Przejdź do zawartości

Zamek w Szaflarach: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m tech.
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne
Linia 4: Linia 4:
Zamek, usytuowany na [[wapień|wapiennej]] skale na lewym brzegu [[Biały Dunajec|Białego Dunajca]], w [[XIII]] i [[XIV wiek]]u należał wraz z wsią Szaflary do [[opactwo|opactwa]] [[cystersi|cystersów]] [[Ludźmierz|ludźmiersko]]-[[Szczyrzyc|szczyrzyckich]]; w [[1380]] roku, za panowania [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]], został włączony wraz z wsią do dóbr królewskich<ref>Hasło "Szaflary" w ''Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN'', t. 11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, str. 179</ref>.
Zamek, usytuowany na [[wapień|wapiennej]] skale na lewym brzegu [[Biały Dunajec|Białego Dunajca]], w [[XIII]] i [[XIV wiek]]u należał wraz z wsią Szaflary do [[opactwo|opactwa]] [[cystersi|cystersów]] [[Ludźmierz|ludźmiersko]]-[[Szczyrzyc|szczyrzyckich]]; w [[1380]] roku, za panowania [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]], został włączony wraz z wsią do dóbr królewskich<ref>Hasło "Szaflary" w ''Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN'', t. 11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, str. 179</ref>.


Początkowo w miejscu tym istniał drewniany gródek (według niektórych źródeł zameczek<ref>Por. np. {{SgKP|XI|767|Szaflary}}</ref>), wzniesiony przypuszczalnie w drugiej połowie [[XIII wiek]]u<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'', Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 211</ref> (według niektórych źródeł około [[1245]] roku<ref>{{SgKP|XI|767|Szaflary}} oraz hasło "Szaflary" w ''Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN'', ''ibid.''</ref>); pełnił on rolę strażnicy chroniącej dobra cystersów przed rabusiami. Niektóre źródła podają w oparciu o dane [[archeologia|archeologiczne]], że gródek w Szaflarach istniał już w [[XI wiek]]u<ref>M. Adamczyk, ''Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski'', publikacja elektroniczna na stronach internetowych Gminy Szaflary [http://www.szaflary.home.pl/historia/h_i.doc]</ref>.
Początkowo w miejscu tym istniał drewniany gródek (według niektórych źródeł zameczek<ref>Por. np. {{SgKP|XI|767|Szaflary}}</ref>), wzniesiony przypuszczalnie w drugiej połowie [[XIII wiek]]u<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'', Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 211</ref> (według niektórych źródeł około [[1245]] roku<ref>{{SgKP|XI|767|Szaflary}} oraz hasło "Szaflary" w ''Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN'', ''ibid.''</ref>). Niektóre źródła podają w oparciu o dane [[archeologia|archeologiczne]], że gródek w Szaflarach istniał już w [[XI wiek]]u<ref>M. Adamczyk, ''Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski'', publikacja elektroniczna na stronach internetowych Gminy Szaflary [http://www.szaflary.home.pl/historia/h_i.doc]</ref>. Wzniesiony został albo przez Cystersów albo przez potomków wojewody krakowskiego [[Teodor Gryfita|Teodora Gryfity]]<ref>Stanisław Kołodziejski "Rezydencje obronne Gryfitów" s.82</ref>.


Wzmianki o zamku pojawiają się w dokumentach z początków panowania [[Kazimierz Wielki|Kazimierza Wielkiego]]: w [[1334]] roku wspomniany jest "nowy zamek" ([[łacina|łac.]] ''castrum novum'') w Szaflarach<ref name=autonazwa2>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'', ''ibid.''</ref>; na dokumencie z [[1338]] roku figuruje m.in. podpis Piotra ze Słupi, [[kasztelan]]a zamku szaflarskiego<ref name=autonazwa1> M. Adamczyk, ''Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski'', ''ibid.''</ref>.
Wzmianki o zamku pojawiają się w dokumentach z początków panowania [[Kazimierz Wielki|Kazimierza Wielkiego]]: w [[1334]] roku wspomniany jest "nowy zamek" ([[łacina|łac.]] ''castrum novum'') w Szaflarach<ref name=autonazwa2>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'', ''ibid.''</ref>; na dokumencie z [[1338]] roku figuruje m.in. podpis Piotra ze Słupi (''Petrus de Slupi''), [[kasztelan]]a zamku szaflarskiego<ref name=autonazwa1> M. Adamczyk, ''Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski'', ''ibid.''</ref>.


