Sofja Kowalewska

Sofja Wasiljewna Kowalewska
Data i miejsce urodzenia	3 stycznia?/ 15 stycznia 1850 ; Moskwa
Data i miejsce śmierci	29 stycznia?/ 10 lutego 1891 ; Sztokholm
Zawód, zajęcie	matematyczka, pisarka
Narodowość	rosyjska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytet w Getyndze (doktorat 1874); Uniwersytet w Heidelbergu
Rodzice	Wasilij Wasiljewicz Krukowski; Jelizawieta Fiodorowna Schubert
Małżeństwo	Włodzimierz Kowalewski
Krewni i powinowaci	Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski (wuj)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sofja Wasiljewna Kowalewska, ros. Софья Васильевна Ковалевская (ur. 3 stycznia^?/ 15 stycznia 1850 w Moskwie, zm. 29 stycznia^?/ 10 lutego 1891 w Sztokholmie^[1]) – rosyjska matematyczka i pisarka. Żona paleontologa Władimira Kowalewskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Ojciec Kowalewskiej, Wasilij Wasiljewicz Krukowski, był oficerem pochodzenia polskiego (potomkiem Korwin-Krukowskich), matka Jelizawieta Fiodorowna Schubert pochodziła z rodziny niemieckich imigrantów, jej dziadkiem był astronom Theodor von Schubert (ang.), a ojcem generał i kartograf Friedrich von Schubert. Jej starszą siostrą była Anna Jaclard (ang.), zwana Aniutą, uwieczniona jako Anna w Idiocie Fiodora Dostojewskiego.

Zamiłowanie do matematyki zaszczepili jej nauczyciel Józef Malewicz oraz stryj Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski. Uczyła się podstaw rachunku różniczkowego w Petersburgu. W 1868 poślubiła paleontologa Włodzimierza Kowalewskiego – jej mąż należał do radykalnego ugrupowania politycznego walczącego o równouprawnienie kobiet i zapewnienie im dostępu do edukacji^[2]. Było to fikcyjne małżeństwo, które umożliwiło jej studiowanie, gdyż jako kobieta na naukę za granicą potrzebowała zgody ojca lub męża.

Po ślubie wyjechała z mężem do Niemiec (towarzyszyła im Julia Lermontowa, z którą Sofja się zaprzyjaźniła)^[3] i studiowała matematykę w Heidelbergu, a potem w Berlinie pod kierunkiem Karla Weierstrassa. Z jej studiami wiązały się trudności, ponieważ uniwersytety nie przyjmowały kobiet, musiała więc specjalnie starać się o prawo uczęszczania na wykłady bez formalnego przyjęcia w poczet studentów.

W 1874 r. została jedną z pierwszych Europejek z doktoratem w dziedzinie matematyki^[4]. W 1884 jako jedna z pierwszych kobiet na świecie uzyskała tytuł profesora na Uniwersytecie w Sztokholmie, w 1885 r. objęła funkcję dziekana Wydziału Matematyki^[2]. W 1888 roku wygrała konkurs paryskiej Akademii Nauk dotyczący ścisłego rozwiązania równań ruchu bryły sztywnej (bąka). Wcześniej rozwiązania tego problemu podali Leonhard Euler i Joseph Louis Lagrange. Trzecie i ostatnie to bąk Kowalewskiej^[5]^[6]^[7]. Była członkiem Petersburskiej Akademii Nauk. Jej prace dotyczą głównie równań różniczkowych, a także mechaniki i optyki. Pochowano ją na cmentarzu Norra begravningsplatsen^[8].

Po jej śmierci córka Fufa została przysposobiona przez Julię Lermontową. Fufa traktowała Julię jak matkę (mówiła o niej mama Julia^[9]). Po śmierci Julii w 1919 Fufa przejęła jej majątek^[3].

Wykształcenie i kariera[edytuj | edytuj kod]

Twórczość literacka[edytuj | edytuj kod]

Kowalewska była również utalentowaną pisarką. Opublikowała kilka powieści i dramatów, pisywała do gazet. Wydano następujące jej utwory:

