Zypliai: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Happa (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
37 612 edycji
usunąłem zdjęcie
Linia 2: Linia 2:
|nazwa = Zypliai
|nazwa = Zypliai
|nazwa oryginalna = Zyple
|nazwa oryginalna = Zyple
|zdjęcie = nie
|zdjęcie =
|opis zdjęcia =
|opis zdjęcia =
|herb =
|herb =
Linia 27: Linia 27:
== Historia ==
== Historia ==
=== Własność ===
=== Własność ===
Przed 1410 rokiem ziemie położone na południe od [[Niemen|Niemna]], pokryte puszczą, nie miały swoich właścicieli. Po [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] stały się własnością [[Władcy Litwy|wielkich książąt litewskich]]. Będąc [[Królewszczyzna|królewszczyzną]], były one stopniowo, w XVII i XVIII wieku, zasiedlane. Według [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słownika geograficznego Królestwa Polskiego]], pod koniec XVIII wieku były własnością ks. [[Józef Poniatowski|Józefa Poniatowskiego]]. Po [[III rozbiór Polski|trzecim rozbiorze]] w 1795 roku zostały skonfiskowane przez rząd pruski. W okresie [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]] [[dekret]]em [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]] z 30 czerwca 1807 roku te rozległe dobra, liczące 174 wsi, w skład których wchodziły m.in. [[Łuksze (Litwa)|Łuksze]] i Zyple, zostały zwrócone ks. Poniatowskiemu{{r|S14}}. Po jego którego śmierci w 1813 roku (na mocy testamentu z 28 marca 1812 roku) przeszły one na własność jego siostry, Marii Teresy Tyszkiewiczowej (1760–1834){{r|MI}}. Maria Tyszkiewiczowa sprzedała je Janowi Bartkowskiemu (~1783–1855){{r|M2}}. Nowy właściciel, zajmujący się handlem drewnem, zbudował w latach 1845–1855 na skraju lasu, w pobliżu miejscowości Łuksze, parterowy [[Polski dwór szlachecki|dwór]] i nazwał go Nowe Zyple (dotychczasowy [[folwark]] Zyple zaczął być nazywany Stare Zyple){{r|S14|DP}}.
Przed 1410 rokiem ziemie położone na południe od [[Niemen|Niemna]], pokryte puszczą, nie miały swoich właścicieli. Po [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] stały się własnością [[Władcy Litwy|wielkich książąt litewskich]]. Będąc [[Królewszczyzna|królewszczyzną]], były one stopniowo, w XVII i XVIII wieku, zasiedlane. Według [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słownika geograficznego Królestwa Polskiego]], pod koniec XVIII wieku były własnością ks. [[Józef Poniatowski|Józefa Poniatowskiego]]. Po [[III rozbiór Polski|III rozbiorze]] w 1795 roku zostały skonfiskowane przez rząd pruski. W okresie [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]] [[dekret]]em [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]] z 30 czerwca 1807 roku te rozległe dobra, liczące 174 wsi, w skład których wchodziły m.in. [[Łuksze (Litwa)|Łuksze]] i Zyple, zostały zwrócone ks. Poniatowskiemu{{r|S14}}. Po jego którego śmierci w 1813 roku (na mocy testamentu z 28 marca 1812 roku) przeszły one na własność jego siostry, Marii Teresy Tyszkiewiczowej (1760–1834){{r|MI}}. Maria Tyszkiewiczowa sprzedała je Janowi Bartkowskiemu (~1783–1855){{r|M2}}. Nowy właściciel, zajmujący się handlem drewnem, zbudował w latach 1845–1855 na skraju lasu, w pobliżu miejscowości Łuksze, parterowy [[Polski dwór szlachecki|dwór]] i nazwał go Nowe Zyple (dotychczasowy [[folwark]] Zyple zaczął być nazywany Stare Zyple){{r|S14|DP}}.


