Wawrzyniec Goślicki

Zbliżenie twarzy Goślickiego z rzeźby nagrobnej

Grzymała – herb Goślickich

Nagrobek Wawrzyńca Goślickiego w katedrze poznańskiej

Wawrzyniec Goślicki herbu Grzymała, znany także jako Laurentius Grimalius, Goslicius, Grimaldius (ur. 1538 lub 1530, zm. 31 października 1607 w Ciążeniu) – pisarz polityczny, biskup katolicki i mówca.

Biografia

Pochodził z okolic Płocka. Studiował na Akademii Krakowskiej, a następnie w Padwie, Bolonii. Przebywał również w Rzymie, gdzie poznał Pawła Manucjusza. W 1568 opublikował w Wenecji dzieło swojego życia – De optimo senatore libri duo, które ponownie opublikowano w Bazylei w roku 1593. Po powrocie do kraju mianowany sekretarzem królewskim Zygmunta Augusta, spełniał różne funkcje dyplomatyczne. W 1575 podpisał elekcję cesarza Maksymiliana II Habsburga.

Mimo dwukrotnych starań (1578 i 1585), ponoć z winy Zamojskiego, nie udało mu się uzyskać stanowiska podkanclerzego koronnego.

10 grudnia 1585 wygłosił w Senacie znakomitą mowę jako reprezentant stanu duchownego. Jako oficjalny mówca wystąpił też w grudniu 1587 witając na podkrakowskim Kazimierzu przybyłego do Polski nowo wybranego króla elekta Zygmunta III Wazę. Obie mowy uważano za wzorcowe i ogłoszono drukiem. Streszcza ona w podniosłych słowach staropolską myśl polityczną oraz sąd Polaków o swoim państwie. Goślicki był zwolennikiem Jana Zamoyskiego, poparł go na sejmie w 1590 i pomógł przeforsować uchwałę o wykluczeniu arcyksięcia Maksymiliana z walki o tron polski w przyszłości. Od 1586 Goślicki był biskupem kamienieckim, od 1590 - chełmskim, od 1591 - przemyskim, a od 1601 - poznańskim.

Goślicki, będąc biskupem poznańskim, zwołał synody w:

• Pszczewie (1602)
• Krobi (1602)
• Poznaniu (2-krotnie: 1602 i 1607)
• Warszawie (1603)

Goślicki zmarł w Ciążeniu 31 października 1607. Spoczywa w katedrze w Poznaniu.

Dzieła i poglądy

Strona dzieła The Counsellor, wydania angielskiego z 1598

Goślicki był również mecenasem uczonych i artystów, między innymi Pawła Piaseckiego.

Dzieło De optimo senatore libri duo zadedykował Goślicki Zygmuntowi Augustowi. Opisał w nim idealnego męża stanu - senatora. Król winien być namiestnikiem Bożym i sługą, którego celem ma być szczęśliwe życie obywateli. Miał być wybierany przez senatorów, mianowanych przez króla spośród najcnotliwszych obywateli. Król, tak jak i mąż stanu, muszą znać dogłębnie aktualną sytuację w państwie i na świecie, filozofię, historię, ekonomię, retorykę. Winni kochać ojczyznę ponad wszystko, wyróżniać się rozsądkiem, sprawiedliwością, męstwem, umiarkowaniem, powagą, pobożnością, dobrodusznością i szlachetnością.

Goślicki opowiedział się za monarchią mieszaną, w której szczególną rolę przypisywał senatowi utrzymującemu równowagę między królem a narodem [populus - szlachta] i skupiającemu osoby doskonałe cnotą. Szczególna pozycja Senatorów ma gwarantować w kraju rządy podporządkowane Rozumowi i cnocie. Z tego powodu, król powinien w każdej sprawie zasięgać rady senatorów po to, by uniknąć kierowania się namiętnościami przy sprawowaniu rządów. Młodym ludziom zalecał służbę ojczyźnie na polu bitwy, starszym - w parlamencie. Do polityki dopuszczał również kapłanów. Podkreślał rolę zgodnego z prawem naturalnym, niezmiennego i powszechnie przestrzeganego prawa stanowionego. Opowiadał się za publiczną edukacją. Wyznawał zasadę urząd jest nagrodą za cnotę. Wykazał się imponującą wiedzą z zakresu filozofii i historii starożytnej.

