Lilia złotogłów

Lilia złotogłów

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	jednoliścienne
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
Rodzaj	lilia
Gatunek	lilia złotogłów
Nazwa systematyczna
{{{nazwa łacińska}}} L. Sp. Pl. 1753

{{Takson infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = | synonimy = | grafika = | wikispecies = | nazwa łacińska = | opis grafiki = Nieznane pola: "obrazek", "systematyka_ref" oraz "łacina".

Kwiatostan

Lilia złotogłów, dawniej zwana też leliwą (Lilium martagon L.) – gatunek byliny z rodziny liliowatych (Liliaceae). Występuje w Europie i Azji. W Polsce jest rośliną rzadką, częściej spotykana jest w Sudetach i Karpatach.

Morfologia

Łodyga

Nierozgałęziona, sztywna, naga lub owłosiona, w górnej części czasem purpurowo nakrapiana, wysoka od 40 do 150 cm.

Liście

Liście siedzące, podłużne, eliptycznie lancetowate, całobrzegie, szerokie na 2 - 5 cm, są wyraźnie unerwione. Ustawione na łodydze skrętolegle, tworzą zwykle 2–4 nibyokółki.

Kwiaty

Kwiatostan na wierzchołku łodygi stanowi luźne grono. Kwiaty barwy od ciemnoróżowej do brudnolila, ciemnopurpurowo nakrapiane, w liczbie od trzech do dwunastu, osadzone są na długich, łukowato zwieszających się szypułkach. Okwiat nie zróżnicowany na kielich i koronę, sześciodziałkowy. W miarę dojrzewania mięsiste działki okwiatu odginają się coraz mocniej na zewnątrz, aż zawinięte dotkną nasady kwiatu. Środkiem każdego płatka biegnie rynienka, wypełniona nektarem.

Owoce

W formie dużej, trójkątnokulistej torebki z płaskimi, ciemnożółtymi, szeroko oskrzydlonymi nasionami. Nasiona rozsiewane są przez wiatr.

Część podziemna

Owalna, złotożółta cebula, złożona z licznych łusek.

Biologia i ekologia

Rośnie w rzadkich, widnych lasach, zaroślach, zrębach, rzadziej wśród ziołorośli. W najwyższych położeniach (Tatry) na halach, na trawiastych miejscach wśród skał. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia.

Kwitnie od czerwca do lipca

.Dostęp do nektaru mają tylko owady długotrąbkowe, dlatego kwiaty lilii zapylane są tylko przez motyle dzienne i nocne, głównie z rodziny zawisakowatych. Roślina kwitnie od końca czerwca do połowy sierpnia. Zwabia owady nie tylko dużymi i barwnymi kwiatami, ale również zapachem. Szczególnie intensywnie pachnie wieczorem i nocą. Jeśli jednak z jakichś powodów (np. długotrwała zła pogoda) nie dojdzie do zapylenia krzyżowego, roślina dość łatwo może zapylić się własnym pyłkiem i również wytworzyć nasiona, jednak gorszej jakości.

Często rozmnaża się wegetatywnie (w hodowli amatorskiej) za pomocą cebulek powstających u nasady starej cebuli (nieliczne), a w ogrodnictwie głównie z sadzonek łuskowych.

Gatunek introdukowano we wschodnich prowincjach Kanady.

Nazewnictwo

Łacińska nazwa gatunkowa - Lilium martagon - pochodzi z języka greckiego. W Starożytnej Grecji wierzono, że kwiaty lilii powstały z mleka uronionego przez Herę, roślinę nazwali więc leirion czyli cienka, delikatna. Drugi człon nazwy - martagon - oznaczała w alchemii roślinę poświęconą Marsowi. Polski człon nazwy - złotogłów - nawiązuje do cennego materiału. Górale nazywają ją lelują.

Ochrona

Objęta jest w Polsce ochroną ścisłą. Jej piękne kwiaty były i są przyczyną znacznego jej wyniszczenia na siedliskach naturalnych.

Zmienność

Odmiany ozdobne:

• Lilium martagon 'Album' - kwiaty woskowobiałe, kultywar nieco wyższy od form dzikich, osiąga do 120 cm.

Zastosowanie

Dawniej jej cebulki uchodziły za przysmak w każdej postaci: surowej, gotowanej i pieczonej.

Obecność w kulturze i symbolice

Jest częstym motywem w sztuce ludowej Podhala.

Zobacz też

Rośliny tatrzańskie