[3]. Status gatunku introdukowanego ma w Ameryce Północnej, w południowej części Ameryki Południowej, w południowej Afryce oraz w południowo-wschodniej Australii, na Tasmanii i w Nowej Zelandii^[3]. We florze Polski jest prawdopodobnie archeofitem^[8]. W Polsce jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym na obszarze niżu^[9]^[10], rzadszym w górach (brak go w Bieszczadach i wyższych partiach Tatr) oraz lokalnie w północno-wschodniej części kraju^[9].

Morfologia

Pokrój: Wątła roślina jednoroczna (występuje zarówno forma jara, jak i ozima), u dołu szorstko owłosiona. Korzeń krótki^[10].
Łodyga: Wysokość 5–30 cm, szarozielona, smukła i cienka, słabo ulistniona, rozgałęziająca się ku górze. W dole szorstko owłosiona, pokryta 2–3 dzielnymi włoskami.
Liście: Odziomkowe w rozetce gęsto owłosione, łopatkowate lub jajowate, całobrzegie lub ząbkowane, tępe. Liście łodygowe mniejsze, siedzące, lancetowate, u nasady klinowato zwężone.
Kwiaty: Małe, białe. Działki kielicha stulone, płatki korony 2–4 mm długości.
Owoce: Wzniesione, równowąskie i lekko spłaszczone łuszczyny o długości 0,5–2 cm, na cienkich i delikatnych szypułach o długości 1–1,5 cm.
Nasiono: Jajowate, 0,4–0,5 mm długości i 0,25 mm szerokości, lekko spłaszczone, słabo połyskujące.

Rozetki liściowe
Liście łodygowe i pąki kwiatowe
Kwiaty
Owoce
Nasiona

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od kwietnia do maja, czasem drugi raz jesienią^[10].

Rośnie na glebach mniej lub bardziej suchych i dość ubogich w wapń, piaszczystych^[10], rzadziej nieco gliniastych. Występuje polach i odłogach, przydrożach, w piaszczystych murawach i widnych lasach^[10]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Papaveretum argemones^[11].

Organizm modelowy

Gatunek wykorzystywany jest jako roślina modelowa w genetyce ze względu na szereg specyficznych cech. Jego walorem są niewielkie rozmiary i odporność, dzięki czemu może być łatwo uprawiany w wielkich ilościach w warunkach laboratoryjnych. Cały cykl rozwojowy kończy w ciągu zaledwie 6 tygodni, po czym rośliny wydają nawet ponad 10 tysięcy nasion. Kwiaty są samopylne, co ułatwia krzyżowanie. Rzodkiewnik ma jedynie 5 par chromosomów i relatywnie małą liczbę genów, mniejszą niż inne rośliny o znanym genotypie. Dzięki swym cechom sekwencja nukleotydów w genomie rzodkiewnika została poznana już w 2000 roku. Prosta budowa materiału genetycznego ułatwia identyfikację, poznanie usytuowania i mechanizmu działania rozmaitych genów^[7].

Do genomu rzodkiewnika pospolitego wstawiono gen bakterii produkujących witaminę B12 oraz gen człowieka odpowiedzialny za produkcję czynnika wewnętrznego będącego przenośnikiem witaminy B12 tzw. Intrinsic Factor. Wytworzone w ten sposób białka zostaną wykorzystane w produkcji preparatów w celu zapobiegania niedoborowi tej witaminy. Wniosek o zatwierdzenie genetycznej modyfikacji rzodkiewnika został złożony do Europejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Arabidopsis thaliana (L.) Heynh., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-14] .
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 130. ISBN 83-01-00129-1.
↑ ^a ^b Murray W. Nabors: Introduction to Botany. San Francisco, Boston, New York: Universtity of Mississippi, 2004, s. 270.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 183. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 66, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 81, ISBN 83-02-00322-0 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 100. ISBN 83-01-14439-4.
↑ GMO Compas: Vitamin B12 https://web.archive.org/web/20170220115806/http://www.gmo-compass.org/eng/database/ingredients/200.vitamin_b12.html

Bibliografia

Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. ISBN 83-09-00771-X.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).

[powo-3] Arabidopsis thaliana (L.) Heynh., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-14] .

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[Mowszowicz79-6] Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 130. ISBN 83-01-00129-1.

[murray-7] Murray W. Nabors: Introduction to Botany. San Francisco, Boston, New York: Universtity of Mississippi, 2004, s. 270.

[8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 183. ISBN 83-01-14342-8.

[atlas-9] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 66, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[wiosna-10] JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 81, ISBN 83-02-00322-0 .

[11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 100. ISBN 83-01-14439-4.

[12] GMO Compas: Vitamin B12 https://web.archive.org/web/20170220115806/http://www.gmo-compass.org/eng/database/ingredients/200.vitamin_b12.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]