Rabacja galicyjska: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 18:35, 16 mar 2011

Rzeź galicyjska (rzeź tarnowska, rabacja galicyjska, rabacja chłopska)^[1], – powstanie chłopskie na terenach zachodniej Galicji w drugiej połowie lutego i marca 1846 roku. Przybrało charakter pogromów ludności ziemiańskiej, urzędników dworskich i rządowych. Najbardziej znanym przywódcą chłopskich oddziałów był Jakub Szela.

Przyczyny i przebieg

Austriacy aby zapobiec wybuchowi powstania niepodległościowego w czasie Wiosny Ludów wykorzystali niezadowolenie chłopów i rozpuszczając plotkę o tym, że szlachta planuje przeciwko chłopom akcję zbrojną, której celem ma być ich wybicie, pchnęli ich do mordów i plądrowania szlacheckich dworów. Za głównego inspiratora uważany był starosta tarnowski Joseph Breinl von Wallerstern.

Szablon:CytatD

Wyjątkowe często okrucieństwo chłopów w wielu przypadkach mogło mieć tło bardziej osobiste: Szablon:CytatD

Rzeź galicyjska rozpoczęła się 19 lutego, choć do pierwszych napadów na dwory doszło już 18 lutego. Zbrojne gromady chłopów zrabowały i zniszczyły w ciągu kilku dni w drugiej połowie lutego 1846 roku ponad 500 dworów (w cyrkule tarnowskim zagładzie uległo ponad 90% dworów). Zamordowano, często w bardzo okrutny sposób (stąd określanie tych wydarzeń terminem rzeź), od ponad 1200 do 3000 osób, niemal wyłącznie ziemian, urzędników dworskich i rządowych oraz kilkudziesięciu księży. Jak ustalił i podkreślał prof. Stefan Kieniewicz, mimo skali wydarzeń, ani jeden Żyd nie padł [ich] ofiarą. Nie atakowano również Niemców^[2]. Bandy atakowały także mniejsze oddziały powstańcze zmierzające do Krakowa. Chłopi z wyjątkowym bestialstwem mordowali swoich dziedziców, m.in. odpiłowywali im głowy. Austriacy wypłacali również nagrody pieniężne za głowy zamordowanych ziemian. Ponieważ kwota wypłacana za martwych była dwukrotnie wyższa od płaconej za rannego, wiele osób przywiezionych jako ranne do siedziby starostwa w Tarnowie zamordowano na progu tego budynku stojącego w centrum miasta. Było to tak masowe, że ulicami płynęła krew.^[3] Część z tych ofiar rzezi została pochowana w masowych grobach poza miastem, w miejscu gdzie powstał później Stary Cmentarz w Tarnowie. 29 VII 1998 r. na ich mogile postawiono pomnik wg projektu Jana Mazura z Warszawy^[4].

Gdy powstanie krakowskie zostało stłumione i chłopi przestali być potrzebni Austriakom, wojsko przywróciło spokój. Jakub Szela został internowany, a następnie przesiedlony na Bukowinę. Bardzo szybko w Galicji zapanował spokój, jednak długo jeszcze pamiętano o rzezi galicyjskiej, która swoim zasięgiem objęła przede wszystkim Tarnowskie, Sanockie, Nowosądeckie i część Jasielskiego. Krwawe wystąpienia chłopskie miały miejsce tylko na tym obszarze, gdzie rozwinął się masowy ruch trzeźwości propagowany przez Kościół katolicki, który w ciągu roku przyniósł spadek spożycia alkoholu do kilku procent wielkości wcześniejszej, co podcięło podstawy egzystencji społeczności arendarzy.

