Mur pruski: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 13:02, 20 maj 2015

Mur pruski (niem. Fachwerk) jest to rodzaj ściany szkieletowej, inaczej ryglowej, ramowej lub fachówki (z niem. Fachwerk), wypełnionej murem z cegły^[1], często mylona z szachulcem, czyli ścianą szkieletową z wypełnieniem gliniano-słomianym lub gliniano-trzcinowym. Jego konstrukcja drewniana jest widoczna, często impregnowana i może być traktowana jako element dekoracyjny. Ceglane pola elewacji, zwykle już w trakcie użytkowania budynku, mogły ulegać tynkowaniu i bieleniu, co nadawało im pozorny wygląd bielonej elewacji szachulcowej.

Historia

"Mur pruski" w Polsce znany jest od średniowiecza i często był spotykany w miastach, zamkach, kościołach. W XVII-wiecznych ilustracjach pojawia się określenie o domach "budowanych na sposób pruski". Rozpowszechnił w XIX w. na terenach ówcześnie należących do Prus (stąd potoczna nazwa "mur pruski"), co badacze wiążą ze sprzyjającym temu prawem i zaleceniami administracyjnymi pruskiego rządu^[1]. Nie bez znaczenia była w owym czasie powszechna i łatwa dostępność gliny, jako materiału budulcowego, w stosunku do znacznie mniejszej (lub elitarnej) dostępności innych materiałów budulcowych (drewno czy łatwy w obróbce kamień).

Występowanie

Budownictwo ryglowe stosowane było w budownictwie mieszkalnym i gospodarczym głównie w Europie Północnej, w Anglii, Niemczech, Francji, Holandii, Belgii, Danii i Szwecji.

W Polsce budowle z muru pruskiego występują na Śląsku, w zachodniej i północno-wschodniej Polsce, na Kaszubach (zabytkowe zabudowania w Swołowie i na Helu, w Łęgowie) czy Warmii i Mazurach.

Konstrukcja

Elementy ściany ryglowej to:

podwalina - belka oparta na całej długości na fundamencie i zakotwiona w nim. Podwaliny łączy się na długości na nakładkę. Od wilgoci zawartej w gruncie drewno chroni się izolacją poziomą z papy.
oczep - górna belka zamykająca ścianę, przejmuje obciążenia od belek stropowych lub krokwi dachowych.
słupki - w rozstawie ok. 1,0 - 1,5 m. Słupki połączone są z podwaliną i oczepem na czopy.
zastrzały - ukośne belki w skrajnych polach przenoszące siły parcia wiatru i zapewniające stateczność budynku. Z podwaliną i oczepem łączy się je na wręby.
rygle (rozwory) - elementy dzielące pola między słupami i ograniczające otwory okienne i drzwiowe. Ich zadaniem jest przejęcie obciążenia od wypełnienia i przekazanie go na słupki. Rygle ze słupkami łączy się na wręby ukośne a z zastrzałami na czopy.

Typologia

W Polsce wyróżnia się kilka typów domów szachulcowo-ryglowych:

dolnośląski
kaszubski
lubuski
łużycki
sudecki
wielkopolski

Galeria

Inowrocław
Bydgoszcz, karczma
Spichlerz w Bydgoszczy
Budynek Spar- und Bauverein w Poznaniu
Amboise (Francja)
Hornburg (Niemcy) - mur pruski po prawej, po lewej szachulec

Zobacz też

↑ ^a ^b Prokopek M., 1976. "Budownictwo ludowe w Polsce", Ludowa Spółdzielna Wydawnicza, str. 92

[prokopek-1] Prokopek M., 1976. "Budownictwo ludowe w Polsce", Ludowa Spółdzielna Wydawnicza, str. 92

