Wspólna polityka rolna

Wspólna polityka rolna – wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Unię Europejską w celu wypełnienia postanowień zapisanych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Powstała jako pierwsza wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej. Cele WPR zostały określone w art. 39 TFUE (dawny art. 33 TWE). Podstawowymi filarami WPR są dopłaty bezpośrednie oraz rozwój obszarów wiejskich.

Pierwotnym celem WPR było zapewnienie Europie samowystarczalności w zakresie zaopatrzenia w żywność. Osiągnąwszy ten cel, WPR przetrwała bez większych zmian do 1992, kiedy to w kontekście trudnych negocjacji Rundy Urugwajskiej GATT irlandzki komisarz MacSharry przeforsował pierwsze reformy. Od tej pory zaczęto odstępować od subwencjonowania produkcji rolnej na rzecz bezpośrednich opłat wyrównawczych do dochodów rolników. Priorytetem nie było już wyżywienie Europy, lecz zachowanie społecznej struktury wsi i ochrona środowiska. Dotychczasowy, kosztowny system interwencji hamował bowiem możliwość liberalizacji handlu międzynarodowego, stwarzał okazje do nadużyć, a ponadto kompromitował Wspólnotę Europejską w oczach podatników, utożsamiających WPR z górami masła, jeziorami wina i niszczeniem płodów rolnych w celu utrzymywania wysokich cen.

Aktualnie wspólny rynek oznacza, że zostają zniesione ograniczenia w handlu produktami gleby, lasu i morza wewnątrz UE. Obowiązuje zakaz stosowania barier taryfowych (ceł) i parataryfowych (np. subwencje) utrudniających swobodny przepływ towarów rolnych pomiędzy krajami członkowskimi, przy zachowaniu obowiązku spełnienia wybranych norm w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego (bariery pozataryfowe). Funkcjonują wspólne ceny, stałe kursy walutowe w obrotach towarami rolnymi, nastąpiła harmonizacja przepisów administracyjnych, fitosanitarnych, weterynaryjnych i ochrony zdrowia. Równocześnie WPR realizuje silną politykę protekcjonistyczną w stosunku do towarów rolnych spoza Unii.

Podstawowe założenie polityki rolnej

• podstawową jednostką produkcyjną w rolnictwie jest gospodarstwo rodzinne,
• rolnictwo jest szczególnym sektorem gospodarki unijnej, które ma zapewnić samowystarczalność UE w zakresie produktów rolnych,
• polityka rolna wymaga osobnych regulacji prawnych.

Podstawowe zasady WPR

• zasada jednolitego rynku (swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi).
• zasada preferencji UE (preferencja towarów UE).
• zasada finansowej solidarności (koszty finansowania ponoszą wszystkie państwa członkowskie). Zasada ta jest realizowana za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (poprzednio: Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej).

Osiągnięciu celów WPR mają służyć

• regulacja poszczególnych rynków rolnych
• wsparcie finansowe dochodów rolników
• współfinansowanie projektów inwestycyjnych i modernizacyjnych w rolnictwie i na obszarach wiejskich
• system składowania i sprzedaży towarów rolnych
• wspólne techniki stabilizacji wywozu lub przywozu towarów

Mechanizmy stabilizacji

• interwencja na rynku wewnętrznym i ochrona zewnętrzna obejmująca: zboża, cukier, oliwę, masło, mleko w proszku, wołowinę, wieprzowinę, świeże owoce i warzywa.
• ochrona zewnętrzna bez interwencji, obejmująca: rzepak, jaja, drób, wino, chmiel, kwiaty.
• refundacje wywozowe (eksportowe) w formie subsydiów (rekompensata dla różnicy pomiędzy wyższymi cenami na rynkach wewnętrznych a niższymi na rynkach światowych), obejmują: zboża, cukier, produkty mleczne, wołowinę, wieprzowinę, świeże owoce i warzywa
• refundacje produkcyjne w formie subsydiów (rekompensata dla różnicy pomiędzy wyższymi cenami na rynkach wewnętrznych a niższymi cenami surowców importowanych), obejmują: zboża i cukier.

Rozwój WPR

• 1957-1962 – prace nad sprecyzowaniem regulacji
• 1958 – przyjęcie na konferencji w Stresa zasad regulujących WPR
• lata 60. – „złoty okres” WPR
• 1962-1968 – okres wprowadzania CAP (Common Agricultural Policy) w życie
• 1969-1975- początek kryzysu WPR i pierwsze projekty reform,
• lata 70.-80. – kryzys – nadwyżki produkcyjne
• 2000 – wprowadzenie w życie dokumentu Agenda 2000 radykalnie reformującego CAP

Reformy WPR

• 1968 – plan Mansholta

Jego celem było poprawienie struktury agrarnej poprzez powiększenie wielkości gospodarstw, likwidację małych, słabo wydajnych gospodarstw oraz zmniejszenie nadwyżek produktów rolnych. Nie został w pełni zrealizowany.