Rzeź galicyjska w literaturze

Tematykę rzezi galicyjskiej poruszył w dramacie Wesele Stanisław Wyspiański. Okazuje się, że na samym początku XX wieku pamięć o rzezi galicyjskiej wśród części społeczeństwa jest wciąż żywa. Wyspiański pokazuje w swoim utworze, że niemożliwa jest współpraca chłopów ze szlachtą, dopóki nie zostanie wyjaśniona sprawa krwawych zapustów. Chłopi nie kryją, że coś podobnego mogłoby się powtórzyć, tym bardziej, że są jeszcze tacy, którzy rzeź pamiętają (Dziad). Szlachta natomiast udaje, że o rzezi zapomniała, ale tak naprawdę wciąż tkwi ona w ich pamięci – Pan Młody, ludoman, mówi: Myśmy wszystko zapomnieli... Mego dziadka piłą rżnęli. Bruno Jasieński stworzył poemat "Słowo o Jakubie Szeli". Opisuje w niem rabację z punktu widzienia jej przywódcy, z którym utożsamia się przedwojenny polski radykał.

Zobacz też

↑ Kieniewicz, Stefan: Ruch chłopski w Galicji w 1846 r.", Wrocław 1951
↑ "W tym samym dniu, w którym odbyła się pierwsza warka piwa w nowo wybudowanym browarze (23 II 1846), wpadła do Okocimia uzbrojona banda licząca sześciuset obcych chłopów. Przyszli oni, jak powiedzieli, w celu: „poszukiwania za bronią” i dla „robienia porządku”. Jan Ewangelista, opisując to wydarzenie, stwierdził, że jemu, jako Niemcowi, nie uczyniono krzywdy – było to bardzo charakterystyczne dla ówczesnych wydarzeń w Galicji. Zachowała się też w rodzinie Goetz-Okocimskich tradycja, że robotnicy zatrudnieni w browarze stanęli w jego obronie:, „bo on daje nam pracę i zarobek, jakiegośmy nigdy nie mieli”. Głównym rzecznikiem obrony Jana Ewangelisty był Stanisław Kubala. Właściciel drugiego majątku ziemskiego w Okocimiu Górnym, Julian Kodrębski, uratował swe życie tylko dzięki Janowi Ewangeliście, który ukrył go w wiklinach, nad przepływającą przez Okocim rzeką Uszwicą. Przez dziesięć dni pożywienie zanosił mu wspomniany S. Kubala.” Wspomnienia Jana Ewangelisty Goetza [w:] Jan Marian Włodek „Goetz-Okocimscy. Kronika rodzinna 1590-2000”, "Kronikach Miasta Brzeska" Jan Burlikowski.
↑ Wiśniewski, Wojciech: Jeszcze o Macieju Boguszu Stęczyńskim i rabacji 1846 roku : nieznany poemat o rzezi galicyjskiej, Płaj, T. 32 (2006), s. 27-45
↑ Spis osób pochowanych na Starym Cmentarzu w Tarnowie (dostęp 18 kwietnia 2010)

Bibliografia

Stefan Kieniewicz, Ruch chłopski w Galicji w 1846 roku, Wrocław 1951 [podstawowa monografia przedstawiające podłoże i przebieg rzezi galicyjskiej]
Czesław Wycech, Rok 1846 w Galicji, Warszawa 1958
Wojciech W. Wiśniewski, Jeszcze o Macieju Boguszu Stęczyńskim i rabacji 1846 roku : nieznany poemat o rzezi galicyjskiej, Płaj, T. 32 (2006), s. 27-45

Linki zewnętrzne

Spis, jakkolwiek niedokładny, ofiar rzezi roku 1846 w formacie DjVu [w:] Stefan Dembiński, Rok 1846. Kronika dworów szlacheckich, Jasło 1896
Stefan Dembiński, Rok 1846. Kronika dworów szlacheckich zebrana na pięćdziesięcioletnią rocznicę smutnych wypadków lutego, Jasło 1896