W [[1380]] roku, za panowania [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]], opat [[Opactwo cystersów w Szczyrzycu|klasztoru cystersów w Szczyrzycu]] wydzierżawił zamek w Szaflarach [[Żydzi|Żydowi]] nawróconemu na [[chrześcijaństwo]], który założył w nim [[mennica|mennicę]] bijącą fałszywe monety. Ludwik Węgierski położył kres temu procederowi; na jego rozkaz zamek został zdobyty i zniszczony<ref name=autonazwa2 />. W tym samym roku Szaflary włączono do dóbr królewskich.
W [[1380]] roku, za panowania [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]], opat [[Opactwo cystersów w Szczyrzycu|klasztoru cystersów w Szczyrzycu]] wydzierżawił zamek w Szaflarach [[Żydzi|Żydowi]] nawróconemu na [[chrześcijaństwo]], który założył w nim [[mennica|mennicę]] bijącą fałszywe monety. Ludwik Węgierski położył kres temu procederowi; na jego rozkaz zamek został zdobyty i zniszczony<ref name=autonazwa2 />. W tym samym roku Szaflary włączono do dóbr królewskich. Trzecia fazy rozbudowy zamku miała miejsce w latach 1470-1480. Wtedy w [[1474]] roku, za panowania [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]], zamek został oddany w dzierżawę Piotrowi [[Komorowscy|Komorowskiemu]] herbu [[Korczak (herb szlachecki)|Korczak]], któremu w [[1477]] roku odebrano mu go za sprzyjanie królowi [[Węgry|węgierskiemu]] [[Maciej Korwin|Maciejowi Korwinowi]]<ref name=autonazwa2 />. W tym samym roku został opanowany przez wojska królewskie pod dowództwem [[starosta|starosty]] krakowskiego [[Jakub Dembiński|Jakuba z Dębna]], po czym Kazimierz Jagiellończyk przekazał zamek Markowi Ratoldowi, który miał na nim zapisaną od króla należność pieniężną<ref>''Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście'', przeł. K. Mecherzyński, t. V, ks. 12, Kraków 1870, str. 623 [http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=44326&s=1]</ref>. W tym okresie w dokumentach źródłowych pojawia się nazwa "fortalicja Szaflary" (łac. ''fortalitium Schaflari'')<ref name=autonazwa1 />.

W [[1474]] roku, za panowania [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]], zamek został oddany w dzierżawę Piotrowi [[Komorowscy|Komorowskiemu]] herbu [[Korczak (herb szlachecki)|Korczak]]; w [[1477]] roku odebrano mu go za sprzyjanie królowi [[Węgry|węgierskiemu]] [[Maciej Korwin|Maciejowi Korwinowi]]<ref name=autonazwa2 />. W tym samym roku został opanowany przez wojska królewskie pod dowództwem [[starosta|starosty]] krakowskiego [[Jakub Dembiński|Jakuba z Dębna]], po czym Kazimierz Jagiellończyk przekazał zamek Markowi Ratoldowi, który miał na nim zapisaną od króla należność pieniężną<ref>''Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście'', przeł. K. Mecherzyński, t. V, ks. 12, Kraków 1870, str. 623 [http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=44326&s=1]</ref>. W tym okresie w dokumentach źródłowych pojawia się nazwa "fortalicja Szaflary" (łac. ''fortalitium Schaflari'')<ref name=autonazwa1 />.


Zameczek popadł w ruinę w pierwszej połowie [[XVI wiek]]u; według niektórych źródeł był w zupełnej ruinie już przed [[1505]] rokiem<ref>M. Adamczyk, ''Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski'', ''ibid.''</ref>.
Zameczek popadł w ruinę w pierwszej połowie [[XVI wiek]]u; według niektórych źródeł był w zupełnej ruinie już przed [[1505]] rokiem<ref>M. Adamczyk, ''Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski'', ''ibid.''</ref>.

Wersja z 14:51, 7 kwi 2011

Zamek w Szaflarach – nieistniejący średniowieczny zamek w Szaflarach w powiecie nowotarskim w województwie małopolskim na terenie Podhala.

Historia

Zamek, usytuowany na wapiennej skale na lewym brzegu Białego Dunajca, w XIII i XIV wieku należał wraz z wsią Szaflary do opactwa cystersów ludźmiersko-szczyrzyckich; w 1380 roku, za panowania Ludwika Węgierskiego, został włączony wraz z wsią do dóbr królewskich[1].

