Dolina Wielicka: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
uzupełnienie opisu, bibliografii i grafiki, utworzenie nowych podsekcji, drobne redakcyjne |
|||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Dolina Wielicka a1.jpg|thumb|250px|Wyżnia Wielicka Polana]] |
|||
[[Plik:Velicke pleso from above Velicky vodopad.jpg|thumb|250px|Wielicki Staw i Śląski Dom]] |
[[Plik:Velicke pleso from above Velicky vodopad.jpg|thumb|250px|Wielicki Staw i Śląski Dom]] |
||
[[Plik:Dolina Wielicka.JPG|thumb|250px|Górne partie Doliny Wielickiej, [[Długi Staw Wielicki|Długi Staw]] (Dlhé pleso)]] |
[[Plik:Dolina Wielicka.JPG|thumb|250px|Górne partie Doliny Wielickiej, [[Długi Staw Wielicki|Długi Staw]] (Dlhé pleso)]] |
||
[[Plik: |
[[Plik:Dolina Wielicka a4.jpg|thumb|250px|Wyżni Wielicki Ogród]] |
||
[[Plik:Velicky vodopad over Velicke pleso II.jpg|thumb|250px|Wielicka Siklawa nad Wielickim Stawem]] |
[[Plik:Velicky vodopad over Velicke pleso II.jpg|thumb|250px|Wielicka Siklawa nad Wielickim Stawem]] |
||
{{Commons|Velická dolina}} |
{{Commons|Velická dolina}} |
||
'''Dolina Wielicka''' ([[język słowacki|słow.]] ''Velická dolina'') – [[Tatry|tatrzańska]] [[dolina walna]] położona na terenie [[Słowacja|Słowacji]], po południowej stronie grani [[Tatry Wysokie|Tatr Wysokich]]. Należy do |
'''Dolina Wielicka''' ([[język słowacki|słow.]] ''Velická dolina'') – [[Tatry|tatrzańska]] [[dolina walna]] położona na terenie [[Słowacja|Słowacji]], po południowej stronie grani [[Tatry Wysokie|Tatr Wysokich]]. Należy do dwu najmniejszych dolin walnych, ma tylko ok. 6,0 km długości i 5,7 km² powierzchni.. |
||
==== Topografia ==== |
==== Topografia ==== |
||
Linia 15: | Linia 16: | ||
* od zachodu z [[Dolina Batyżowiecka|Doliną Batyżowiecką]] (''Batizovská dolina''), rozdziela je masyw [[Gerlach]]a (''Gerlachovský štít'') po szczyt [[Mały Gerlach|Małego Gerlacha]] (''Kotlový štít''), z [[Gerlachowski Kocioł|Gerlachowskim Kotłem]] (''Gerlachovský kotol''), rozdziela je ramię Małego Gerlacha ze szczytem [[Ponad Ogród Turnia]] (''Kvetnicová veža'', 2433 m [[n.p.m.]]), oraz z [[Dolina Stos|Doliną Stos]] (''Hromadná dolina''), oddzieloną Gerlachowskim Grzbietem. |
* od zachodu z [[Dolina Batyżowiecka|Doliną Batyżowiecką]] (''Batizovská dolina''), rozdziela je masyw [[Gerlach]]a (''Gerlachovský štít'') po szczyt [[Mały Gerlach|Małego Gerlacha]] (''Kotlový štít''), z [[Gerlachowski Kocioł|Gerlachowskim Kotłem]] (''Gerlachovský kotol''), rozdziela je ramię Małego Gerlacha ze szczytem [[Ponad Ogród Turnia]] (''Kvetnicová veža'', 2433 m [[n.p.m.]]), oraz z [[Dolina Stos|Doliną Stos]] (''Hromadná dolina''), oddzieloną Gerlachowskim Grzbietem. |
||
⚫ | |||
Jest otwarta w kierunku południowo-wschodnim. Dolna część doliny to płytki, zalesiony rów wcięty w grubą powłokę [[morena|morenową]]. W górnej części znajdują się ułożone tarasowo kolejne jej partie. Pierwszy próg, tzw. [[Mokra Wanta (Dolina Wielicka)|Mokrą Wantę]] (''Večný dážď''), uatrakcyjniają spadające [[Wielicka Siklawa|Wielicką Siklawą]] (''Velický vodopád'') wody [[Wielicka Woda|Wielickiej Wody]] (''Velický potok''). Kolejne piętra dzielą się na mniejsze kotlinki: [[Wielicki Ogród]] (''Kvetnica''), [[Wyżni Wielicki Ogród]] (''Horná Kvetnica'') i [[Wielicki Kocioł]] (''Velická kotlina''). W dolinie znajdowały się dwie, obecnie zarastające już polany: [[Niżnia Wielicka Polana]] i [[Wyżnia Wielicka Polana]]. |
