Instrument pochodny

Szablon:Źródła Instrument pochodny, derywat (ang. derivatives, tłumaczenie „derywatywy” nie przyjęło się, w powszechnym użyciu są „derywaty”) – rodzaj instrumentu finansowego, który uzależniony jest od instrumentu bazowego. Cechą charakterystyczną instrumentów pochodnych jest to, że dotyczą przyszłej daty i przyszłej ceny, ponieważ zawierane są wcześniej. Instrumentem bazowym mogą być akcje, obligacje, wysokość stopy procentowej, wartość indeksu giełdowego, a także tak nietypowe wskaźniki jak liczba dni słonecznych, wielkość opadu śniegu, czy deszczu – derywaty pogodowe.

Charakterystyka

Instrumenty pochodne można podzielić na dwie grupy:

• instrumenty o ryzyku symetrycznym (kontrakty terminowe, mogą to być kontrakty typu forward i futures oraz swapy).
• Instrumenty o ryzyku niesymetrycznym (opcje, warranty, obligacje zamienne).

Niesymetryczność ryzyka w opcjach polega na tym, że z jednej strony możemy zarobić nieograniczoną kwotę pieniędzy ryzykując znaną z góry kwotę kapitału (zapłaconą premię opcyjną w przypadku nabycia opcji kupna lub sprzedaży) lub zarobić z góry ustaloną kwotę pieniędzy (otrzymaną premię opcyjną) ryzykując możliwość poniesienia nieograniczonej straty (wystawiając opcję kupna bądź sprzedaży).

Instrumenty potwierdzają uzyskanie przez nabywcę prawa do otrzymania w przyszłości określonej wartości pieniężnej lub dokonania transakcji.

Najczęściej są wykorzystywane w spekulacji oraz jako instrumenty zabezpieczające w celu minimalizacji ryzyka. Ze względu na zjawisko dźwigni finansowej (lewar) pozwalają osiągnąć duży zysk przy znacznie mniejszym zaangażowaniu środków własnych niż przy wykorzystaniu klasycznych instrumentów finansowych.

Rynek instrumentów pochodnych powstał w wyniku konieczności zabezpieczenia się uczestników transakcji finansowych przed ryzykiem wystąpienia sytuacji przeciwnej do przewidywanej przez nich. Obok transakcji zabezpieczających (ang. hedging) zawierane są również transakcje o charakterze spekulacyjnym, związane z przejmowaniem ryzyka. Tworzeniem nowych instrumentów finansowych i strategii zawierania transakcji z ich zastosowaniem zajmuje się dziedzina finansów nazywana inżynierią finansową.

Część instrumentów pochodnych to umowy zawierane bezpośrednio między dwoma podmiotami, z pominięciem jakichkolwiek rynków urzędowych, zwane instrumentami pochodnymi pozagiełdowymi (ang. over-the-counter, OTC). Są to np. swapy, forwardy (FRA), czy opcje egzotyczne.

Klasyfikacja instrumentów pochodnych

Wyróżniamy następujące kategorie instrumentów pochodnych:

• opcje
  • opcja amerykańska
  • opcja europejska
  • opcja azjatycka
  • opcja egzotyczna
  • opcja z barierą
• kontrakty terminowe
  • futures
  • forward
    • Forward Rate Agreement (FRA)
• swapy
  • swap walutowy (ang. currency swaps)
  • IRS (ang. interest rate swap)
  • CIRS (ang. currency interest rate swap)
  • swap towarowy (ang. commodity swap)
  • CDS (ang. credit default swap)
  • CMS (ang. constant maturity swap)
  • swap inflacji (ang. inflation swap)
  • swap akcyjny (ang. equity swaps)
• kredytowe instrumenty pochodne
  • CDO (ang. Collateralized debt obligation)
  • CDO2 (ang. collateral debt obligation square)
• opcje na stopy procentowe
  • IR Caps / Floors (ang. interest rate caps / floors) opcje na LIBOR/EUROBOR
  • Inflation Caps / Floors (ang. inflation caps / floors) opcje na zrealizowana inflacje
  • CMS Caps / Floors (ang. CMS caps / floors) opcje na rate swapu
  • opcja swapowa (ang. Swaptions)
• warranty

Derywaty a PKB

Szacuje się, że wartość derywatów w roku 2011 osiągneła poziom 700-800 bilionów dolarów (a nawet do 1,5 tryliona), tzn. co najmniej kilkanaście razy więcej niż niż wartość PKB całego świata.

Zobacz też

• rynek terminowy
• Kryzys finansowy od 2007

Bibliografia

• Janusz Kudła: Instrumenty finansowe i ich zastosowania. Key Text, 2009, ISBN 978-83-87251-56-7.