Pilawa (herb szlachecki)

Herb Srebrna Pilawa, hetmańskiej gałęzi Potockich

Herb Pilawa w herbarzu Jana Długosza z lat 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae.

Herb Złota Pilawa, prymasowskiej gałęzi Potockich

Pilawa (Piława, Strzała) – polski herb szlachecki.

Opis herbu

W polu błękitnym półtrzeciakrzyż srebrny. W klejnocie pięć piór strusich. .

Najwcześniejsze wzmianki

Protoplastą rodu Pilawitów miał być rycerz Żyrosław z Potoka (Potok lub Patok, miejscowość na szlaku z Węgier do Polski). Żyrosław miał brać udział w wyprawie księcia Bolesława Kędzierzawego przeciwko Prusom. Miał tam zabić nieznanego z imienia wodza pruskiego w pojedynku pod Piławą, co spowodowało paniczną ucieczkę wroga. W 1166 książę Bolesław dla upamiętnienia tego zwycięstwa nadał mu herb nawiązujący nazwą do miejsca bitwy. Ostateczny kształt uzyskał w końcu XIV wieku. Znane są opisy tego herbu z 1387, 1388, 1389, który wtedy przedstawiał srebrną literę Z i półtrzeciakrzyż (pół krzyża w prawo) w polu błękitnym.

Najwcześniejsze źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza, który uznaje go za rdzennie polski. Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: „Pylawa: crucem geminatam cum semisse ceruleam in campo celestino defert. Genus Polonicum ad impietatem pronum.”.

Herbowni

Herb Pilawa w zamku w Baranowie Sandomierskim

Herb Pilawa na Mauzoleum Potockich w Wilanowie

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego Tadeusza Gajla (159 nazwisk). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Pilawa. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Pilawa:

Antypowicz, Balcer, Baszmanowski, Batulewicz, Błędowski, Bogdaszewski, Boleścic, Borowski , Borszcożowski, Bortkiewicz, Bóbr, Buczacki, Buterlewicz, Butulewicz, Bystrzykowski, Bzowski, Charewicz, Charkowski, Chechelski, Chrzczonowski, Cieszkowski, Czeszkowski, Denewski, Denow, Dmitrowski, Dobromirski, Drozdowski, Dulowski, Dymitrowski, Felsztyn, Gąsiorowski, Grabowski, Groffik, Ilkusz, Janowski, Jerzewski, Jurkowicki, Jurkowicz, Jurkowiecki, Kamieniec, Kamieniecki, Kamieński , Kaminiec, Karliński, Kliczkowski, Klikowicz, Knot, Knoth, Kostecki, Kot, Kubiatowicz, Lachowicz, Lachowski, Lalowski, Lechiński, Lechowski, Lewicki, Lichiński, Lichnowski, Lutostański, Łabuszewski, Łachowski, Małyszewicz, Manasterski, Manastyrski, Marcinkowski, Mars, Masłowski, Miłkowski, Misiowski, Modzelewski, Monasterski, Moskarzowski, Moskorzewski, Murca, Mysiowski, Mysłowski, Mystkowski, Myszkowski, Myślkowski, Nagorski, Nagorzyński, Nagórski, Nagurski, Namieniecki, Niewiadowski, Niewodowski, Obertyński, Okieński, Okiński, Petrowicki, Pęczalski, Pęczelski, Piec, Piecewski, Piecowski, Pieczyski, Pierzyński, Pilawski, Piotrkowczyk, Piotrkowski, Piotrowicki, Piruski, Płatuść, Podfilipski, Podgajewski, Podgórski, Podhajecki, Pokutyński, Potocki, Przełubski, Przyłubski, Rawa, Rawski, Roskowski, Roszkowski, Rucki, Rudzki, Rutski, Rynkowski, Skaczkowski, Skałowski, Słostowski, Smalawski, Smalski, Solecki, Stanisławski, Stokowski, Stroiński, Sychowski, Szewiga, Szychowski, Światły, Święcicki, Twardowski, Twarowski, Tworowski, Warkulewicz, Warzyński, Waźliński, Ważyński, Wierzbicki, Wierzychowski, Wiesiołowski, Wietrychowski, Wietrzychowski, Wojsz, Wojsza, Zagorski, Zagórski, Zakliczewski, Zakliczowski, Zelisławski, Żak, Żakiewicz, Żarski, Żelisławski, Żelsławski, Żokiewicz, Żyrosław.

Znani Pilawici

Żyrosław przekazał swojemu synowi Aleksandrowi, około 1200 swoje liczne włości. Ten zaś podzielił je na kilku synów, którzy mieli przybrać nazwisko od dziedziczonych dóbr, stając się protoplastami nowych rodzin, jak: Moskorzewscy z Moskrzewa, Potoccy z Potoka, Tworowscy z Tworowa, Stanisławscy ze Stanisławic, Borowscy z Borowy, Słostowscy ze Słostowy.

• Anna Stanisławska
• Mikołaj Kamieniecki
• Antoni Kapłon
• Wiktoria Elżbieta Potocka
• Alfred Józef Potocki
• Alfred Wojciech Potocki
• Andrzej Kazimierz Potocki
• Antoni Protazy Potocki
• Feliks Kazimierz Potocki
• Franciszek Salezy Potocki
• Jan Potocki
• Józef Potocki
• Mikołaj Potocki
• Roman Potocki
• Roman Ignacy Potocki
• Stanisław Rewera Potocki
• Stanisław Kostka Potocki

Miasta

Miasta I Rzeczypospolitej pięczętujące się herbem Moskarzewskich, Potockich - Pilawa, na Kresach wschodnich : Sokołówka, Monasterzyska, Jabłonów, Buczacz, Kozowa, Peczeniżyn, Tłuste, Suchostaw, Tyśmienica, Bodzanów, Złotniki, Stanisławów, Brody, Krystynopol, Czerwonogród, Horodenka, również herb gminy Krzeszowice i Miasta i Gminy Nałęczów

Linki zewnętrzne

• Herby szlachty litewskiej. Herb Pilawa a herbowni (pol.)

Bibliografia

• Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, „Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.”. Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.