|||
⚫ | W dolinie znajduje się kilka stawów. Największy z nich [[Wielicki Staw]] (''Velické pleso'') położony na wysokości 1665,5 m ma powierzchnię ok. 2,0 ha i głębokość 5,0 m. W wyższych partiach znajdują się kolejne stawy: [[Kwietnicowy Staw]] (''Kvetnicové pleso''), [[Długi Staw Wielicki|Długi Staw]] (''Dlhé pleso'') o powierzchni 0,6 ha i głębokości 6,0 m, leżący na wysokości 1929 m, [[Górne Kwietnicowe Stawki]] (''Horné Kvetnicové plieska'') oraz [[Wielickie Oka]] (''Velické plieska'') pod ścianami Wielickiego Szczytu. |
||
⚫ | |||
⚫ | W dolinie znajduje się kilka stawów. Największy z nich [[Wielicki Staw]] (''Velické pleso'') położony na wysokości 1665,5 m ma powierzchnię ok. 2,0 ha i głębokość 5,0 m |
||
==== Nazewnictwo ==== |
|||
Nazwa doliny pochodzi od miejscowości Wielka na [[Spisz]]u, nie wiadomo jednak, co oprócz potoku łączyło dolinę z tą miejscowością, jej tereny wypasane były bowiem przez mieszkańców miejscowości [[Gierlachów]], Młynica i [[Wielki Sławków]]. W literaturze najpierw pojawiła się niemiecka nazwa doliny Fölker-Grund (1800 r.), później jako Felka-Thal, Felkaerthal, Felkerthal i inne. Od niemieckiej nazwy powstały w latach 1860-1868 polskie nazwy tej doliny: Dolina Felki, Dolina Felka, Felka. Od 1867 zaczęto stosować nazwę Wielka Dolina. [[Bronisław Gustawicz]] w 1883 zwrócił uwagę, że prawidłowo powinno się stosować nazwę pochodzącą od słowackiego nazewnictwa, a więc Wielicka Dolina, taką też nazwę upowszechnił w swoich przewodnikach [[Walery Eljasz-Radzikowski]] i przyjęła się w polskim nazewnictwie. |
|||
==== Historia ==== |
|||
Pierwsi ludzie pojawili się w dolinie już w czasach prehistorycznych, od dawna też penetrowali ją góralscy myśliwi polujący na kozice i świstaki licznie występujące na [[Sucha Kopa (Dolina Wielicka)|Suchej Kopie]]. Od XVIII zwiedzali dolinę botanicy i geolodzy, w 1751 naukowa wiedeńska wyprawa dotarła aż pod [[Polski Grzebień]]. Od połowy XIX zaczęli dolinę zwiedzać turyści, początkowo zwykle konno przyjeżdżając nad Wielicki Staw. Z słynnego Wielickiego Ogrodu zrywali bukiety kwiatów, szczególnie popularnych wówczas [[pełnik alpejski|pełników alpejskich]]. Wschodnią część doliny przez dłuższy czas dzierżawił dla myśliwskich celów doktor [[Miklós Szontagh]]. Coraz częściej zaczęli też przybywać turyści z Polski przez przełęcz Polski Grzebień. Wrocławska Sekcja Śląska [[Karpathenverein|Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego]] (MKE) wybudowała w dolinie drogi i szlaki turystyczne. W 1912 w wylocie doliny zbudowano pierwszą w Tatrach stałą skocznię narciarską. Nad brzegiem Wielickiego Stawu wybudowano schronisko turystyczne (tzw. schronisko Blásyego). Obecnie istniejący górski [[Hotel górski "Śląski Dom"|hotel Śląski Dom]] (''Sliezsky dom''), wybudowany pod koniec XIX wieku przez sekcję śląską MKE jest trzecim już z kolei schroniskiem w tej dolinie. Dolina należy do bardziej znanych turystom i jest często odwiedzana. Od 1986 do 1993 zginęły w niej 54 osoby. |
|||
==== Szlaki turystyczne ==== |
==== Szlaki turystyczne ==== |
||
Linia 36: | Linia 43: | ||
{{Bibliografia start}} |
{{Bibliografia start}} |
||
