Traktat Unkiar-Iskielessi

Traktat Unkiar-Iskielessi — porozumienie zawarte w 1833 roku pomiędzy Imperium Osmańskim a Imperium Rosyjskim.

Muhammad Ali, władca Egiptu i jednocześnie wasal sułtana tureckiego Mahmuda II w 1831 rozpoczął wojnę ze swym seniorem (Bunt przeciwko sułtanowi). W Europie powstały dwa bloki zorientowane przez wojną egipsko-turecką: proturecki z Rosją cara Mikołaja I oraz proegipski z Wielką Brytanią oraz Francją.

Po bitwie pod Konyą Imperium Osmańskie zmierzało ku upadkowi. Z pomocą przyszła Rosja, niechętna posiadaniu silniejszego rywala w osobie Muhammada Alego. Co więcej, Rosjanie pragnęli wymusić na Turcji zgodę na swobodny ruch własnych okrętów przez dwie cieśniny: Dardanele i Bosfor. Ten przywilej miał zapewnić Rosji przekształcenie Morza Czarnego w wewnętrzne morze oraz początek ekspansji ekonomicznej i politycznej w obrębie Morza Śródziemnego. Na początku 1833 roku flota rosyjska wpłynęła do Bosforu dokonując desantu 40 tysięcy żołnierzy, którzy za swą siedzibę obrali dolinę Unkiar-Iskielessi. Wkrótce podpisany został pokój w Kutahyi, na mocy którego Muhammad otrzymywał dożywotnio Palestynę i Syrię oraz Arabię i Kretę. Wojska rosyjskie miały przebywać w Turcji do chwili przekroczenia przez Egipcjan gór Taurus.

Niechętny Wielkiej Brytanii i Francji z powodu ich bierności, sułtan turecki zdecydował się szukać silniejszego sojusznika. Owym sprzymierzeńcem został niedawny rywal, Rosja. 23 czerwca 1833 roku w dolinie Unkiar-Iskielessi podpisano traktat, który oficjalnie potwierdzał wcześniejsze ustalenia pokoju adrianopolskiego. Jednak zawierał także tajny artykuł, wedle którego Rosja powinna pomóc Turcji na wypadek wojny, natomiast Turcja powinna zamknąć swe cieśniny w przypadku ataku na Rosję. W praktyce Imperium Osmańskie stawało się protektoratem, bowiem sułtan – jak to wyraził lord Heytesbury, brytyjski ambasador w Sankt Petersburgu – stał się „podległy rozkazom cara, jak książęta Indii poleceniom wydawanym przez Kompanię Wschodnioindyjską”, a Rosja mogła swobodniej realizować własną politykę podporządkowywania Turcji kreśloną przez Karla Nesselrode.

Decyzje Rosji poparły Austria oraz Prusy, natomiast przeciwnikami pozostawały Wielka Brytania i Francja, które jeszcze w czasie walk po początkowym zawahaniu wysłały swe floty w okolice Dardaneli. Do rozładowania napięć między tymi dwoma krajami a Rosją doszło w roku 1841 po podpisaniu traktatu londyńskiego, która przywróciła zakaz przepływania obcych okrętów wojennych przez cieśniny.

Bibliografia

• Ludwik Bazylow: Historia Rosji. Wrocław: Ossolineum, 2005, s. 115,116. ISBN 83-04-04641-5.
• Orlando Figes: Wojna Krymska 1853-1856. Ostatnia Krucjata. Oświęcim: Napoleon V, 2018. ISBN 978-83-7889-823-8.