[1] Kieniewicz, Stefan: Ruch chłopski w Galicji w 1846 r.", Wrocław 1951

[2] "W tym samym dniu, w którym odbyła się pierwsza warka piwa w nowo wybudowanym browarze (23 II 1846), wpadła do Okocimia uzbrojona banda licząca sześciuset obcych chłopów. Przyszli oni, jak powiedzieli, w celu: „poszukiwania za bronią” i dla „robienia porządku”. Jan Ewangelista, opisując to wydarzenie, stwierdził, że jemu, jako Niemcowi, nie uczyniono krzywdy – było to bardzo charakterystyczne dla ówczesnych wydarzeń w Galicji. Zachowała się też w rodzinie Goetz-Okocimskich tradycja, że robotnicy zatrudnieni w browarze stanęli w jego obronie:, „bo on daje nam pracę i zarobek, jakiegośmy nigdy nie mieli”. Głównym rzecznikiem obrony Jana Ewangelisty był Stanisław Kubala. Właściciel drugiego majątku ziemskiego w Okocimiu Górnym, Julian Kodrębski, uratował swe życie tylko dzięki Janowi Ewangeliście, który ukrył go w wiklinach, nad przepływającą przez Okocim rzeką Uszwicą. Przez dziesięć dni pożywienie zanosił mu wspomniany S. Kubala.” Wspomnienia Jana Ewangelisty Goetza [w:] Jan Marian Włodek „Goetz-Okocimscy. Kronika rodzinna 1590-2000”, "Kronikach Miasta Brzeska" Jan Burlikowski.

[3] Wiśniewski, Wojciech: Jeszcze o Macieju Boguszu Stęczyńskim i rabacji 1846 roku : nieznany poemat o rzezi galicyjskiej, Płaj, T. 32 (2006), s. 27-45

[4] Spis osób pochowanych na Starym Cmentarzu w Tarnowie (dostęp 18 kwietnia 2010)