Początkowo w miejscu tym istniał drewniany gródek (według niektórych źródeł zameczek[2]), wzniesiony przypuszczalnie w drugiej połowie XIII wieku[3] (według niektórych źródeł około 1245 roku[4]). Niektóre źródła podają w oparciu o dane archeologiczne, że gródek w Szaflarach istniał już w XI wieku[5]. Wzniesiony został albo przez Cystersów albo przez potomków wojewody krakowskiego Teodora Gryfity[6].

Wzmianki o zamku pojawiają się w dokumentach z początków panowania Kazimierza Wielkiego: w 1334 roku wspomniany jest "nowy zamek" (łac. castrum novum) w Szaflarach[7]; na dokumencie z 1338 roku figuruje m.in. podpis Piotra ze Słupi (Petrus de Slupi), kasztelana zamku szaflarskiego[8].

W 1380 roku, za panowania Ludwika Węgierskiego, opat klasztoru cystersów w Szczyrzycu wydzierżawił zamek w Szaflarach Żydowi nawróconemu na chrześcijaństwo, który założył w nim mennicę bijącą fałszywe monety. Ludwik Węgierski położył kres temu procederowi; na jego rozkaz zamek został zdobyty i zniszczony[7]. W tym samym roku Szaflary włączono do dóbr królewskich. Trzecia fazy rozbudowy zamku miała miejsce w latach 1470-1480. Wtedy w 1474 roku, za panowania Kazimierza Jagiellończyka, zamek został oddany w dzierżawę Piotrowi Komorowskiemu herbu Korczak, któremu w 1477 roku odebrano mu go za sprzyjanie królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi[7]. W tym samym roku został opanowany przez wojska królewskie pod dowództwem starosty krakowskiego Jakuba z Dębna, po czym Kazimierz Jagiellończyk przekazał zamek Markowi Ratoldowi, który miał na nim zapisaną od króla należność pieniężną[9]. W tym okresie w dokumentach źródłowych pojawia się nazwa "fortalicja Szaflary" (łac. fortalitium Schaflari)[8].

Zameczek popadł w ruinę w pierwszej połowie XVI wieku; według niektórych źródeł był w zupełnej ruinie już przed 1505 rokiem[10].

Plan, konstrukcja, stan zachowania, prace badawcze

Zamek stał na płaskim szczycie o wymiarach 20 na 30 metrów; skała, na której się znajdował, od północy i wschodu kończy się urwiskiem, natomiast zbocza południowe i zachodnie są łagodne. Był konstrukcją murowano-drewnianą; otaczał go mur obwodowy o trzech bokach prostych i jednym boku zaokrąglonym. Wysuwano przypuszczenie, że około 1474 roku Piotr Komorowski dodatkowo wzmocnił zamek kamiennym wałem zaporowym; w tym okresie droga do zamku prowadziła przez drewniany most i barbakan[11].

Obecnie teren zamku jest częściowo zabudowany; zachowała się jedynie część fundamentów muru obwodowego z początku XIV wieku oraz resztki wału usytuowanego od strony południowej. Stanowisko to badano m.in. w 1942 roku, podczas II wojny światowej, w trakcie prac archeologicznych prowadzonych przez niemieckie władze okupacyjne Generalnego Gubernatorstwa[7].

Zobacz też

  1. ↑ Hasło "Szaflary" w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN, t. 11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, str. 179
  2. ↑ Por. np. Szaflary, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 767.
  3. ↑ J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 211
  4. ↑ Szaflary, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 767. oraz hasło "Szaflary" w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN, ibid.
  5. ↑ M. Adamczyk, Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski, publikacja elektroniczna na stronach internetowych Gminy Szaflary [1]
  6. ↑ Stanisław Kołodziejski "Rezydencje obronne Gryfitów" s.82
  7. ↑ a b c d J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, ibid.
  8. ↑ a b M. Adamczyk, Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski, ibid.
  9. ↑ Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przeł. K. Mecherzyński, t. V, ks. 12, Kraków 1870, str. 623 [2]
  10. ↑ M. Adamczyk, Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski, ibid.
  11. ↑ G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983, str. 31, 103; J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, ibid., str. 211-212

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  1. M. Adamczyk, Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski, publikacja elektroniczna na stronach internetowych Gminy Szaflary [3]
  2. G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
  3. J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993

Szablon:Bibliografia stop

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Szaflarach&oldid=25987846”