Po śmierci Jana Bartkowskiego, żonatego z Amelią Hube (~1773–1853), olbrzymi majątek odziedziczyła jego pasierbica (córka Amelii z małżeństwa z Piotrem Wulfersem) [[Joanna Kuczyńska]] (1812–1888) (od 1834 roku żona Aleksandra Kuczyńskiego (1803–1858), [[Marszałek szlachty|marszałka szlachty]] [[Gubernia podlaska|guberni podlaskiej]]), przyjaciółka [[Cyprian Kamil Norwid|Cypriana Kamila Norwida]]. Joanna po śmierci męża przekazała Zyple swojej najstarszej córce (dwaj jej synowie, Zdzisław i Leon, zmarli w młodym wieku) Ludwice (1839–1906). Ludwika wyszła w 1863 roku za Tadeusza Leona hr. Rawita-Ostrowskiego (1834–1911) herbu [[Rawicz (herb szlachecki)|Rawicz]]. W 1891 roku sprzedali oni majątek Tomaszowi Ludwikowi hr. Potockiemu (1860–1912) z Chrząstowa herbu [[Pilawa (herb szlachecki)|Pilawa (Złota)]] żonatemu z Ludwiką hr. Bnińską (1870–1899) herbu [[Łodzia (herb szlachecki)|Łodzia]], a później z Pelagią Józefą Brzozowską (1875–1945) herbu [[Belina (herb szlachecki)|Belina]]{{r|S14|DP}}.
Po śmierci Jana Bartkowskiego, żonatego z Amelią Hube (~1773–1853), olbrzymi majątek odziedziczyła jego pasierbica (córka Amelii z małżeństwa z Piotrem Wulfersem) [[Joanna Kuczyńska]] (1812–1888) (od 1834 roku żona Aleksandra Kuczyńskiego (1803–1858), [[Marszałek szlachty|marszałka szlachty]] [[Gubernia podlaska|guberni podlaskiej]]), przyjaciółka [[Cyprian Kamil Norwid|Cypriana Kamila Norwida]]. Joanna po śmierci męża przekazała Zyple swojej najstarszej córce (dwaj jej synowie, Zdzisław i Leon, zmarli w młodym wieku) Ludwice (1839–1906). Ludwika wyszła w 1863 roku za Tadeusza Leona hr. Rawita-Ostrowskiego (1834–1911) herbu [[Rawicz (herb szlachecki)|Rawicz]]. W 1891 roku sprzedali oni majątek Tomaszowi Ludwikowi hr. Potockiemu (1860–1912) z Chrząstowa herbu [[Pilawa (herb szlachecki)|Pilawa (Złota)]] żonatemu z Ludwiką hr. Bnińską (1870–1899) herbu [[Łodzia (herb szlachecki)|Łodzia]], a później z Pelagią Józefą Brzozowską (1875–1945) herbu [[Belina (herb szlachecki)|Belina]]{{r|S14|DP}}.
Linia 33: Linia 33:
Hrabia Potocki znacząco rozbudował dwór w Nowych Zyplach, przekształcając go w [[pałac]]. Po jego śmierci w majątku gospodarowała Pelagia. Gdy majątek Potockich znalazł się w granicach państwa litewskiego, został rozparcelowany{{r|DP}}.
Hrabia Potocki znacząco rozbudował dwór w Nowych Zyplach, przekształcając go w [[pałac]]. Po jego śmierci w majątku gospodarowała Pelagia. Gdy majątek Potockich znalazł się w granicach państwa litewskiego, został rozparcelowany{{r|DP}}.


W 1864 roku powierzchnia majątku Zyple, należącego wtedy do Joanny Kuczyńskiej, wynosiła 16 168 [[Morga|mórg]], czyli około 9055 [[hektar]]ów{{r|DP}}. W 1888 roku dobra te liczyły 11 905 mórg{{r|S14}}.
W 1864 roku powierzchnia majątku Zyple, należącego wtedy do Joanny Kuczyńskiej, wynosiła 16 168 [[Morga|mórg]], czyli około 9055 [[hektar]]ów{{r|DP}}. W 1888 roku dobra te liczyły 11 905 mórg{{r|S14}}.
{| class="wikitable" style="float:left; width:16%;"
{| class="wikitable"
|+ Demografia Zypli
|+ Demografia Zypli
|- style="text-align:center"
|- style="text-align:center"
Linia 66: Linia 66:


=== Przynależność administracyjna ===
=== Przynależność administracyjna ===
Przed rozbiorami tereny te leżały w [[Księstwo Żmudzkie|Księstwie Żmudzkim]]. Po [[III rozbiór Polski|1795 roku]] znalazły się w zaborze pruskim, w [[Powiat mariampolski|powiecie mariampolskim]], który należał wtedy do [[departament białostocki|departamentu białostockiego]] [[Królestwo Prus|pruskiej]] [[Prowincje pruskie|prowincji]] [[Prusy Nowowschodnie]]. W czasie kampanii napoleońskiej, w 1807 roku, weszły w skład utworzonego wówczas Księstwa Warszawskiego, były w jego [[departament łomżyński|departamencie łomżyńskim]], potem, od 1816 roku w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Kongresowym]], w [[Województwo augustowskie|województwie augustowskim]], następnie (od roku 1837) [[Gubernia augustowska|guberni augustowskiej]]. W 1867 roku weszły w skład [[Gubernia suwalska|guberni suwalskiej]], Zyple znalazły się na terenie nowo utworzonego [[Powiat władysławowski|ujezdu władysławowskiego]] tejże guberni.
Przed rozbiorami tereny te leżały w [[Księstwo Żmudzkie|Księstwie Żmudzkim]]. Po [[III rozbiór Polski|1795 roku]] znalazły się w zaborze pruskim, w [[Powiat mariampolski|powiecie mariampolskim]], który należał wtedy do [[departament białostocki|departamentu białostockiego]] [[Królestwo Prus|pruskiej]] [[Prowincje pruskie|prowincji]] [[Prusy Nowowschodnie]]. W czasie kampanii napoleońskiej, w 1807 roku, weszły w skład utworzonego wówczas Księstwa Warszawskiego, były w jego [[departament łomżyński|departamencie łomżyńskim]], potem, od 1816 roku w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Kongresowym]], w [[Województwo augustowskie|województwie augustowskim]], następnie (od roku 1837) [[Gubernia augustowska|guberni augustowskiej]]. W 1867 roku weszły w skład [[Gubernia suwalska|guberni suwalskiej]], Zyple znalazły się na terenie nowo utworzonego [[Powiat władysławowski|ujezdu władysławowskiego]] tejże guberni.


