Mozambik
| |||||
| Hymn: (Kochana Ojczyzno) | |||||
| |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Głowa państwa | |||||
| Szef rządu | |||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia • narody i grupy etniczne |
|||||
| Waluta |
metical (MZM) | ||||
| Niepodległość | |||||
| Strefa czasowa |
UTC +2 | ||||
| Kod ISO 3166 |
MZ | ||||
| Domena internetowa |
.mz | ||||
| Kod samochodowy |
MOZ | ||||
| Kod samolotowy |
C9 | ||||
| Kod telefoniczny |
+258 | ||||
_-_MOZ_-_UNOCHA.svg) | |||||
Mozambik (port. Moçambique), Republika Mozambiku (port. República de Moçambique) – państwo położone w południowo-wschodniej Afryce. Graniczy z Południową Afryką, Eswatini, Zimbabwe, Zambią, Malawi i Tanzanią.
Przez kilka wieków kolonia portugalska, w 1975 uzyskał niepodległość.
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Władzą ustawodawczą jest jednoizbowy parlament o 250 miejscach – Zgromadzenie Republiki. Urząd prezydenta obecnie sprawuje Filipe Nyusi z partii Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Zarówno wybory prezydenckie, jak i parlamentarne odbywają się co 5 lat.
W wyborach generalnych, które odbyły się 15 października 2014 zwyciężyła partia FRELIMO uzyskując 55,93% głosów i 144 miejsca w parlamencie[2].
- święto narodowe: Dzień Niepodległości – 25 czerwca.
- ustanowienie konstytucji: 30 listopada 1990.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Pod względem administracyjnym Mozambik dzieli się na 11 prowincji:
Historia[edytuj | edytuj kod]
Tereny współczesnego Mozambiku zasiedlili około I tysiąclecia p.n.e. Buszmeni. Od V wieku n.e. rozpoczęła się fala napływu ludów Bantu, która zepchnęła Buszmenów na południe. Od wieku VIII na wybrzeżu utworzone zostały faktorie arabskie, perskie i indyjskie. Niektóre z takich ośrodków, rozwinęły się w duże miasta portowe. Mieszkańcy wybrzeża przeważnie wyznawali islam i należeli do kultury Suahili. Od XV wieku zachodnia część współczesnego Mozambiku została włączona do imperium Monomotapa ze współczesnego Zimbabwe[3]. Od końca XV wieku rozpoczęła się eksploracja portugalska. W 1609 roku Mozambik stał się kolonią portugalską, kolonialiści nie zdołali jednak podbić wnętrza kraju aż do końca XIX wieku. Od początków XX wieku miało miejsce systematyczne ograniczanie praw tubylców i ich marginalizacja na rzecz Portugalczyków. W 1930 roku Akt kolonialny przekształcił Mozambik w posiadłość zarządzaną przez metropolię, a w 1951 roku w prowincję zamorską[3].
Od połowy lat 50. zwiększyło się osadnictwo białych Portugalczyków. Na gruncie sprzeciwu wobec tego zaczął kształtować się ruch wyzwoleńczy. W 1962 roku utworzony został Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Rok później z tejże organizacji wyłamał się Afrykański Zjednoczony Front Ludowy, który w 1965 roku powołał Rewolucyjny Komitet Mozambiku. Niemniej jednak przewaga w ruchu niepodległościowym należała do FRELIMO które w 1964 roku rozpoczęło antyportugalską wojnę partyzancką[3]. Rebelia wsparta została przez Tanzanię, Algierię, Zjednoczoną Republikę Arabską, Zambię i kraje socjalistyczne. Krwawe tłumienia powstania przyczyniły się do masowej emigracji Mozambijczyków do państw ościennych, głównie Tanzanii i Zambii[3]. Do 1974 roku FRELIMO przejęło kontrolę nad 1/3 kraju, a na wyzwolonych obszarach tworzyło lokalną administrację. Po rewolucji goździków w Portugalii, rząd rewolucyjny zapowiedział przyznanie Mozambikowi niepodległości[3].