# {{Cytuj książkę | nazwisko= Nodzyński | imię=Tomasz | nazwisko2= Cobel-Tokarska | imię2=Marta | tytuł= Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie | data=2007 | wydawca=ExpressMap | miejsce=Warszawa | isbn=978-83-60120-88-0 | strony=}} |
# {{Cytuj książkę | nazwisko= Nodzyński | imię=Tomasz | nazwisko2= Cobel-Tokarska | imię2=Marta | tytuł= Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie | data=2007 | wydawca=ExpressMap | miejsce=Warszawa | isbn=978-83-60120-88-0 | strony=}} |
||
#{{Cytuj książkę |imię=Zofia |nazwisko= Radwańska-Paryska |imię2=Witold Henryk |nazwisko2= Paryski|tytuł= Wielka Encyklopedia Tatrzańska|miejsce=Poronin|wydawca= Wyd. Górskie|miejsce= |rok=2004 |isbn = 83-7104-009-1 }} |
|||
#{{Cytuj książkę|imię=Józef |nazwisko=Nyka |autor link= Józef Nyka |tytuł=Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II |miejsce=Latchorzew |rok=1998 |wydawca=Wyd. Trawers |isbn= 83-901580-8-6 }} |
|||
{{Bibliografia stop}} |
{{Bibliografia stop}} |
||
Wersja z 11:39, 19 sie 2009
Dolina Wielicka (słow. Velická dolina) – tatrzańska dolina walna położona na terenie Słowacji, po południowej stronie grani Tatr Wysokich. Należy do dwu najmniejszych dolin walnych, ma tylko ok. 6,0 km długości i 5,7 km² powierzchni..
Topografia
Dolina Wielicka graniczy:
- od wschodu z Doliną Sławkowską (Slavkovská dolina), rozdziela je grań Granatów Wielickich (Granátové veže, Velické granáty) odchodząca od Staroleśnego Szczytu (Bradavica),
- od północnego wschodu z Doliną Staroleśną (Veľká Studená dolina), rozdziela je boczna grań Tatr odchodząca od Małej Wysokiej (Východná Vysoká) do Staroleśnego Szczytu,
- od północy z Doliną Białej Wody (Bielovodská dolina), a dokładniej z jej odgałęzieniami: Doliną Świstową (Svišťová dolina), rozdziela je główna grań Tatr od Małej Wysokiej do Wielickiego Szczytu (Velický štít), i z Doliną Litworową (Litvorová kotlina) należącą do Doliny Kaczej (Kačacia dolina), rozdziela je kolejny odcinek głównej grani od Wielickiego Szczytu do Litworowego Szczytu (Litvorový štít),
- od północnego zachodu z Doliną Kaczą, rozdziela je główna grań Tatr od Litworowego Szczytu po Zadni Gerlach (Zadný Gerlach),
- od zachodu z Doliną Batyżowiecką (Batizovská dolina), rozdziela je masyw Gerlacha (Gerlachovský štít) po szczyt Małego Gerlacha (Kotlový štít), z Gerlachowskim Kotłem (Gerlachovský kotol), rozdziela je ramię Małego Gerlacha ze szczytem Ponad Ogród Turnia (Kvetnicová veža, 2433 m n.p.m.), oraz z Doliną Stos (Hromadná dolina), oddzieloną Gerlachowskim Grzbietem.
Opis doliny
Jest otwarta w kierunku południowo-wschodnim. Dolna część doliny to płytki, zalesiony rów wcięty w grubą powłokę morenową. W górnej części znajdują się ułożone tarasowo kolejne jej partie. Pierwszy próg, tzw. Mokrą Wantę (Večný dážď), uatrakcyjniają spadające Wielicką Siklawą (Velický vodopád) wody Wielickiej Wody (Velický potok). Kolejne piętra dzielą się na mniejsze kotlinki: Wielicki Ogród (Kvetnica), Wyżni Wielicki Ogród (Horná Kvetnica) i Wielicki Kocioł (Velická kotlina). W dolinie znajdowały się dwie, obecnie zarastające już polany: Niżnia Wielicka Polana i Wyżnia Wielicka Polana.
W dolinie znajduje się kilka stawów. Największy z nich Wielicki Staw (Velické pleso) położony na wysokości 1665,5 m ma powierzchnię ok. 2,0 ha i głębokość 5,0 m. W wyższych partiach znajdują się kolejne stawy: Kwietnicowy Staw (Kvetnicové pleso), Długi Staw (Dlhé pleso) o powierzchni 0,6 ha i głębokości 6,0 m, leżący na wysokości 1929 m, Górne Kwietnicowe Stawki (Horné Kvetnicové plieska) oraz Wielickie Oka (Velické plieska) pod ścianami Wielickiego Szczytu.
