Muszla: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Robot poprawił ar:صدفة→ar:صدفة بحرية |
WP:SK, inwolutna, konwolutna itd. |
||
| Linia 9: | Linia 9: | ||
=== Budowa i kształt muszli === |
=== Budowa i kształt muszli === |
||
| ⚫ | |||
Muszle są charakterystycznym tworem [[mięczaki|mięczaków]] z grupy muszlowców: [[Jednotarczowce|Monoplacophora]], [[Ślimaki|Gastropoda]], [[Małże|Bivalvia]], [[Łódkonogi|Scaphopoda]] i [[Łodziki|Nautilida]]. |
Muszle są charakterystycznym tworem [[mięczaki|mięczaków]] z grupy muszlowców: [[Jednotarczowce|Monoplacophora]], [[Ślimaki|Gastropoda]], [[Małże|Bivalvia]], [[Łódkonogi|Scaphopoda]] i [[Łodziki|Nautilida]]. |
||
| ⚫ | |||
Tworzone są przez specjalne gruczoły na powierzchni i na brzegu [[płaszcz (anatomia)|płaszcza]], i narastają w ten sposób, że gdy zwierzę rośnie, brzegi płaszcza odsuwają się od siebie, odkładając coraz to nowe warstwy substancji budujących muszlę – tak więc początek muszli jest zawsze najmniejszy i najstarszy. |
Tworzone są przez specjalne gruczoły na powierzchni i na brzegu [[płaszcz (anatomia)|płaszcza]], i narastają w ten sposób, że gdy zwierzę rośnie, brzegi płaszcza odsuwają się od siebie, odkładając coraz to nowe warstwy substancji budujących muszlę – tak więc początek muszli jest zawsze najmniejszy i najstarszy. |
||
U ślimaków obserwuje się największą różnorodność kształtu muszli. U ślimaków nagich spotyka się niewielkie szczątkowe płytki wewnątrz ciała. Większość brzuchonogów posiada jednak dość pokaźne muszle, skręcone spiralnie wokół osi, mniej lub bardziej stożkowato wzniesione, jak np. u [[Błotniarkowate|błotniarek]]. Nieliczne muszle są skręcone płasko, w jednej płaszczyźnie np. u [[Zatoczkowate|zatoczkowatych]]. Muszle zwinięte spiralnie, w jednej płaszczyźnie mają też łodziki (Nautilida). |
U ślimaków obserwuje się największą różnorodność kształtu muszli. U ślimaków nagich spotyka się niewielkie szczątkowe płytki wewnątrz ciała. Większość brzuchonogów posiada jednak dość pokaźne muszle, skręcone spiralnie wokół osi, mniej lub bardziej stożkowato wzniesione, jak np. u [[Błotniarkowate|błotniarek]]. Nieliczne muszle są skręcone płasko, w jednej płaszczyźnie np. u [[Zatoczkowate|zatoczkowatych]]. Muszle zwinięte spiralnie, w jednej płaszczyźnie mają też łodziki (Nautilida). |
||
| ⚫ | |||
U Bivalvia muszla jest dwuklapowa i składa się z dwóch części. Muszle Monoplacophora składają się z jednej części i mają kształt nieregularnego stożka lub okrągławego "serduszka". Polyplacophora mają osłonę składającą się z kilku płytek, upodabniającą zwierzę do segmentowanych stawonogów. U [[Głowonogi|głowonogów]] muszla silnie zredukowana i zanurzona w tkance ciała, tworzy ''[[Kość mątwia|os sepiae]]'', natomiast u [[Bezpłytkowce|Aplacophora]] muszli brak. |
U Bivalvia muszla jest dwuklapowa i składa się z dwóch części. Muszle Monoplacophora składają się z jednej części i mają kształt nieregularnego stożka lub okrągławego "serduszka". Polyplacophora mają osłonę składającą się z kilku płytek, upodabniającą zwierzę do segmentowanych stawonogów. U [[Głowonogi|głowonogów]] muszla silnie zredukowana i zanurzona w tkance ciała, tworzy ''[[Kość mątwia|os sepiae]]'', natomiast u [[Bezpłytkowce|Aplacophora]] muszli brak. |
||
Muszle mają także [[ramienionogi]] (Branchiopoda) nienależące do mięczaków. Ich muszla jest bardzo podobna do muszli małży, ale jedna część (grzbietowa) jest u nich wyraźnie mniejsza. |
Muszle mają także [[ramienionogi]] (Branchiopoda) nienależące do mięczaków. Ich muszla jest bardzo podobna do muszli małży, ale jedna część (grzbietowa) jest u nich wyraźnie mniejsza. |
||
; Typy muszli |
|||
Ze względu na sposób skręcenia muszle można podzielić na następujące typy{{odn|Radwańska|1996|s=112–114}}: |
|||
* ortokonowy – proste ([[łodzikowce]] z rodzajów ''[[Orthoceras]]''{{odn|Radwańska|1996|s=116}}, ''[[Suecoceras]]''{{odn|Radwańska|1996|s=117}}); |
|||
* cyrtokonowy – lekko zagięte; |
|||
** endogastryczny – strona brzuszna po wklęsłej stronie muszli; |
|||