Od 1867 roku Zyple były siedzibą [[Gmina Zyple|gminy Zyple]]<ref>Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)</ref><ref>Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, str. 359)</ref><ref>{{SgKP|XIII|692|Powiat władysławowski}}</ref>. Należały do parafii Łuksze.
Od 1867 roku Zyple były siedzibą [[Gmina Zyple|gminy Zyple]]<ref>Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279).</ref><ref>Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, s. 359).</ref><ref>{{SgKP|XIII|692|Powiat władysławowski}}</ref>. Należały do parafii Łuksze.


Po odzyskaniu niepodległości przez [[II Rzeczpospolita|Polskę]] i [[Litwa|Litwę]] powiat władysławowski na podstawie [[umowa suwalska|umowy suwalskiej]] wszedł 10 października 1920 roku w skład Litwy, która w latach 1940–1990, jako [[Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka]], wchodziła w skład [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Od 1990 roku – na terenie niepodległej Litwy.
Po odzyskaniu niepodległości przez [[II Rzeczpospolita|Polskę]] i [[Litwa|Litwę]] powiat władysławowski na podstawie [[umowa suwalska|umowy suwalskiej]] wszedł 10 października 1920 roku w skład Litwy, która w latach 1940–1990, jako [[Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka]], wchodziła w skład [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Od 1990 roku – na terenie niepodległej Litwy.



== Przypisy ==
== Przypisy ==
Linia 79: Linia 78:
<ref name=MI>{{Cytuj |url = https://wielcy.pl/wgm/?m=NG&t=PN&n=dw.4897 |tytuł = Profil Marii Teresy Antoniny Poniatowskiej w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego |autor = [[Marek Minakowski]] |data dostępu = 2020-01-24}}</ref>
<ref name=MI>{{Cytuj |url = https://wielcy.pl/wgm/?m=NG&t=PN&n=dw.4897 |tytuł = Profil Marii Teresy Antoniny Poniatowskiej w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego |autor = [[Marek Minakowski]] |data dostępu = 2020-01-24}}</ref>
<ref name=M2>{{Cytuj |url = https://wielcy.pl/wgm/?m=NG&t=PN&n=kurwar.12029 |tytuł = Profil Jana Bartkowskiego w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego |autor = Marek Minakowski |data dostępu = 2020-01-24}}</ref>
<ref name=M2>{{Cytuj |url = https://wielcy.pl/wgm/?m=NG&t=PN&n=kurwar.12029 |tytuł = Profil Jana Bartkowskiego w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego |autor = Marek Minakowski |data dostępu = 2020-01-24}}</ref>
<ref name=DP>{{Cytuj | url = http://dworypogranicza.pl/index.php/litwa/44-borejkowszczyzna | tytuł = Zyple| opublikowany = www.dworypogranicza.pl | data dostępu = 2021-01-24}}</ref>
<ref name=DP>{{Cytuj |url = http://dworypogranicza.pl/index.php/litwa/44-borejkowszczyzna |tytuł = Zyple |opublikowany = www.dworypogranicza.pl |data dostępu = 2021-01-24}}</ref>
}}
}}


Wersja z 22:45, 24 sty 2021

Zypliai
Zyple
Państwo

 Litwa

Okręg

mariampolski

Rejon

szakowski

Gmina

Syntowty

Populacja (2011)
• liczba ludności


5

Położenie na mapie Litwy
Mapa konturowa Litwy, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Zypliai”
Ziemia54°53′55,40″N 23°04′27,03″E/54,898722 23,074175

Zypliai (hist., pol. Zyple) – wieś na Litwie położona w rejonie szakowskim okręgu mariampolskiego, 6 km na południe od Szaków.

