Sęp brunatny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sęp brunatny
Necrosyrtes monachus[1]
(Temminck, 1823)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

jastrzębie

Plemię

Gypini

Rodzaj

Necrosyrtes[2]
Gloger, 1841[3]

Gatunek

sęp brunatny

Synonimy

Rodzaju:

Gatunku:

  • Cathartes monachus Temminck, 1823[6]
  • Neophron monachus (Temminck, 1823)[1]
  • Vultur pileatus Burchell, 1824[7]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Sęp brunatny[9], ścierwnik brunatny[10] (Necrosyrtes monachus) – gatunek padlinożernego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje na obszarze Afryki Subsaharyjskiej. Krytycznie zagrożony wyginięciem.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy gatunek opisał Coenraad Jacob Temminck w 1823 na podstawie holotypu z Senegalu. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Cathartes monachus[11]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza sępa brunatnego w monotypowym rodzaju Necrosyrtes. Uznaje ten gatunek za monotypowy[12], choć wcześniej oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniano podgatunek N. m. pileatus (Burchell, 1824), który miałby obejmować populacje ze wschodniej i południowej części zasięgu[11]. Ptaki, które proponowano zaliczyć do N. m. pileatus, różnią się od przedstawicieli podgatunku nominatywnego jedynie rozmiarami, które wzrastają z zachodu na wschód i południe (ekoklina)[11].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Necrosyrtes: gr. νεκρος nekros „zwłoki, zmarły”; συρω surō „ciągnąć, wlec”[13].
  • Caprornis: rodzaj Caprimulgus Linnaeus, 1758 (jerzyk); ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[14].
  • Gypiscus: zdrobnienie nazwy rodzaju Gyps de Savigny, 1809 (sęp)[15].
  • monachus: późnołac. monachus „mnich” (np. zakapturzony, z czarną obwódką), od gr. μοναχος monakhos „mnich”, od μονος monos „samotny”, od μοναχοω monakhoō „być samotnym”[16].
  • pileatus: łac. pileatus „nakryty”, od pileus „filcowa czapka”[17].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 67–70 cm, masa ciała 1530–2600 g (średnio 2028 g), rozpiętość skrzydeł 170–182 cm[11]. Upierzenie głównie brązowe. Skóra z przodu i na wierchu głowy oraz z przodu szyi jest naga, kark i tył szyi porasta jedynie puch. Dziób cienki. U osobników młodocianych zwykle przód głowy jest niebieski, a wierzch i tył głowy porasta krótki, ciemnobrązowy (nie beżowy) puch[18].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Sępy brunatne występują w Afryce Subsaharyjskiej, od Senegalu i południowej Mauretanii na wschód poprzez południowy Niger i Czad po południowy Sudan, Sudan Południowy, Etiopię i zachodnią Somalię i dalej na południe po północną Namibię i Botswanę, następnie poprzez Zimbabwe po południowy Mozambik i północno-wschodnią Południową Afrykę[18].

Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Często sępy brunatne spotykane są w okolicach ludzkich osiedli, jednak występują również na otwartych terenach trawiastych, skrajach lasów, zadrzewionej sawannie, wzdłuż wybrzeży i na pustyniach. Odnotowywane były do 4000 m n.p.m., jednakże poniżej 1800 m n.p.m. występują najliczniej. Sępy brunatne są zwykle osiadłe, występuje dyspersja u ptaków poza sezonem rozrodczym i ptaków młodocianych; osobniki żyjące w strefie Sahelu wędrują w zależności od występowania opadów[18].

Sępy brunatne konsumujące ciało psa w Gambii

Sępy brunatne żywią się padliną, w tym małych ssaków i rybą, jajami innych ptaków, odchodami, odpadkami i owadami. Choć często jako pierwsze przylatują do padliny, są uległe w stosunku do innych sępów. Prawdopodobnie dlatego chętnie odwiedzają okolice siedlisk ludzkich, gdzie żerują na odpadkach – ponieważ większe sępy wykazują większy lęk przed człowiekiem[19].

