SMS Erzherzog Karl
 SMS „Erzherzog Karl” | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki |
24 lipca 1902 |
| Wodowanie |
4 października 1903 |
 K.u.K. Kriegsmarine
| |
| Wejście do służby |
17 czerwca 1906 |
| Los okrętu |
złomowany, 1921 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
10640 t |
| Długość |
126,2 m |
| Szerokość |
21,78 m |
| Zanurzenie |
7,51 m |
| Napęd | |
| dwie 4-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, 12 opalanych węglem kotłów parowych Yarrow, 2 śruby 18000 KM | |
| Prędkość |
20,5 węzła (38 km/h) |
| Zasięg |
4000 Mm przy prędkości 10 węzłów (7413 km przy prędkości 18,5 km/h) |
| Uzbrojenie | |
| 4 × Škoda K01 kal. 240 mm L/40 (2 × II) 12 × Škoda kal. 190 mm L/42 12 × Škoda kal. 66 mm L/45 4 × Škoda kal. 47 mm L/44 (szybkostrzelne) 2 × Škoda kal. 47 mm L/33 4 × Vickers kal. 37 mm 4 × km Schwarzlose kal. 8 mm | |
| Wyrzutnie torpedowe |
2 × 450 mm |
| Opancerzenie | |
| Burty: 210 mm Pokład: 55 mm Wieże artyleryjskie: 240 mm Kazamaty: 150 mm Wieża dowodzenia: 220 mm Grodzie wodoszczelne: 200 mm | |
| Załoga |
740 |
SMS Erzherzog Karl – przeddrednot zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej w latach 1902-1906. Był okrętem prototypowym typu Erzherzog Karl. Został zwodowany w 3 października 1903 roku i razem ze swoimi siostrzanymi okrętami tworzył III Dywizjon Pancerników.
Przez większość I wojny światowej okręt pozostawał w swoim porcie macierzystym w Puli, w obecnej Chorwacji, poza czterema zadaniami. W 1914 r. pancernik był częścią austro-węgierskiej flotylli, która została wysłana w celu eskorty dwóch niemieckich okrętów, SMS „Breslau” i SMS „Goeben”, ucieczki z brytyjskiego terytorium Morza Śródziemnego. Okręt dopłynął na wysokość Brindisi zanim został odwołany do swojego portu. W maju 1915 r. okręt brał udział w ostrzale włoskiego miasta portowego Ankona. „Erzherzog Karl” wziął również udział w stłumieniu buntu członków załóg kilku krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze w dniach 1-3 lutego. Okręt brał też udział w próbie przełamania blokady Cieśniny Otranto w czerwcu tego samego roku, lecz musiał się wycofać, kiedy drednot „Szent István” został zatopiony. Po wojnie „Erzherzog Karl” został przekazany Francji jako pryz, ale osiadł na mieliźnie w Bizercie. Został zezłomowany we Włoszech w 1921 roku.
Konstrukcja
[edytuj | edytuj kod]
Wyporność pancernika SMS[a] „Erzherzog Karl” wynosiła 10 640 t. Miał 126,2 m długości całkowitej (124,35 m długości na linii wody), 21,78 m szerokości i 7,51 m zanurzenia. Załoga składała się z 37 oficerów i 703 marynarzy[1]. On i jego siostrzane okręty były ostatnimi i największymi przeddrednotami zbudowanymi przez Austro-Węgry, przerastając pancerniki typu Habsburg o około 2000 ton[2]. Okręt był napędzany za pomocą dwóch czterocylindrowych maszyn parowych potrójnego rozprężania[3]. Były one zasilane w parę przez 12 kotłów Yarrow opalanych węglem, rozmieszczonych w trzech kotłowniach[3]. Podczas rejsu maszynownia okrętów zapewniała 18 000 KM[2] (według innych źródeł 13 530 KM[3]) mocy, co pozwalało osiągnąć prędkość 20,5 węzła[2]. Było to o jeden węzeł więcej niż pierwotnie zakładano[4].