Rozprawę Goślickiego kilkakrotnie wydano w Anglii: w 1598 The Counsellor Exactly Portraited in two books, którego ponowna edycja w 1607 nosiła tytuł A Common Wealth of Good Counsaile. W 1660 niejaki J. G. wydał traktat The Sage Senator, stanowiący zniekształconą przeróbkę wcześniejszego tłumaczenia. Kolejny raz traktat został przetłumaczony i opublikowany przez W. Oldisworthe'a w roku 1773 jako The Accomplished Senator in two books written, którego reprint ukazał się w roku 1992 nakładem American Institute of Polish Culture (Miami). W USA panuje silne przeświadczenie, że treściami traktatu inspirowali się m.in. Thomas Jefferson i Thomas Paine, tworząc konstytucję USA.

Pod koniec życia pisał kolejny traktat De hereticis. Rozprawy tej nie ukończył, zaś jej autograf został najprawdopodobniej, wraz z innymi rękopisami, spalony przez Niemców po upadku Powstania Warszawskiego.

Twórczość literacka

• De victoria Sigismundi Augusti, Padwa 1564, (wiersz na zwycięstwo nad Moskwą w 1560)
• De optimo senatore libri duo, Wenecja 1568, drukarnia J. Zilettus; wyd. następne: Bazylea 1593; przekład ang. pt. The Counsellor Exactly Portraited in two books, wyd. Londyn 1598 (skonfiskowane z rozkazu królowej Elżbiety); wyd. następne pt. A Common Wealth of Good Counsaile, 1607 (ponownie skonfiskowane); pt. The Accomplished Senator in two books written, Londyn 1768 lub 1773; (pomimo 2-krotnej konfiskaty dzieło to było znane w Anglii, na co wskazują cytaty w broszurach i ulotkach politycznych sprzed roku 1649; znał je także W. Shakespeare). Tłumaczenie O doskonałym senatorze (fragmenty)
• Mowa duchowieństwa koronnego na sejmie warszawskim do Króla JM (brak miejsca i roku wydania), wyd. nast. w zbiorze: M. Stephanides Opuscula tam ecclesiastici quam equestris ordinis, Kraków 1632, unikat pierwodruku Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego
• Witanie Rad i Stanów Koronnych polskich do króla Je° Mści Zygmunta III... uczynione. Dnia 9 grudnia roku 1587, Kraków 1587, drukarnia Łazarzowa; wyd. nast.: z odmianą w tyt.: Witanie... Dnia 10 grudnia roku 1587; przedr. K. Mecherzyński Historia wymowy w Polsce, t. 1, Kraków 1856, s. 503-507; A. Małecki Wybór mów staropolskich, Kraków 1860, s. 107-114