W 1975 roku Mozambik stał się niepodległą republiką. W tym samym roku armia portugalska i siły FRELIMO stłumiły powstanie portugalskich osadników którzy niechętnie przyjęli deklarację niepodległości. W następstwie nieudanej rebelii większość osadników opuściła kraj[3]. Pierwszym prezydentem i szefem rządu został Samora Machel. Rozpoczął on budowę socjalistycznego ustroju państwa[3]. Na gruncie budowy socjalizmu doszło do upaństwowienia ziemi, systemu edukacji i opieki zdrowotnej, zrównano też prawa kobiet i mężczyzn. Rząd popierał ruch narodowowyzwoleńczy z sąsiedniej Rodezji, wsparciem prezydenta cieszył się Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe Roberta Mugabe, a także Afrykański Kongres Narodowy zwalczający apartheid[4]. Reformy utrzymane w lewicowym stylu nie spodobały się części dotychczasowych członków Frontu. Wsparci przez rząd Rodezji dysydenci utworzyli w 1976 roku Narodowy Ruch Oporu Mozambiku (RENAMO) który rozpoczął antyrządową kampanię partyzancką[5][6]. Wybuch walk jedynie zradykalizował FRELIMO które w 1977 roku oficjalnie przyjęło doktrynę marksistowską i politycznie zbliżyło się do bloku wschodniego[7].
Siły partyzanckie w walce z rządem stosowały początkowo sabotaż gospodarczy i ataki na infrastrukturę, z czasem rozpoczęły ataki na miasta i wsie. Metodą zastraszenia społeczeństwa stosowaną przez RENAMO stały się masakry cywilów które stały się powszechne[6]. W 1984 roku Mozambik zrezygnował z popierania ruchów wyzwoleńczych w państwach ościennych na gruncie ugody Nkomati z rządem Republiki Południowej Afryki, która zobowiązała się w zamian wycofać swoje poparcie wobec RENAMO[4].
Do końca lat 80. działania RENAMO doprowadziły do co najmniej 100 tysięcy ofiar w ludziach i ucieczki z kraju miliona uchodźców[6]. Po transformacji ustrojowej Mozambiku w system wielopartyjny o wolnorynkowej gospodarce, RENAMO rozpoczęło z rządem rozmowy pokojowe. Porozumienie pokojowe podpisano w Rzymie pod egidą ONZ w 1992. Na jego mocy RENAMO przekształciło się w partię polityczną z Alfonsem Dhlakamą na czele. W 1994 lider partii wziął udział w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich w Mozambiku. Przegrał jednak z kandydatem FRELIMO, Joaquimem Chissano (53,3% głosów), zdobywając 33,7% głosów poparcia. Od tego czasu FRELIMO sprawowała władzę na gruncie wielopartyjnym[8][8].
21 października 2013 RENAMO wypowiedziało układ pokojowy z 1992 po tym, jak według RENAMO siły rządowe ostrzelały i zajęły bazę Sathunjira w regionie Gorongosa w prowincji Sofala, ok. 600 km na północ od stołecznego Maputo. W bazie przebywał lider ugrupowania Afonso Dhakama, lecz zdołał uciec spod ostrzału. Już wcześniej, bo w kwietniu i czerwcu 2013 dochodziło do starć między armią a RENAMO, a w atakach bojówki zginęło 11 żołnierzy i policjantów oraz sześciu cywilów[9]. Układ pokojowy wznowiono w 2014 roku[6].
W marcu 2019 roku południowo-wschodnią Afrykę, w tym Mozambik, nawiedził tropikalny cyklon Idai. Było to jedno z najtragiczniejszych w skutkach (spośród odnotowanych) tego typu zjawisk atmosferycznych w Afryce i całej półkuli południowej. Długotrwała nawałnica spowodowała katastrofalne zniszczenia przede wszystkim w Mozambiku, gdzie zginęło ok. 600 osób, ale też w Zimbabwe i Malawi (w całym dotkniętym przez cyklon regionie było ponad 1000 ofiar śmiertelnych oraz tysiące osób zaginionych)[10]. Na południowej półkuli żywioł zajmował (stan na marzec 2019 r.) 3. miejsce (wśród odnotowanych) w klasyfikacji najbardziej śmiertelnych cyklonów tropikalnych[11].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Całkowita długość granic państwowych wynosi 4571 km, z tego z:
- Malawi – 1569 km,
- RPA – 491 km,
- Eswatini – 105 km,
- Tanzanią – 756 km,
- Zambią – 419 km,
- Zimbabwe – 1231 km.