Uzbrojenie główne pancernika składało się z czterech dział Škoda K01 kal. 240 mm L/40, po dwa w dwóch wieżach artyleryjskich[5]. Działa te były austro-węgierskimi replikami dział Krupp C97 kal. 240 mm L/40, użytych na pancernikach typu Habsburg[6]. Kąt podniesienia dział wynosił od -4° do +20°, a maksymalny kąt ostrzału 150° na każdą burtę[5][6]. 45-kilogramowy ładunek prochu nadawał pociskom prędkość wylotową 725 m/s, co przy kącie podniesienia 9,15° dawało zasięg ok. 10 tysięcy metrów[6]. Szybkostrzelność wynosiła trzy do czterech strzałów na minutę[6]. Artylerię średniego kalibru stanowiło 12 dział Škoda kal. 190 mm L/42[7], zamontowanych w ośmiu pojedynczych kazamatach na burtach okrętu i w czterech pojedynczych wieżach artyleryjskich, po dwóch na każdej burcie[5]. Działa mogły wystrzeliwać 97-kilogramowe pociski przeciwpancerne na odległość 20 000 m przy maksymalnym podniesieniu lufy i prędkości wylotowej pocisku 800 m/s[5]. Szybkostrzelność wynosiła trzy strzały na minutę[7]. Okręt posiadał lekkie uzbrojenie do obrony przed torpedowcami. Było to 12 dział Škoda kal. 66 mm L/45[5][8]. Obronę przeciwlotniczą stanowiły cztery działka Vickers kal. 37 mm kupione od Wielkiej Brytanii w 1910 roku i zamontowane na pancerniku[9]. Pancernik był również wyposażony w dwie nadwodne wyrzutnie torpedowe kal. 450 mm, lecz były one rzadko używane[2][5].
Służba
[edytuj | edytuj kod]Czas pokoju
[edytuj | edytuj kod]Krótko po wejściu do służby, „Erzherzog Karl” stał się okrętem flagowym floty. W 1907 roku odbył ośmiomiesięczny rejs po wschodnim Morzu Śródziemnym, odwiedzając po drodze Pireus, Smyrnę, Bejrut i Jaffę. Rok później okręt wpłynął na wody zachodniego Morza Śródziemnego, zatrzymując się podczas swojej podróży w Barcelonie, Gibraltarze, Tangerze, Maladze oraz na Korfu. Podczas tych dwóch wypraw, na pokład statku weszli królowie Hiszpanii i Grecji oraz cesarz niemiecki. W 1909 roku okręt przeszedł niewielką modernizację i jeszcze w tym samym roku odbył kolejny rejs po Morzu Śródziemnym. W 1910 roku okręt jeszcze raz wypłynął na wody Morza Śródziemnego, zanim w czerwcu został zadokowany na generalny remont[10].
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]W momencie wybuchu I wojny światowej okręt był przypisany do III Dywizjonu Pancerników Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej[2]. Pancernik został zmobilizowany w celu eskorty SMS „Goeben” i SMS „Breslau” w czasie ich ucieczki. Niemieckie krążowniki próbowały wyrwać się z Cieśniny Mesyńskiej, która była otoczona przez brytyjskie okręty i uciec do Turcji. Ich ucieczka powiodła się. Kiedy austro-węgierska flota była na wysokości Brindisi na południu Włoch, okręty zostały odwołane[11]. W towarzystwie innych austro-węgierskich jednostek, „Erzherzog Karl” wraz z dwoma „bliźniakami” wziął udział w bombardowaniu Ankony 24 maja 1915 roku. Okręty zużyły 24 pociski przeciwpancerne kal. 240 mm ostrzeliwując stacje przekaźnikowe i semaforowe oraz 74 pociski kal. 190 mm do bombardowania włoskich baterii obrony wybrzeża i innych instalacji portowych[2].