Nazewnictwo
Nazwa doliny pochodzi od miejscowości Wielka na Spiszu, nie wiadomo jednak, co oprócz potoku łączyło dolinę z tą miejscowością, jej tereny wypasane były bowiem przez mieszkańców miejscowości Gierlachów, Młynica i Wielki Sławków. W literaturze najpierw pojawiła się niemiecka nazwa doliny Fölker-Grund (1800 r.), później jako Felka-Thal, Felkaerthal, Felkerthal i inne. Od niemieckiej nazwy powstały w latach 1860-1868 polskie nazwy tej doliny: Dolina Felki, Dolina Felka, Felka. Od 1867 zaczęto stosować nazwę Wielka Dolina. Bronisław Gustawicz w 1883 zwrócił uwagę, że prawidłowo powinno się stosować nazwę pochodzącą od słowackiego nazewnictwa, a więc Wielicka Dolina, taką też nazwę upowszechnił w swoich przewodnikach Walery Eljasz-Radzikowski i przyjęła się w polskim nazewnictwie.
Historia
Pierwsi ludzie pojawili się w dolinie już w czasach prehistorycznych, od dawna też penetrowali ją góralscy myśliwi polujący na kozice i świstaki licznie występujące na Suchej Kopie. Od XVIII zwiedzali dolinę botanicy i geolodzy, w 1751 naukowa wiedeńska wyprawa dotarła aż pod Polski Grzebień. Od połowy XIX zaczęli dolinę zwiedzać turyści, początkowo zwykle konno przyjeżdżając nad Wielicki Staw. Z słynnego Wielickiego Ogrodu zrywali bukiety kwiatów, szczególnie popularnych wówczas pełników alpejskich. Wschodnią część doliny przez dłuższy czas dzierżawił dla myśliwskich celów doktor Miklós Szontagh. Coraz częściej zaczęli też przybywać turyści z Polski przez przełęcz Polski Grzebień. Wrocławska Sekcja Śląska Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego (MKE) wybudowała w dolinie drogi i szlaki turystyczne. W 1912 w wylocie doliny zbudowano pierwszą w Tatrach stałą skocznię narciarską. Nad brzegiem Wielickiego Stawu wybudowano schronisko turystyczne (tzw. schronisko Blásyego). Obecnie istniejący górski hotel Śląski Dom (Sliezsky dom), wybudowany pod koniec XIX wieku przez sekcję śląską MKE jest trzecim już z kolei schroniskiem w tej dolinie. Dolina należy do bardziej znanych turystom i jest często odwiedzana. Od 1986 do 1993 zginęły w niej 54 osoby.
Szlaki turystyczne
Przez dolinę poprowadzony jest znakowany szlak turystyczny przez Polski Grzebień (Poľský hrebeň) do Doliny Białej Wody oraz Magistrala Tatrzańska (w pobliżu hotelu), która łączy w tych okolicach doliny: Batyżowiecką, Wielicką i Staroleśną.
- – zielony szlak z Tatrzańskiej Polanki wzdłuż Wielickiego Potoku nad Wielicki Staw i dalej na przełęcz Polski Grzebień.
- Czas przejścia z Tatrzańskiej Polanki nad Wielicki Staw: 1:45 h, ↓ 1:15 h
- Czas przejścia znad stawu na Polski Grzebień: 2 h, ↓ 1:30 h
- – znakowana czerwono Magistrala Tatrzańska na odcinku od Batyżowieckiego Stawu przez Gerlachowski Grzebień nad Wielicki Staw, stąd dalej na wschód do Smokowieckiego Siodełka.
- Czas przejścia znad Batyżowieckiego Stawu nad Wielicki Staw: 1 h w obie strony
- Czas przejścia znad Wielickiego Stawu na Siodełko: 2:05 h, z powrotem 2:20 h
- – do doliny wiedzie żółty szlak ze Starego Smokowca, do którego dołącza niebieski szlak z Tatrzańskich Zrębów.
- Czas przejścia ze Starego Smokowca do szlaku niebieskiego: 1:35 h, ↓ 55 min
- Czas przejścia od szlaku niebieskiego do zielonego szlaku w Dolinie Wielickiej: 45 min, ↓ 30 min
- – żółty szlak łącznikowy pomiędzy Magistralą Tatrzańską i dolną częścią szlaku zielonego. Czas przejścia od Magistrali do Doliny Wielickiej: 55 min, z powrotem 1:15 h
Bibliografia
- Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-88-0.
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka Encyklopedia Tatrzańska. Wyd. Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
- Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. ISBN 83-901580-8-6.