Długość linii brzegowej wynosi 2470 km
Najwyższy szczyt to Binga – 2436 m n.p.m.
Ważniejsze rzeki Mozambiku:
Główne produkty eksportowe:
Zasoby naturalne:
- energia wodna
- gaz ziemny
- węgiel
- minerały
- drewno
- ziemia uprawna
Miasta Mozambiku[edytuj | edytuj kod]
Poniższa lista przedstawia największe miasta Mozambiku[12]:
| Lp. | Miasto | Prownicja | Liczba mieszkańców (2017) | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Maputo | Maputo | 1 446 000 | ||
| 2 | Matola | Maputo | 543 907 | ||
| 3 | Beira | Sofala | 530 604 | ||
| 4 | Nampula | Nampula | 388 526 | ||
| 5 | Chimoio | Manica | 256 936 | ||
| 6 | Quelimane | Zambézia | 188 964 | ||
| 7 | Tete | Tete | 129 316 | ||
| 8 | Xai-Xai | Gaza | 128 805 | ||
| 9 | Maxixe | Inhambane | 119 868 | ||
| 10 | Inhambane | Inhambane | 115 776 | ||
| 11 | Pemba | Cabo Delgado | 110 643 | ||
| 12 | Lichinga | Niasa | 109 839 |
Demografia[edytuj | edytuj kod]
| 2017 | |
|---|---|
| Liczba ludności | 26 573 706 |
| Ludność według wieku | |
| 0 – 14 lat | 44,72% |
| 15 – 64 lat | 52,38% |
| ponad 64 lata | 2,9% |
| Przyrost naturalny | 2,5% |
| Współczynnik urodzeń | 38,1 urodzeń/1 000 ludności |
| Współczynnik zgonów | 11,6 zgonów/1 000 ludności |
| Współczynnik migracji | -1,9 migrantów/1 000 ludności |
| Ludność według płci | |
| przy narodzeniu | 1,02 mężczyzn/kobiet |
| poniżej 15 lat | 1,01 mężczyzn/kobiet |
| 15 – 64 lat | 0,92 mężczyzn/kobiet |
| powyżej 64 lat | 0,85 mężczyzn/kobiet |
| Mediana wieku | |
| W całej populacji | 17,1 lat |
| Mężczyzn | 16,5 lat |
| Kobiet | 17,7 lat |
| Umieralność noworodków | |
| W całej populacji | 67,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń |
| płci męskiej | 70 zgonów/1 000 żywych urodzeń |
| płci żeńskiej | 65,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń |
| Oczekiwana długość życia | |
| W całej populacji | 53,3 lat |
| Mężczyzn | 52,6 lat |
| Kobiet | 54,1 lat |
| Rozrodczość | 5,08 urodzonych dzieci/kobietę |
| Urbanizacja | 32,8% |
Epidemia AIDS ma wpływ na nadumieralność, obniżenie średniego czasu przeżycia, zwiększenie śmiertelności niemowląt, przyrost naturalny, a także zmiany ilościowe w poszczególnych grupach wiekowych. HIV/AIDS – ludzie żyjący z HIV/AIDS: 1,1 mln (2001 szac.) HIV/AIDS – zgony: 60 000 (2001 szac.)
Alfabetyzm (% ludności >15 roku życia, która potrafi pisać i czytać):
- całość ludności: 47,8% (2003), 40,1% (1995)
- mężczyźni: 63,5% (2003), 57,7% (1995)
- kobiety: 32,7% (2003), 23,3% (1995)
| Grupa etniczna | Język | Liczebność w tys. | Procent ludności |
|---|---|---|---|
| Makua | Język makua | 8186 | 26,81% |
| Tsonga | Język tsonga | 4200 | 13,76% |
| Lomwe | Język lomwe | 2508 | 8,22% |
| Portugalczycy | Język portugalski | 2387 | 7,82% |
| Sena | Język sena | 2100 | 6,88% |
| Chewa | Język cziczewa | 1338 | 4,38% |
| Chopi | Język chopi | 1148 | 3,76% |
| Tswa | Język tswa | 1050 | 3,44% |
| Chwabo | Język chuwabu | 1003 | 3,29% |
| Szona | Język shona | 800 | 2,62% |
| Hindusi | Język hindi | 45 | 0,15% |
| Koreańczycy | Język koreański | 45 | 0,15% |
| Gudźaratowie | Język gudźarati | 44 | 0,14% |
| Chińczycy | Język chiński | 26 | 0,09% |
Religia:
Struktura religijna kraju według Spisu Powszechnego w 2017 roku[14]:
- chrześcijanie – 59,8%:
- katolicy – 27,2%,
- kościoły syjonistyczne i AICs – 15,6%,
- ewangelikalni i zielonoświątkowcy – 15,3%,
- anglikanie – 1,7%,
- muzułmanie – 18,9%,
- bez religii (animiści) – 14%,
- wyznawcy innych religii – 4,8%,
- nieokreśleni – 2,5%.
