Mozambik

República de Moçambique Republika Mozambiku
Flaga Mozambiku Godło Mozambiku
Hymn: Patria Amada (Kochana Ojczyzno)
Język urzędowy	portugalski
Stolica	Maputo
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Filipe Nyusi
Szef rządu	premier Carlos Agostinho do Rosário
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	36. na świecie 801 590 km² 13 000 km² (ok. 2%)
Liczba ludności (2009)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	54. na świecie 22,894,000 26 osób/km² Bantu
Jednostka monetarna	metical (MZM)
Niepodległość	od Portugalii 25 czerwca 1975
Strefa czasowa	UTC +2
Kod ISO 3166	MZ
Domena internetowa	.mz
Kod samochodowy	MOZ
Kod samolotowy	C9
Kod telefoniczny	+258

Mozambik (port. Moçambique), Republika Mozambiku (port. República de Moçambique) – państwo położone w południowo-wschodniej Afryce. Graniczy z RPA, Suazi, Zimbabwe, Zambią, Malawi i Tanzanią.

Przez kilka wieków kolonia portugalska, w 1975 uzyskał niepodległość.

Ustrój polityczny

Władzą ustawodawczą jest jednoizbowy parlament o 250 miejscach – Zgromadzenie Republiki. Urząd prezydenta obecnie sprawuje Filipe Nyusi z partii Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Zarówno wybory prezydenckie, jak i parlamentarne odbywają się co 5 lat.

W ostatnich wyborach generalnych, które odbyły się 15 października 2014 zwyciężyła partia FRELIMO uzyskując 55,93% głosów i 144 miejsca w parlamencie.

• święto narodowe: Dzień Niepodległości – 25 czerwca.
• ustanowienie konstytucji: 30 listopada 1990.

Podział administracyjny

Pod względem administracyjnym Mozambik dzieli się na 11 prowincji:

Cabo Delgado, Gaza, Inhambane, Manica, Maputo (stołeczna), Maputo, Nampula, Niasa, Sofala, Tete Zambezia.

Historia

Tereny współczesnego Mozambiku zasiedlili około I tysiąclecia p.n.e. Buszmeni. Od V wieku n.e. rozpoczęła się fala napływu ludów Bantu która zepchnęła Buszmenów na południe. Od wieku VIII na wybrzeżu utworzone zostały faktorie arabskie, perskie i indyjskie. Niektóre z takich ośrodków, rozwinęły się w duże miasta portowe. Mieszkańcy wybrzeża przeważnie wyznawali islam i należeli do kultury Suahili. Od XV wieku zachodnia część współczesnego Mozambiku została włączona do imperium Monomotapa ze współczesnego Zimbabwe. Od końca XV wieku rozpoczęła się eksploracja portugalska. W 1609 roku Mozambik stał się kolonią portugalską, kolonialiści nie zdołali jednak podbić wnętrza kraju aż do końca XIX wieku. Od początków XX wieku miało miejsce systematyczne ograniczanie praw tubylców i ich marginalizacja na rzecz Portugalczyków. W 1930 roku Akt kolonialny przekształcił Mozambik w posiadłość zarządzaną przez metropolię, a w 1951 roku w prowincję zamorską.

Od połowy lat 50. zwiększyło się osadnictwo białych Portugalczyków. Na gruncie sprzeciwu wobec tego zaczął kształtować się ruch wyzwoleńczy. W 1962 roku utworzony został Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Rok później z tejże organizacji wyłamał się Afrykański Zjednoczony Front Ludowy, który w 1965 roku powołał Rewolucyjny Komitet Mozambiku. Niemniej jednak przewaga w ruchu niepodległościowym należała do FRELIMO które w 1964 roku rozpoczęło antyportugalską wojnę partyzancką. Rebelia wsparta została przez Tanzanię, Algierię, Zjednoczoną Republikę Arabską, Zambię i kraje socjalistyczne. Krwawe tłumienia powstania przyczyniły się do masowej emigracji Mozambijczyków do państw ościennych, głównie Tanzanii i Zambii. Do 1974 roku FRELIMO przejęło kontrolę nad 1/3 kraju, a na wyzwolonych obszarach tworzyło lokalną administrację. Po rewolucji goździków w Portugalii, rząd rewolucyjny zapowiedział przyznanie Mozambikowi niepodległości.