1 lutego 1918 roku wybuchł bunt wśród załóg krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze, włączając to załogi SMS „Sankt Georg” i SMS „Kaiser Karl VI”. Dwa dni później do portu przybyły trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i asystowały w jego tłumieniu. Po spacyfikowaniu buntu krążowniki „Sankt Georg” i „Kaiser Karl VI” zostały wycofane ze służby, a pancerniki typu Erherzog Karl zostały na stałe przeniesione do portu w Kotorze[12]. Admirał Miklós Horthy planował na poranek 11 czerwca atak na siły brytyjskie blokujące Cieśninę Otranto; trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i cztery typu Tegetthoff miały osłaniać krążowniki typu Novara. Plan zakładał powtórzenie sukcesu rajdu przeprowadzonego rok wcześniej. Horthy chciał zniszczyć flotę blokującą cieśninę poprzez zwabienie brytyjskich okrętów do krążowników i mniejszych jednostek, które były osłaniane przez działa pancerników, w tym typu Erzherzog Karl. Jednak rano 10 czerwca drednot „Szent István” został storpedowany i zatopiony przez włoski kuter torpedowy. Horthy uznał, że element zaskoczenia został stracony i odwołał operację[13]. Miało to być ostatnie zadanie bojowe, w którym wziął udział „Erzherzog Karl”. Resztę wojny okręt spędził w porcie w Puli[14].
Niedługo po zakończeniu wojny pancernik „Erzherzog Karl” został przejęty przez nowo utworzone Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów, lecz później przekazany Francji w ramach reparacji wojennych[15]. Jednak podczas rejsu do Tulonu okręt osiadł na mieliźnie w okolicach Bizerty i został zezłomowany w 1920 roku in situ[16].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ „SMS” oznacza „Seiner Majestät Schiff”, czyli po niemiecku „Okręt Jego Wysokości”.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Noppen 2012 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d e f Hore 2004 ↓, s. 123.
- ↑ a b c Noppen 2012 ↓, s. 16.
- ↑ R.U.S.I. 1901 ↓, s. 701.
- ↑ a b c d e f Noppen 2012 ↓, s. 14.
- ↑ a b c d DiGiulian (24 cm/40) ↓.
- ↑ a b DiGiulian (19 cm/42) ↓.
- ↑ DiGiulian (7 cm/45) ↓.
- ↑ DiGiulian (.5 pdr) ↓.
- ↑ Lakatos 2016 ↓.
- ↑ Halpern 1995 ↓, s. 54.
- ↑ Halpern 1995 ↓, s. 170-171.
- ↑ Halpern 1995 ↓, s. 174.
- ↑ Sokol 1968 ↓, s. 135.
- ↑ Koburger 2001 ↓, s. 121.
- ↑ Greger 1976 ↓, s. 21.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryan Noppen: Austro-Hungarian Battleships 1914–1918. T. 193. Botley, Oxford, UK: Osprey Publishing, 2012, seria: New Vanguard. ISBN 978-1-84908-688-2. OCLC 769990390. (ang.).
- René Greger: Austro-Hungarian warships of World War I. London: Ian Allan, 1976. ISBN 978-0-7110-0623-2. OCLC 2440180. (ang.).
- Paul G. Halpern: A Naval History of World War I. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 978-1-55750-352-7. OCLC 57447525. (ang.).
- Peter Hore: Battleships. London: Lorenz Publishing, 2004. ISBN 978-0-7548-1407-8. OCLC 56458155. (ang.).
- Charles Koburger: The Central Powers in the Adriatic, 1914–1918: War in a Narrow Sea. Wyd. 5. Westport, CT: Greenwood Publishing Group, 2001. ISBN 978-0-275-97071-0. OCLC 44550580. (ang.).
- Tony DiGiulian: Austria-Hungary 24 cm/40 (9.4"). NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
- Tony DiGiulian: Austria-Hungary 19 cm/42 (7.48") Skoda. NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
- Tony DiGiulian: Austria-Hungary 7 cm/50 (2.75") K10 and K16 Skoda. NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
- Tony DiGiulian: British .5-pdr [37 mm/43 (1.46") Mark I]. NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
- R.U.S.I. journal. T. 50. Royal United Services Institute for Defence Studies, 1901. (ang.).
- Anthony Sokol: The Imperial and Royal Austro-Hungarian Navy. Annapolis: United States Naval Institute, 1968. OCLC 462208412. (ang.).
- Alex Lakatos: Erzherzog Karl Class. [w:] Erzherzog Karl Class Battleships-Austria Hungary [on-line]. battleships-cruisers.co.uk. [dostęp 2016-06-21]. (ang.).