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Transport[edytuj | edytuj kod]
Standardowa kolej w Mozambiku jest o rozstawie przylądkowym szyn (1067 mm) i obejmuje 2983 km linii (2008 rok)[15]. Właścicielem jest spółka Portos e Caminhos de Ferro de Moçambique (CFM), lecz operatorami są inne dzierżawiące je przedsiębiorstwa. Ponadto w kraju znajduje się 140 km linii wąskotorowych o rozstawie 762 mm[15]. Linie główne stanowiły trzy odrębne niepołączone ze sobą systemy: północny CFM Norte, centralny CFM Centre (najstarszy, uruchomiony w 1899 roku) i południowy CFM Sul, powstałe oryginalnie w celu eksploatacji i wywozu bogactw kolonii[15].
Siły zbrojne[edytuj | edytuj kod]
Mozambik dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[16]. Uzbrojenie sił lądowych Mozambiku składało się w 2014 roku m.in. z 96 czołgów, 335 opancerzonych pojazdów bojowych, 102 zestawów artylerii holowanej oraz 12 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, a marynarka wojenna dysponowała 8 okrętami obrony przybrzeża[16]. Mozambickie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. dwóch samolotów transportowych, czterech śmigłowców oraz dwóch śmigłowców szturmowych[16].
Wojska mozambickie w 2014 roku liczyły 11,2 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) mozambickie siły zbrojne stanowią 104. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 86 mln dolarów (USD)[16].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Afric Simone – wokalista, autor takich piosenek jak Ramaya czy Hafanana
- Eusébio da Silva Ferreira – portugalski piłkarz urodzony w stolicy Mozambiku, środkowy napastnik, nazywany „Czarną Panterą” lub „Czarną Perłą z Mozambiku”
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ The World Factbook – Central Intelligence Agency, cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-31] (ang.).
- ↑ Mozambique News Agency AIM Reports. poptel.org.uk, 31 października 2014. [dostęp 2015-01-15]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Mozambik. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-06-14].
- ↑ a b Samora Machel, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ Frelimo, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ a b c d Renamo, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ Front Wyzwolenia Mozambiku, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-06-14].
- ↑ a b Elections in Mozambique. African Elections Database. [dostęp 2009-10-28]. (ang.).
- ↑ Mozambik: opozycja wypowiada porozumienie pokojowe. wp.pl, 21 października 2013. [dostęp 2013-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (pol.).
- ↑ Alan Yuhas: Cyclone Idai May Be ‘One of the Worst’ Disasters in the Southern Hemisphere. nytimes.com, 2019-03-19. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-21)]. (ang.).
- ↑ Jeff Masters: Africa’s Hurricane Katrina: Tropical Cyclone Idai Causes an Extreme Catastrophe. Weather Underground, 2019-03-20. [dostęp 2019-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)]. (ang.).
- ↑ Mozambique Cities Database. Simplemaps.com, 2017. [dostęp 2018-07-29]. (ang.).
- ↑ Country: Mozambique – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-06-26]. (ang.).
- ↑ Censo 2017 Brochura dos Resultados Definitivos do IV RGPH – Nacional.pdf – Instituto Nacional de Estatistica, www.ine.gov.mz [dostęp 2020-05-11] (port.), str. 49.
- ↑ a b c T. Gałka: Parowozy w Mozambiku, „Świat Kolei” 4/2008, s. 11.
- ↑ a b c d Mozambique. Global Firepower. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