Lęgi[edytuj | edytuj kod]

Okres lęgowy w zachodniej Afryce i w Kenii trwa cały rok, szczególnie nasilony jest od listopada do czerwca. W północno-wschodniej Afryce sezon lęgowy trwa głównie od października do czerwca, a w południowej Afryce – od maja do grudnia[18]. W zachodniej Afryce sępy brunatne gniazdują w półkoloniach w wysokich drzewach rozparcelowanych wokół wsi, jednakże w Afryce południowej gniazda są już dobrze zamaskowane, a sępy gniazdują samotnie. Ich gniazda mają formę platformy z patyków umieszczonej tuż przed piętrem koron. Obydwa ptaki z pary biorą udział w budowie gniazda. Zniesienie liczy jedno jajo, które jest wysiadywane przez około 51 dni. Młode przebywają w gnieździe od 3 do 4 miesięcy. W pełni opierzone młode przez kolejne pół roku nadal są jeszcze zależne od rodziców[19].

Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

W latach 2004–2009 IUCN uznawało sępa brunatnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern), w latach 2011 i 2012 uznano go za zagrożonego (EN, Endangered), zaś w 2015 zmieniono klasyfikację na krytycznie zagrożonego wyginięciem (CR, Critically Endangered). Według danych z 2015 roku, przez ostatnie 53 lata nastąpił gwałtowny spadek liczebności szacowany na 83% (64–93% zależnie od miejsca badania). Zagrożeniem dla tych sępów są głównie przypadkowe zatrucia, łapanie dla zastosowań w medycynie tradycyjnej i dla mięsa oraz tępienie. W Nigerii, według danych z 2013, 90% części sępów sprzedawanych do zastosowania w medycynie ludowej pochodziło od sępów brunatnych. Miejscami mięso tych sępów sprzedawane jest jako kurze. We wschodniej Afryce zagrożenie stanowią również zatrucia karbofuranem, który używany jest w przynętach mających otruć duże, drapieżne ssaki[18].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Necrosyrtes monachus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Necrosyrtes, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-01-02] (ang.).
  3. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1841, s. 236. (niem.).
  4. ↑ J.J. Kaup: Monograph of the Falconidæ, systematically arranged. W: W. Jardine: Contributions to ornithology for 1849. Edinburgh: W.H. Lizars, 1849, s. 112. (ang.).
  5. ↑ C.J. Sundevall: Methodi naturalis avium disponendarum tentamen: försök till fogelklassens naturenliga uppställnung. Stockholm: Samson & Wallin, 1873, s. 110. (łac.).
  6. ↑ C.J. Temminck: Nouveau recueil de planches coloriées d’oiseaux: pour servir de suite et de complément aux planches enluminées de Buffon, édition in-folio et in-4º de l’Imprimerie royale, 1770. Strasbourgh: Chez Legras Imbert et Comp., 1838, s. ryc. 222. (fr.).
  7. ↑ W.J. Burchell: Travels in the interior of southern Africa. Cz. 2. London: Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1824, s. 195 (przypis). (ang. • łac.).
  8. ↑ BirdLife International, Necrosyrtes monachus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2018-1 [dostęp 2018-08-08] (ang.).
  9. ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-14].
  10. ↑ P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 43, 1999. ISSN 0550-0842. 
  11. ↑ a b c d A.C. Kemp & D.A. Christie: Hooded Vulture (Necrosyrtes monachus). W: Handbook of the Birds of the World Alive. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
  12. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
  13. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Necrosyrtes [dostęp 2018-08-08].
  14. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Caprornis [dostęp 2018-08-08].
  15. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Gypiscus [dostęp 2018-08-08].
  16. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Monachus [dostęp 2018-08-08].
  17. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Pileata [dostęp 2018-08-08].
  18. ↑ a b c d e Hooded Vulture Necrosyrtes monachus. BirdLife International. [dostęp 2016-11-03].
  19. ↑ a b Necrosyrtes monachus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund, 2 maja 2016.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sęp_brunatny&oldid=71155625”