Historia

Własność

Przed 1410 rokiem ziemie położone na południe od Niemna, pokryte puszczą, nie miały swoich właścicieli. Po bitwie pod Grunwaldem stały się własnością wielkich książąt litewskich. Będąc królewszczyzną, były one stopniowo, w XVII i XVIII wieku, zasiedlane. Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego, pod koniec XVIII wieku były własnością ks. Józefa Poniatowskiego. Po III rozbiorze w 1795 roku zostały skonfiskowane przez rząd pruski. W okresie Księstwa Warszawskiego dekretem Napoleona z 30 czerwca 1807 roku te rozległe dobra, liczące 174 wsi, w skład których wchodziły m.in. Łuksze i Zyple, zostały zwrócone ks. Poniatowskiemu[1]. Po jego którego śmierci w 1813 roku (na mocy testamentu z 28 marca 1812 roku) przeszły one na własność jego siostry, Marii Teresy Tyszkiewiczowej (1760–1834)[2]. Maria Tyszkiewiczowa sprzedała je Janowi Bartkowskiemu (~1783–1855)[3]. Nowy właściciel, zajmujący się handlem drewnem, zbudował w latach 1845–1855 na skraju lasu, w pobliżu miejscowości Łuksze, parterowy dwór i nazwał go Nowe Zyple (dotychczasowy folwark Zyple zaczął być nazywany Stare Zyple)[1][4].

Po śmierci Jana Bartkowskiego, żonatego z Amelią Hube (~1773–1853), olbrzymi majątek odziedziczyła jego pasierbica (córka Amelii z małżeństwa z Piotrem Wulfersem) Joanna Kuczyńska (1812–1888) (od 1834 roku żona Aleksandra Kuczyńskiego (1803–1858), marszałka szlachty guberni podlaskiej), przyjaciółka Cypriana Kamila Norwida. Joanna po śmierci męża przekazała Zyple swojej najstarszej córce (dwaj jej synowie, Zdzisław i Leon, zmarli w młodym wieku) Ludwice (1839–1906). Ludwika wyszła w 1863 roku za Tadeusza Leona hr. Rawita-Ostrowskiego (1834–1911) herbu Rawicz. W 1891 roku sprzedali oni majątek Tomaszowi Ludwikowi hr. Potockiemu (1860–1912) z Chrząstowa herbu Pilawa (Złota) żonatemu z Ludwiką hr. Bnińską (1870–1899) herbu Łodzia, a później z Pelagią Józefą Brzozowską (1875–1945) herbu Belina[1][4].

Hrabia Potocki znacząco rozbudował dwór w Nowych Zyplach, przekształcając go w pałac. Po jego śmierci w majątku gospodarowała Pelagia. Gdy majątek Potockich znalazł się w granicach państwa litewskiego, został rozparcelowany[4].

W 1864 roku powierzchnia majątku Zyple, należącego wtedy do Joanny Kuczyńskiej, wynosiła 16 168 mórg, czyli około 9055 hektarów[4]. W 1888 roku dobra te liczyły 11 905 mórg[1].

Demografia Zypli
rok liczba ludności
1827 31[1]
1888 98[1]
1923 67
1959 27
1970 32
1989 19
2001 19
2011 5[5]

Przynależność administracyjna

Przed rozbiorami tereny te leżały w Księstwie Żmudzkim. Po 1795 roku znalazły się w zaborze pruskim, w powiecie mariampolskim, który należał wtedy do departamentu białostockiego pruskiej prowincji Prusy Nowowschodnie. W czasie kampanii napoleońskiej, w 1807 roku, weszły w skład utworzonego wówczas Księstwa Warszawskiego, były w jego departamencie łomżyńskim, potem, od 1816 roku w Królestwie Kongresowym, w województwie augustowskim, następnie (od roku 1837) guberni augustowskiej. W 1867 roku weszły w skład guberni suwalskiej, Zyple znalazły się na terenie nowo utworzonego ujezdu władysławowskiego tejże guberni.

Od 1867 roku Zyple były siedzibą gminy Zyple[6][7][8]. Należały do parafii Łuksze.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i Litwę powiat władysławowski na podstawie umowy suwalskiej wszedł 10 października 1920 roku w skład Litwy, która w latach 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR. Od 1990 roku – na terenie niepodległej Litwy.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Zyple, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 706., znaczenie 2.
  2. ↑ Marek Minakowski, Profil Marii Teresy Antoniny Poniatowskiej w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2020-01-24].
  3. ↑ Marek Minakowski, Profil Jana Bartkowskiego w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2020-01-24].
  4. ↑ a b c d Zyple [online], www.dworypogranicza.pl [dostęp 2021-01-24].
  5. ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  6. ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279).
  7. ↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, s. 359).
  8. ↑ Powiat władysławowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 692.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zypliai&oldid=62138607”