** egzogastryczny – strona brzuszna po wypukłej stronie muszli; |
|||
* gyrokonowy – zwinięte, lecz bez przylegania skrętów; |
|||
* planispiralny – zwinięte w jednej płaszczyźnie; |
|||
** [[ewoluta|ewolutny]] (amonity z rodzaju ''[[Ceratites]]'', ''[[Cardioceras]]'', ''[[Perisphinctes]]''{{odn|Radwańska|1996|s=122–123}}, ślimaki z rodzaju ''[[Planorbis]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}}); |
|||
** konwolutny – każdy następny skręt obejmuje częściowo skręt poprzedni; |
|||
** [[inwoluta|inwolutny]] – każdy następny skręt obejmuje całkowicie skręt poprzedni (łodzikowce z rodzaju ''[[Nautilus (zwierzęta)|Nautilus]]''{{odn|Radwańska|1996|s=113}}, ''[[Pseudaganides]]''{{odn|Radwańska|1996|s=117}}, amonity z rodzaju ''[[Cheiloceras]]'', ''[[Macrocephalites]]''{{odn|Radwańska|1996|s=121, 123}}, ślimaki z rodzaju ''[[porcelanki|Cypraea]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}}); |
|||
* trochokonowy (u głowonogów), trochospiralny (u ślimaków){{odn|Radwańska|1996|s=95}} – zwinięte wieżyczkowato (amonity z rodzaju ''[[Turrilites]]''{{odn|Radwańska|1996|s=118}}, ślimaki z rodzaju ''[[Gibbula]]'', ''[[wieżycznik|Turritella]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}}). |
|||
Ponadto mogą występować muszle o niejednorodnym (aberantnym) typie, np. u amonitów ''[[Baculites]]'' muszla planispiralna przechodzi w długi, prosty odcinek{{odn|Radwańska|1996|s=118}}, u ślimaków ''[[Vermetus]]'' są skręcone nieregularnie{{odn|Radwańska|1996|s=96}}. Mogą być również wtórnie uproszczone w kształcie płaskiego, nieskręconego stożka (ślimaki z rodzaju ''[[Diodora (rodzaj)|Diodora]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}}) |
|||
=== Warstwy muszli === |
=== Warstwy muszli === |
||
| ⚫ | |||
W przekroju poprzecznym muszli można wyróżnić dwie lub trzy wyraźne warstwy (trzecia z niżej wymienionych warstw występuje w wielu, lecz nie we wszystkich grupach muszlowców){{r|BlaszakT1}}: |
W przekroju poprzecznym muszli można wyróżnić dwie lub trzy wyraźne warstwy (trzecia z niżej wymienionych warstw występuje w wielu, lecz nie we wszystkich grupach muszlowców){{r|BlaszakT1}}: |
||
* zewnętrzna konchiolinowa – [[periostrakum]], wytwarzana przez nabłonek brzegu płaszcza, |
* zewnętrzna konchiolinowa – [[periostrakum]], wytwarzana przez nabłonek brzegu płaszcza, |
||
| Linia 38: | Linia 54: | ||
|stopień= === |
|stopień= === |
||
}} |
}} |
||
=== Bibliografia === |
|||
* {{Cytuj książkę |odn=tak| nazwisko=Radwańska | imię= Urszula | tytuł= Przewodnik do ćwiczeń z podstaw paleontologii | rok= 1995 | wydawca= Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego | miejsce=Warszawa | isbn = 83-230-0703-9 | strony= 170}} |
|||
=== Linki zewnętrzne === |
=== Linki zewnętrzne === |
||
Wersja z 13:51, 7 lut 2013
Muszla – jedno- lub dwuczęściowy wapienny szkielet zewnętrzny muszlowców (Conchifera) i ramienionogów (Brachiopoda), u niektórych grup częściowo lub całkowicie zredukowany. Do ciała zwierzęcia przytwierdzona jest jednym mięśniem, parą mięśni lub szeregiem mięśni parzystych[1].
Budowa i kształt muszli
Muszle są charakterystycznym tworem mięczaków z grupy muszlowców: Monoplacophora, Gastropoda, Bivalvia, Scaphopoda i Nautilida.
Tworzone są przez specjalne gruczoły na powierzchni i na brzegu płaszcza, i narastają w ten sposób, że gdy zwierzę rośnie, brzegi płaszcza odsuwają się od siebie, odkładając coraz to nowe warstwy substancji budujących muszlę – tak więc początek muszli jest zawsze najmniejszy i najstarszy.
U ślimaków obserwuje się największą różnorodność kształtu muszli. U ślimaków nagich spotyka się niewielkie szczątkowe płytki wewnątrz ciała. Większość brzuchonogów posiada jednak dość pokaźne muszle, skręcone spiralnie wokół osi, mniej lub bardziej stożkowato wzniesione, jak np. u błotniarek. Nieliczne muszle są skręcone płasko, w jednej płaszczyźnie np. u zatoczkowatych. Muszle zwinięte spiralnie, w jednej płaszczyźnie mają też łodziki (Nautilida).