W 1975 roku Mozambik stał się niepodległą republiką. W tym samym roku armia portugalska i siły FRELIMO stłumiły powstanie portugalskich osadników którzy niechętnie przyjęli deklarację niepodległości. W następstwie nieudanej rebelii większość osadników opuściła kraj. Pierwszym prezydentem i szefem rządu został Samora Machel. Rozpoczął on budowę socjalistycznego ustroju państwa. Na gruncie budowy socjalizmu doszło do upaństwowienia ziemi, systemu edukacji i opieki zdrowotnej, zrównano też prawa kobiet i mężczyzn. Rząd popierał ruch narodowowyzwoleńczy z sąsiedniej Rodezji, wsparciem prezydenta cieszył się Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe Roberta Mugabe, a także Afrykański Kongres Narodowy zwalczający apartheid. Reformy utrzymane w lewicowym stylu nie spodobały się części dotychczasowych członków Frontu. Wsparci przez rząd Rodezji dysydenci utworzyli w 1976 roku Narodowy Ruch Oporu Mozambiku (RENAMO) który rozpoczął antyrządową kampanię partyzancką. Wybuch walk jedynie zradykalizował FRELIMO które w 1977 roku oficjalnie przyjęło doktrynę marksistowską i politycznie zbliżyło się do bloku wschodniego.

Siły partyzanckie w walce z rządem stosowały początkowo sabotaż gospodarczy i ataki na infrastrukturę, z czasem rozpoczęły ataki na miasta i wsie. Metodą zastraszenia społeczeństwa stosowaną przez RENAMO stały się masakry cywilów które stały się powszechne. W 1984 roku Mozambik zrezygnował z popierania ruchów wyzwoleńczych w państwach ościennych na gruncie ugody Nkomati z rządem Republiki Południowej Afryki, która zobowiązała się w zamian wycofać swoje poparcie wobec RENAMO.

Do końca lat 80. działania RENAMO doprowadziły do co najmniej 100 tysięcy ofiar w ludziach i ucieczki z kraju miliona uchodźców. Po transformacji ustrojowej Mozambiku w system wielopartyjny o wolnorynkowej gospodarce, RENAMO rozpoczęło z rządem rozmowy pokojowe. Porozumienie pokojowe podpisano w Rzymie pod egidą ONZ w 1992. Na jego mocy RENAMO przekształciło się w partię polityczną z Alfonsem Dhlakamą na czele. W 1994 lider partii wziął udział w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich w Mozambiku. Przegrał jednak z kandydatem FRELIMO, Joaquimem Chissano (53,3% głosów), zdobywając 33,7% głosów poparcia. Od tego czasu FRELIMO sprawowała władzę na gruncie wielopartyjnym.

21 października 2013 RENAMO wypowiedziało układ pokojowy z 1992, po tym jak według RENAMO siły rządowe ostrzelały i zajęły bazę Sathunjira w regionie Gorongosa w prowincji Sofala, ok. 600 km na północ od stołecznego Maputo. W bazie przebywał lider ugrupowania Afonso Dhakama, lecz zdołał uciec spod ostrzału. Już wcześniej, bo w kwietniu i czerwcu 2013 dochodziło do starć między armią a RENAMO, a w atakach bojówki zginęło 11 żołnierzy i policjantów oraz sześciu cywilów. Układ pokojowy wznowiono w 2014 roku.

Geografia

Tradycyjna łódź rybacka u wybrzeża północnego Mozambiku

Całkowita długość granic państwowych wynosi 4571 km, z tego z:

• Malawi – 1569 km,
• RPA – 491 km,
• Suazi – 105 km,
• Tanzanią – 756 km,
• Zambią – 419 km,
• Zimbabwe – 1231 km.

Długość linii brzegowej wynosi 2470 km

Najwyższy szczyt to Binga – 2436 m n.p.m.