Listy i materiały

• Do C. Distelmejera, Kraków, 1 października 1584, 18 lutego 1588; wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900, s. 251, 279-280
• Do J. Zamoyskiego, 10 listopada 1586; wyd. Archiwum Jana Zamoyskiego t. 4, wyd. K. Lepszy, Kraków 1948
• Do H. Rozdrażewskiego z 1589, rękopis: Biblioteka Jagiellońska nr 2363, s. 884-885
• Do papieża Sykstusa V, Warszawa, 15 marca 1589; w: Severinus Cracoviensis (S. Lubomlczyk) De vita, miraculis et actis canonizationis Sancti Hyacinthi, Rzym 1594, s. 280; przekł. francuski: F. Estienne le Clor Histoire de la vie, miracles et canonisation de S. Hiacinthe, Arras 1602
• Do S. Reszki, Mogiła, 15 czerwca 1589; wyd. A. Grabowski Starożytności historyczne polskie, t. 1, Kraków 1840, s. 90-97; t. 2, Kraków 1840, s. 435-436
• Listy do papieża i Sekretariatu Stanu, wiad. podał P. Savio "De actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretariatus Status constituunt", Watykan 1947, Studia Teologiczne XIII, s. 10; przekł. polski listu do Sykstusa V, Mogiła, 17 lutego 1590, wyd. J. M. Ossoliński Wiadomości historyczne do dziejów literatury polskiej, t. 2, Kraków 1819, s. 84-86
• Do J. Zamoyskiego, Książ, 26 sierpnia 1590; wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900, s. 294-295
• Do S. Żółkiewskiego, Przemyśl, 2 stycznia 1599, wyd. W. A. Maciejowski Piśmiennictwo polskie, t. 3 dod., Warszawa 1852, s. 210-212
• Od Kaspra Rohes z Fogacs, 8 kwietnia 1572, rękopis Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Pradze, sygn. MS Pol. I nr 41; wiad. podała M. Bogucka "Polonica z XVI i XVII wieku w archiwach czeskich", Przegląd Historyczny 1957, zeszyt 1, s. 82
• Od Krzysztofa Podoskiego, 3 czerwca 1573, rękopis Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Pradze, sygn. MS Pol. I nr 52
• Od Marii Glińskiej, (brak daty), rękopis Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Pradze, sygn. MS Pol. III nr 5
• Od Maksymiliana II, Praga, 29 lipca 1575, wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900, s. 202
• Od Piotra Zborowskiego, 9 lipca 1577, rękopis Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Pradze, sygn. MS Pol. III nr 17
• Od Bartłomieja Smaczewskiego, 16 czerwca 1586, rękopis Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Pradze, sygn. MS Pol. IV nr 5
• Od S. Reszki, Neapol, 9 Kal. Maius 1594, wyd. S. Reszka Epistolarum liber unus, Neapol 1594
• Kwity i dokumenty z lat 1571-1593, (kwit z 5 maja 1571 w podobiźnie); wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900
• Różne papiery (rachunki i listy z lat 1572-1573), rękopis Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Pradze, sygn. MS Pol. I nr 50
• Akta dot. synodu w Przemyślu 1594, wyd. J. Sawicki Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne. VIII. Synody diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego i ich statuty, Wrocław 1955, s. 72-73 i 171-174
• Raport wizytacyjny z roku 1603 kościoła w Raszynie, rękopis: Archiwum Diecezjalne w Poznaniu, wiad. podaje: W. Fijałkowski "Kościół parafialny w Raszynie", Biuletyn Historii Sztuki 1954, nr 3, s. 339
• Protestacja przeciw instrukcji danej posłom sejmowym z sejmiku w Środzie (16 grudnia 1604), dat. w Ciążynie, 21 grudnia 1604; list na sejmik w Środzie, dat. w Ciążynie, 2 czerwca 1606; ogł. W. Dworzaczek Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. 1 (1572-1632), cz. 1 (1572-1616), Poznań 1957, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydawnictwa Źródłowe Komisji Historycznej, t. 12, poz. 89 i 97
• Testament, Ciążyń, 26 kwietnia 1607, wyd. R. Weimann "Testamenta episcoporum et canonicorum Posnaniensium", Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznań, t. 37 (1911), s. 8-16

Bibliografia

1. Aleksander Stępkowski (red.) O senatorze doskonałym studia Warszawa, Kancelaria Senatu 2009
2. Teresa Bałuk-Ulewiczowa, Goslicius' Ideal Senator and His Impact over the Centuries: Shakespearean Reflections, Kraków, PAU i UJ 2009
3. Teresa Bałuk-Ulewiczowa Wawrzyniec Grzymała Goślicki i jego dzieło "De optimo senatore" [1]
4. Wawrzyniec Goślicki biogram
5. Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 214-216

Szablon:Władca-Biskup Szablon:Władca-Biskup Szablon:Władca-Biskup Szablon:Władca-Biskup

{{Kontrola autorytatywna}} Nieznane pola: "LCCN", "VIAF" oraz "TYP".