U Bivalvia muszla jest dwuklapowa i składa się z dwóch części. Muszle Monoplacophora składają się z jednej części i mają kształt nieregularnego stożka lub okrągławego "serduszka". Polyplacophora mają osłonę składającą się z kilku płytek, upodabniającą zwierzę do segmentowanych stawonogów. U głowonogów muszla silnie zredukowana i zanurzona w tkance ciała, tworzy os sepiae, natomiast u Aplacophora muszli brak.
Muszle mają także ramienionogi (Branchiopoda) nienależące do mięczaków. Ich muszla jest bardzo podobna do muszli małży, ale jedna część (grzbietowa) jest u nich wyraźnie mniejsza.
- Typy muszli
Ze względu na sposób skręcenia muszle można podzielić na następujące typy[2]:
- ortokonowy – proste (łodzikowce z rodzajów Orthoceras[3], Suecoceras[4]);
- cyrtokonowy – lekko zagięte;
- endogastryczny – strona brzuszna po wklęsłej stronie muszli;
- egzogastryczny – strona brzuszna po wypukłej stronie muszli;
- gyrokonowy – zwinięte, lecz bez przylegania skrętów;
- planispiralny – zwinięte w jednej płaszczyźnie;
- ewolutny (amonity z rodzaju Ceratites, Cardioceras, Perisphinctes[5], ślimaki z rodzaju Planorbis[6]);
- konwolutny – każdy następny skręt obejmuje częściowo skręt poprzedni;
- inwolutny – każdy następny skręt obejmuje całkowicie skręt poprzedni (łodzikowce z rodzaju Nautilus[7], Pseudaganides[4], amonity z rodzaju Cheiloceras, Macrocephalites[8], ślimaki z rodzaju Cypraea[6]);
- trochokonowy (u głowonogów), trochospiralny (u ślimaków)[9] – zwinięte wieżyczkowato (amonity z rodzaju Turrilites[10], ślimaki z rodzaju Gibbula, Turritella[6]).
Ponadto mogą występować muszle o niejednorodnym (aberantnym) typie, np. u amonitów Baculites muszla planispiralna przechodzi w długi, prosty odcinek[10], u ślimaków Vermetus są skręcone nieregularnie[6]. Mogą być również wtórnie uproszczone w kształcie płaskiego, nieskręconego stożka (ślimaki z rodzaju Diodora[6])
Warstwy muszli
W przekroju poprzecznym muszli można wyróżnić dwie lub trzy wyraźne warstwy (trzecia z niżej wymienionych warstw występuje w wielu, lecz nie we wszystkich grupach muszlowców)[1]:
- zewnętrzna konchiolinowa – periostrakum, wytwarzana przez nabłonek brzegu płaszcza,
- środkowa porcelanowa – mezostrakum, zwana też pryzmatyczną, zbudowana jest z kryształków aragonitu lub kalcytu, produkowana przez całą powierzchnię płaszcza,
- wewnętrzna perłowa – hipostrakum, zbudowana z licznych drobnych blaszek z węglanu wapnia, zwykle aragonitowych, ma opalizujący połysk.
Masa perłowa może być odkładana przez płaszcz także wokół drobin np. ziarenek piasku, które dostaną się do wnętrza muszli. Wtedy tworzą się zazwyczaj regularne grudki masy perłowej – perły.
Ciekawostka
Angielskie słowo shell, oznaczające "muszla", oraz stylizowana muszla małża od ponad wieku są znakiem firmowym koncernu paliwowego Royal Dutch Shell. Początek firmy datuje się na rok 1833. Jej założyciel, Marcus Samuel, otworzył wtedy w Londynie sklep z antykami i orientalnymi muszlami[11].
Zobacz też
- ↑ a b Beata Pokryszko: Podtyp: muszlowce – Conchifera. W: Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 425. ISBN 978-83-01-16108-8.
- ↑ Radwańska 1996 ↓, s. 112–114.
- ↑ Radwańska 1996 ↓, s. 116.
- ↑ a b Radwańska 1996 ↓, s. 117.
- ↑ Radwańska 1996 ↓, s. 122–123.
- ↑ a b c d e Radwańska 1996 ↓, s. 96.
- ↑ Radwańska 1996 ↓, s. 113.
- ↑ Radwańska 1996 ↓, s. 121, 123.
- ↑ Radwańska 1996 ↓, s. 95.
- ↑ a b Radwańska 1996 ↓, s. 118.
- ↑ Za: Shell Polska Sp.z o.o. – http://www.shell.com/home/content/pl-pl/about_shell/how_we_work/historia_shell_100_Lat_06112003.html
<ref> o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.Bibliografia
- Urszula Radwańska: Przewodnik do ćwiczeń z podstaw paleontologii. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1995, s. 170. ISBN 83-230-0703-9.