Ważniejsze rzeki Mozambiku:

• Rovuma (Ruvuma)
• Lúrio
• Incomati (Komati)
• Zambezi
• Save (Sabi)
• Limpopo

Główne produkty eksportowe:

• krewetka
• bawełna
• cajú
• cukier
• herbata
• kopra

Zasoby naturalne:

• energia wodna
• gaz ziemny
• węgiel
• minerały
• drewno
• ziemia uprawna

Demografia

Liczba ludności	22 894 000 (2009)
Ludność według wieku
0 – 14 lat	42,1% (płeć męska 3 634 173; płeć żeńska 3 725 396) (2003)
15 – 64 lat	55,3% (płeć męska 4 712 891; płeć żeńska 4 945 123) (2003)
ponad 64 lata	2,6% (płeć męska 189 778; płeć żeńska 271 905) (2003)
Przyrost naturalny	0.82% (2003)
Współczynnik urodzeń	38,2 urodzeń/1 000 ludności (2003)
Współczynnik zgonów	30,04 zgonów/1 000 ludności (2003)
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,03 mężczyzn/kobiet (2003)
poniżej 15 lat	0,98 mężczyzn/kobiet (2003)
15 – 64 lat	0,95 mężczyzn/kobiet (2003)
powyżej 64 lat	0,7 mężczyzn/kobiet (2003)
Umieralność noworodków
W całej populacji	199 zgonów/1 000 żywych urodzeń (2003)
płci męskiej	216,85 zgonów/1 000 żywych urodzeń (2003)
płci żeńskiej	180,61 zgonów/1 000 żywych urodzeń (2003)
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	31,3 lat (2003)
Mężczyzn	30,98 lat (2003)
Kobiet	31,63 lat (2003)
Rozrodczość	4,87 urodzonych dzieci/kobietę (2003)

Epidemia AIDS ma wpływ na nadumieralność, obniżenie średniego czasu przeżycia, zwiększenie śmiertelności niemowląt, przyrost naturalny, a także zmiany ilościowe w poszczególnych grupach wiekowych. HIV/AIDS – ludzie żyjący z HIV/AIDS: 1,1 mln (2001 szac.) HIV/AIDS – zgony: 60 000 (2001 szac.)

Alfabetyzm (% ludności >15 roku życia, która potrafi pisać i czytać):

• całość ludności: 47,8% (2003), 40,1% (1995)
• mężczyźni: 63,5% (2003), 57,7% (1995)
• kobiety: 32,7% (2003), 23,3% (1995)

Struktura etniczna:

• Makua – 28,5%
• Tsonga – 11,3%
• Szona – 7,3%
• Lomwe – 7%
• Sena – 6,3%
• Tswa – 5,4%
• Chwabo – 4,4%
• Chopi – 3,6%
• Ronga – 3,4%
• Nyasa – 3%
• Portugalczycy – 2%
• pozostali – 19,5%

Religia:

Struktura religijna kraju (2010):

• katolicyzm – 28,4%
• protestantyzm – 27,1%:
  • kościoły syjonistyczne i AICs – 14,3%
  • pentekostalizm – 6,1%
  • baptyzm – 1,8%
  • adwentyści dnia siódmego – 1,4%
  • metodyzm/ruch uświęceniowy – 1,3%
  • kalwinizm – 1,0%
• islam – 18%
• Świadkowie Jehowy – 0,2%
• pozostali – 26,3% (głównie animizm i tradycyjne wierzenia afrykańskie)

Siły zbrojne

Mozambik dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Mozambiku składało się w 2014 roku m.in. z 96 czołgów, 335 opancerzonych pojazdów bojowych, 102 zestawów artylerii holowanej oraz 12 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, a marynarka wojenna dysponowała 8 okrętami obrony przybrzeża. Mozambickie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. dwóch samolotów transportowych, czterech śmigłowców oraz dwóch śmigłowców szturmowych.

Wojska mozambickie w 2014 roku liczyły 11,2 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) mozambickie siły zbrojne stanowią 104. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 86 mln dolarów (USD).

Zobacz też

• Afric Simone – wokalista, autor takich piosenek jak Ramaya czy Hafanana
• Eusébio da Silva Ferreira – portugalski piłkarz urodzony w stolicy Mozambiku, środkowy napastnik, nazywany „Czarną Panterą” lub „Czarną Perłą z Mozambiku”

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa Republiki Mozambiku
• UN