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 3: / Linia 3: @@
 == Przyczyny i przebieg ==
+[[Austria]]cy aby zapobiec wybuchowi powstania niepodległościowego w czasie [[Wiosna_Lud%C3%B3w#Wiosna_Lud.C3.B3w_we_Francji|Wiosny Ludów]] wykorzystali niezadowolenie chłopów i rozpuszczając plotkę o tym, że szlachta planuje przeciwko chłopom akcję zbrojną, której celem ma być ich wybicie, pchnęli ich do mordów i plądrowania szlacheckich dworów. Za głównego inspiratora uważany był starosta tarnowski [[Joseph Breinl von Wallerstern]].
 {{CytatD|
+"Zastąpienie prawa polskiego austriackim doprowadziło w Galicji do ograniczenia przywilejów szlachty i pewnej poprawy położenia chłopów. Słabość miast galicyjskich sprawiła, że to nie mieszczaństwo, które nie reprezentowało poważniejszej siły społecznej, ale rodząca się inteligencja stała się przeciwwagą dla elity arystokratyczno-ziemiańskiej. Ingerencja urzędników cesarskich w stosunki między właścicielem a chłopem miała nie tyle poprawić dolę włościan, ile zwiększyć dochody skarbu państwa przez sprawniejsze ściąganie podatków. Chłopi, którzy byli do tej pory wykorzystywani i oszukiwani przez szlachtę, w cesarskich urzędnikach, zawsze chętnie wysłuchujących ich skarg zaczęli upatrywać prawdziwych obrońców. Przychodzące na wieś za pośrednictwem urzędników cesarskie rozporządzenia przekonywały, że najjaśniejszy pan pamięta o swych chłopskich poddanych. Chłopi rozumieli także, że na świecie jest ktoś ważniejszy niż właściciel wsi"
-"Jak trudno było wtedy chłopom wyrwać się z poddaństwa mogą świadczyć losy Antoniego Bryka (1820-1881), chłopskiego syna z Dubiecka w powiecie przemyskim, który zbiegł z domu rodziców, by się uczyć. Dzięki zdolnościom i uporowi w 1846 r. ukończył studia medyczne w Wiedniu. Wówczas właściciel Dubiecka hr. Kazimierz Krasicki, zażądał powrotu Bryka do rodzinnej wsi, by po śmierci ojca przejął gospodarstwo i zobowiązania pańszczyźniane. Jedynie objęcie posady lekarza wojskowego uratowało go przed losem chłopa pańszczyźnianego. Jako lekarz wojskowy armii austriackiej [[Antoni Bryk]] odbył w 1848 r. kampanię węgierską. Wiele lat pracował w szpitalach garnizonowych, a w 1852 roku został profesorem medycyny sądowej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wdzięczny CK rządowi za uwolnienie z poddaństwa stał się gorącym orędownikiem niemczyzny, w latach 60-tych występował zdecydowanie przeciw wykładom w języku polskim, który uważał za „niewyrobiony naukowo”. Do końca życia był niechętny polskości"
 |''[[Zbigniew Fras]],'' Galicja'', Wrocław 2002, s. 298)''
 |width=x%
@@ Linia 10: / Linia 12: @@
 |text=left/center/right
 }}
-[[Austria]]cy wykorzystali niezadowolenie chłopów i rozpuszczając plotkę o tym, że szlachta planuje przeciwko chłopom akcję zbrojną, której celem ma być ich wybicie, pchnęli ich do mordów i plądrowania szlacheckich dworów. Za głównego inspiratora uważany był starosta tarnowski [[Joseph Breinl|Józef Breinl]].
 {{CytatD|
+"Jak trudno było wtedy chłopom wyrwać się z poddaństwa mogą świadczyć losy Antoniego Bryka (1820-1881), chłopskiego syna z Dubiecka w powiecie przemyskim, który zbiegł z domu rodziców, by się uczyć. Dzięki zdolnościom i uporowi w 1846 r. ukończył studia medyczne w Wiedniu. Wówczas właściciel Dubiecka hr. Kazimierz Krasicki, zażądał powrotu Bryka do rodzinnej wsi, by po śmierci ojca przejął gospodarstwo i zobowiązania pańszczyźniane. Jedynie objęcie posady lekarza wojskowego uratowało go przed losem chłopa pańszczyźnianego. Jako lekarz wojskowy armii austriackiej [[Antoni Bryk]] odbył w 1848 r. kampanię węgierską. Wiele lat pracował w szpitalach garnizonowych, a w 1852 roku został profesorem medycyny sądowej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wdzięczny CK rządowi za uwolnienie z poddaństwa stał się gorącym orędownikiem niemczyzny, w latach 60-tych występował zdecydowanie przeciw wykładom w języku polskim, który uważał za „niewyrobiony naukowo”. Do końca życia był niechętny polskości"
-"Zastąpienie prawa polskiego austriackim doprowadziło w Galicji do ograniczenia przywilejów szlachty i pewnej poprawy położenia chłopów. Słabość miast galicyjskich sprawiła, ze to nie mieszczaństwo, które nie reprezentowało poważniejszej siły społecznej, ale rodząca się inteligencja stała się przeciwwagą dla elity arystokratyczno-ziemiańskiej. Ingerencja urzędników cesarskich w stosunki między właścicielem a chłopem miała nie tyle poprawić dolę włościan, ile zwiększyć dochody skarbu państwa przez sprawniejsze ściąganie podatków. Chłopi, którzy byli do tej pory wykorzystywani i oszukiwani przez szlachtę, w cesarskich urzędnikach, zawsze chętnie wysłuchujących ich skarg zaczęli upatrywać prawdziwych obrońców. Przychodzące na wieś za pośrednictwem urzędników cesarskie rozporządzenia przekonywały, że najjaśniejszy pan pamięta o swych chłopskich poddanych. Chłopi rozumieli także, że na świecie jest ktoś ważniejszy niż właściciel wsi"
 |''[[Zbigniew Fras]],'' Galicja'', Wrocław 2002, s. 298)''
 |width=x%
@@ Linia 20: / Linia 20: @@
 |text=left/center/right
 }}
 Wyjątkowe często okrucieństwo chłopów w wielu przypadkach mogło mieć tło bardziej osobiste:
 {{CytatD|