Uniwersytet chłopski w Szwecji (szkice), 1903;
Wspomnienia z dzieciństwa, 1948 (wyd. pol. 1978);
Nihilistka (powieść), 1928^[10].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Na jej cześć nazwano planetoidę (1859) Kovalevskaya^[11] oraz krater księżycowy Kovalevskaya^[12]. Jest bohaterką opowiadania Alice Munro Zbyt wiele szczęścia^[13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Kowalewska Sofja W., [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-10] .
↑ ^a ^b RachelR. Swaby RachelR., "Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat", 2017 .
↑ ^a ^b Julia Lermontowa – Piękniejsza Strona Nauki [dostęp 2022-01-07] (pol.).
↑ Pierwszą była prawdopodobnie Holenderka Elisa van der Ven w 1858.
↑ Sofia Kovalevskaya – pożytki z własnego pokoju, Nie od razu naukę zbudowano, 3 lutego 2013 [dostęp 2020-02-25] .
↑ KrzysztofK. Turzyński KrzysztofK., Trzy ciężkie bąki, DeltaMi, kwiecień 2011 [dostęp 2020-02-25] .
↑ JanJ. Królikowski JanJ., Obroty brył sztywnych dookoła osi swobodnych. Równania Eulera. Bąki, Wydział Fizyki UW [dostęp 2020-02-25] .
↑ Kowalevski, SOPHIE. svenskagravar.se. [dostęp 2022-01-29]. (szw.).
↑ ElenaE. Roussanova ElenaE., Zwei Göttinger Pionierinnen: Sofja Kowalewskaja und Julia Lermontowa, [w:] ElmarE. Mittler, SilkeS. Glitsch (red.), Rußland und die "Göttingische Seele", Göttingen 2004, s. 431–452, DOI: 10.17875/gup2004-367 [dostęp 2022-01-07] .
↑ P. Połubarinowa-Koczina: Zofia Kowalewska: Wielki matematyk rosyjski. Czytelnik, 1951.
↑ Lutz D. Schmadel: Dictionary of Minor Planet Names. Springer, 2003, s. 149. DOI: 10.1007/978-3-540-29925-7_1860. ISBN 3-540-00238-3.
↑ Kovalevskaya on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS, NASA. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
↑ Agnieszka.A. Kuc Agnieszka.A., Zbyt wiele szczęścia, wyd. 1, Kraków: Wydawn. Literackie, 2011, ISBN 978-83-08-04549-7, OCLC 707730492 [dostęp 2018-11-28] .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski Mały słownik matematyczny, Wiedza powszechna, Warszawa 1975

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Sofja Kowalewska w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
Kowalewska Zofia – biografia. matematycy.interklasa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-11)].
Dzieła Sofji Kowalewskiej w bibliotece Polona

[epwn-1] Kowalewska Sofja W., [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-10] .

[:0-2] RachelR. Swaby RachelR., "Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat", 2017 .

[:02-3] Julia Lermontowa – Piękniejsza Strona Nauki [dostęp 2022-01-07] (pol.).

[4] Pierwszą była prawdopodobnie Holenderka Elisa van der Ven w 1858.

[5] Sofia Kovalevskaya – pożytki z własnego pokoju, Nie od razu naukę zbudowano, 3 lutego 2013 [dostęp 2020-02-25] .

[6] KrzysztofK. Turzyński KrzysztofK., Trzy ciężkie bąki, DeltaMi, kwiecień 2011 [dostęp 2020-02-25] .

[7] JanJ. Królikowski JanJ., Obroty brył sztywnych dookoła osi swobodnych. Równania Eulera. Bąki, Wydział Fizyki UW [dostęp 2020-02-25] .

[8] Kowalevski, SOPHIE. svenskagravar.se. [dostęp 2022-01-29]. (szw.).

[:2-9] ElenaE. Roussanova ElenaE., Zwei Göttinger Pionierinnen: Sofja Kowalewskaja und Julia Lermontowa, [w:] ElmarE. Mittler, SilkeS. Glitsch (red.), Rußland und die "Göttingische Seele", Göttingen 2004, s. 431–452, DOI: 10.17875/gup2004-367 [dostęp 2022-01-07] .

[polubarinowa-10] P. Połubarinowa-Koczina: Zofia Kowalewska: Wielki matematyk rosyjski. Czytelnik, 1951.

[springer-11] Lutz D. Schmadel: Dictionary of Minor Planet Names. Springer, 2003, s. 149. DOI: 10.1007/978-3-540-29925-7_1860. ISBN 3-540-00238-3.

[gazetteer-12] Kovalevskaya on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS, NASA. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).

[13] Agnieszka.A. Kuc Agnieszka.A., Zbyt wiele szczęścia, wyd. 1, Kraków: Wydawn. Literackie, 2011, ISBN 978-83-08-04549-7, OCLC 707730492 [dostęp 2018-11-28] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]