[1]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+'''Mur pruski''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Fachwerk'') jest to rodzaj [[ściana szkieletowa|ściany szkieletowej]], inaczej ryglowej, ramowej lub fachówki (z niem. ''Fachwerk''), wypełnionej murem z [[cegła|cegły]]<ref name="prokopek"> Prokopek M., 1976. "Budownictwo ludowe w Polsce", Ludowa Spółdzielna Wydawnicza, str. 92 </ref>, często mylona z '''[[Szachulec|szachulcem]]''', czyli ścianą szkieletową z wypełnieniem [[glina|gliniano]]-[[słoma|słomianym]] lub [[glina|gliniano]]-[[trzcina|trzcinowym]]. Jego konstrukcja [[Drewno (technika)|drewniana]] jest widoczna, często [[impregnacja|impregnowana]] i może być traktowana jako element dekoracyjny. Ceglane pola elewacji, zwykle już w trakcie użytkowania budynku, mogły ulegać tynkowaniu i bieleniu, co nadawało im pozorny wygląd [[Szachulec|bielonej elewacji szachulcowej]].
-{{Dopracować|źródła=2010-03}}
-[[Plik:Wierzbiecice 20 (6).jpg|thumb|200px|[[Budynek Spar- und Bauverein w Poznaniu]], ściany w konstrukcji ryglowej]]
-[[Plik:Bydgoszcz, Restauracja Stary Port 13 - fotopolska.eu (241922).jpg|thumb|200px|right| Spichlerz nad [[Brda|Brdą]] w Bydgoszczy]]
-[[Plik:Amboise colombage.jpg|thumb|200px|[[Amboise]] (Francja)]]
-[[Plik:Hornburg Fachwerk.jpg|thumb|200px|[[Hornburg]] (Niemcy) - mur pruski po prawej, po lewej szachulec]]
-'''Mur pruski''' jest to rodzaj [[ściana szkieletowa|ściany szkieletowej]], inaczej ryglowej, ramowej lub fachówki (z niem. ''Fachwerk''), wypełnionej murem z [[cegła|cegły]]<ref name="prokopek"> Prokopek M., 1976. "Budownictwo ludowe w Polsce", Ludowa Spółdzielna Wydawnicza, str. 92 </ref>, często mylona z '''[[Szachulec|szachulcem]]''', czyli ścianą szkieletową z wypełnieniem [[glina|gliniano]]-[[słoma|słomianym]] lub [[glina|gliniano]]-[[trzcina|trzcinowym]]. Jego konstrukcja [[Drewno (technika)|drewniana]] jest widoczna, często [[impregnacja|impregnowana]] i może być traktowana jako element dekoracyjny. Ceglane pola elewacji, zwykle już w trakcie użytkowania budynku, mogły ulegać tynkowaniu i bieleniu, co nadawało im pozorny wygląd bielonej elewacji szachulcowej.
+=== Historia ===
+"Mur pruski" w Polsce znany jest od [[średniowiecze|średniowiecza]] i często był spotykany w miastach, zamkach, kościołach. W XVII-wiecznych ilustracjach pojawia się określenie o domach "budowanych na sposób pruski". Rozpowszechnił w XIX w. na terenach ówcześnie należących do [[Królestwo Prus|Prus]] (stąd potoczna nazwa "mur pruski"), co badacze wiążą ze sprzyjającym temu prawem i zaleceniami administracyjnymi pruskiego rządu<ref name="prokopek" />. Nie bez znaczenia była w owym czasie powszechna i łatwa dostępność gliny, jako materiału budulcowego, w stosunku do znacznie mniejszej (lub elitarnej) dostępności innych materiałów budulcowych (drewno czy łatwy w obróbce kamień).
+=== Występowanie ===
+Budownictwo ryglowe stosowane było w budownictwie mieszkalnym i gospodarczym głównie w [[Europa Północna|Europie Północnej]], w [[Anglia|Anglii]], [[Niemcy|Niemczech]], [[Francja|Francji]], [[Holandia|Holandii]], [[Belgia|Belgii]], [[Dania|Danii]] i [[Szwecja|Szwecji]].