• lata 1985–1990

W tych latach dokonano także dość istotnych zmian w zakresie WPR. Należało do nich:

• • stopniowe obniżanie realnego poziomu cen ustalanych przez organy Wspólnoty na kolejne kampanie rolnicze.
  • wprowadzenie tzw. stabilizatorów rolniczych, polegających na określeniu górnego pułapu produkcji na dany produkt.
  • zaostrzenie wymogów co do jakości towarów przyjmowanych do skupu interwencyjnego oraz wprowadzanie limitów gwarantowanych interwencji.
  • ograniczenie rocznej stopy wzrostu wydatków na finansowanie wspólnej organizacji rynków.
• 1992 – reformy MacSharry’ego:
  • zmiany struktury wydatków na wspieranie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich (zlikwidowanie dotacji do cen produktów rolnych w zamian za bezpośrednie opłaty wyrównawcze świadczone na rzecz rolników, lecz niezwiązane z wielkością produkcji)
  • obniżenie cen skupu niektórych produktów, tak aby zbliżyć je do cen na rynkach światowych.
  • system przymusowego ugorowania.
• Agenda 2000

Zaproponowanie zmian wydatków na politykę rolną. Obejmowały one:

• • obniżkę wydatków na interwencje rynkowe i subsydia eksportowe
  • wzrost płatności kompensacyjnych
  • wzrost dodatków na ochronę środowiska, zalesienie i wcześniejsze emerytury
  • fundusze przedakcesyjne dla państw kandydujących

• Reforma Fishlera – Luksemburg 2003 – od 2005
  • System Jednolitej Płatności (SJP)
    • oddzielenie płatności od produkcji rolnej
    • płatność przypisana do powierzchni upraw z lat 2000–2002
    • odłogowanie (10% z 92t)
    • możliwa jednolita płatność regionalna
    • zasada wzajemnej zgodności:
      • dobra kultura rolna gruntów
      • bezpieczeństwo żywności
      • ochrona środowiska
      • zdrowotność ludzi, zwierząt i roślin
      • dobrostan zwierząt
  • dalsza redukcja cen interwencyjnych na korzyść płatności bezpośrednich
  • zmniejszanie płatności dla największych gospodarstw (modulacja) na korzyść rozwoju wsi
  • mechanizm dyscypliny wydatków (dot. budżetu – €43mld – zamrożenie na lata 2007-

Przykłady działań

• mleko
  • limitowanie produkcji tzw. kwota mleczna
  • cena gwarantowana
  • dopłata bezpośrednia
• zboża
  • cena gwarantowana,
  • dopłata bezpośrednia (dla zarejestrowanych w systemie IACS)
  • opłaty za odłogowanie ziemi
• bydło mięsne
  • cena gwarantowana
  • premia od każdej sztuki
• trzoda chlewna
  • dopłata do eksportu
  • skup interwencyjny
• warzywa i owoce
  • wsparcie dla grup producentów
  • określanie norm
• zalesianie
  • zwrot kosztów

Problemy związane z WPR

• wysokie koszty finansowania z budżetu UE
• subsydiowanie eksportu wywołujące konflikty z państwami trzecimi
• niewystarczająca ochrona środowiska (dopłaty → większa produkcja → degradacja środowiska)
• z powodu zamknięcia UE na import spoza Unii, wyższe ceny żywności niż w przypadku jej importu (np. z Afryki)
• biurokracja
• odgórne sterowanie cenami
• odmowa ujawniania listy beneficjentów dopłat bezpośrednich w niektórych krajach.

Z powodu ograniczeń (kwot) nałożonych na produkcję cukru Unia Europejska z eksportera stała się jego importerem – w 2012 roku wytwarzała cukier pokrywający jedynie 80% regionalnego zapotrzebowania. Równocześnie utrzymywane są wysokie cła importowe, co skutkowało wzrostem cen cukru w Polsce o ponad 60%.

25 października 2007 Parlament Europejski wydał rezolucję, w której zaapelował do władz Unii Europejskiej o częściowe ograniczenie regulacji WPR w związku z wzrostem cen żywności oraz ryzykiem niedoborów żywności.

26 marca 2009 Parlament Europejski zwrócił się do rządów, by monitorowały ceny rynkowe produktów spożywczych. Według PE konsumenci płacą pięciokrotnie więcej niż otrzymuje przy sprzedaży rolnik lub hodowca.