+W Polsce budowle z muru pruskiego występują na [[Śląsk]]u, w zachodniej i północno-wschodniej [[Polska|Polsce]], na [[Kaszuby|Kaszubach]] (zabytkowe zabudowania w [[Swołowo|Swołowie]] i na [[Półwysep Helski|Helu]], w [[Łęgowo (województwo pomorskie)|Łęgowie]]) czy [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]].
+=== Konstrukcja ===
 Elementy ściany ryglowej to:
 * [[podwalina]] - belka oparta na całej długości na fundamencie i zakotwiona w nim. Podwaliny łączy się na długości na nakładkę. Od wilgoci zawartej w gruncie drewno chroni się izolacją poziomą z [[papa|papy]].
@@ Linia 13: / Linia 17: @@
 * rygle (rozwory) - elementy dzielące pola między słupami i ograniczające otwory okienne i drzwiowe. Ich zadaniem jest przejęcie obciążenia od wypełnienia i przekazanie go na słupki. Rygle ze słupkami łączy się na wręby ukośne a z zastrzałami na czopy.
+=== Typologia ===
-Mur pruski w Polsce znany jest od [[średniowiecze|średniowiecza]] i często był spotykany w miastach oraz w zamkach. W XVII-wiecznych ilustracjach pojawia się określenie o domach "budowanych na sposób pruski". Rozpowszechnił w XIX w. na terenach ówcześnie należących do [[Królestwo Prus|Prus]] (stąd potoczna nazwa "mur pruski"), co badacze wiążą ze sprzyjającym temu prawem i zaleceniami administracyjnymi pruskiego rządu<ref name="prokopek" />. Nie bez znaczenia była w owym czasie powszechna i łatwa dostępność gliny, jako materiału budulcowego, w stosunku do znacznie mniejszej (lub elitarnej) dostępności innych materiałów budulcowych (drewno czy łatwy w obróbce kamień).
+W Polsce wyróżnia się kilka typów domów szachulcowo-ryglowych:
-Budownictwo ryglowe stosowane było w budownictwie mieszkalnym i gospodarczym głównie w [[Europa Północna|Europie Północnej]], w [[Anglia|Anglii]], [[Niemcy|Niemczech]], [[Francja|Francji]], [[Holandia|Holandii]], [[Belgia|Belgii]], [[Dania|Danii]] i [[Szwecja|Szwecji]].
-Budowle z muru pruskiego występują na [[Śląsk]]u, w zachodniej i północno-wschodniej [[Polska|Polsce]], na [[Kaszuby|Kaszubach]]: zabytkowe zabudowania w [[Swołowo|Swołowie]] i na [[Półwysep Helski|Helu]], w [[Łęgowo (województwo pomorskie)|Łęgowie]] (stara plebania) czy [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]]. Jego rozpowszechnienie jest związane z kolonizacją na [[prawa miejskie|prawach niemieckich]]. W Polsce wyróżnia się kilka typów domów szachulcowo-ryglowych:
 * dolnośląski
 * kaszubski
@@ Linia 24: / Linia 25: @@
 * sudecki
 * wielkopolski
+=== Galeria ===
+<gallery>
+Plik:Inowrocław, dom,.JPG|[[Inowrocław]]
+Plik:Bdg KarczmaMlynska 1 07-2013.jpg|[[Bydgoszcz]], karczma
+Plik:Bydgoszcz, Restauracja Stary Port 13 - fotopolska.eu (241922).jpg|Spichlerz w Bydgoszczy
+Plik:Wierzbiecice 20 (6).jpg|[[Budynek Spar- und Bauverein w Poznaniu]]
+Plik:Amboise colombage.jpg|[[Amboise]] (Francja)
+Plik:Hornburg Fachwerk.jpg|[[Hornburg]] (Niemcy) - mur pruski po prawej, po lewej szachulec
+</gallery>
 == Zobacz też ==