Władcy Litwy
Lista władców Litwy obejmuje imiona i lata panowania potwierdzonych przez źródła pisane monarchów litewskich. Osobny rozdział zawiera wykaz legendarnych książąt litewskich, których imiona zostały odnotowane przez XVI-wiecznych kronikarzy litewskich, a których historyczność nie została potwierdzona naukowo.
Ostatnim wielkim księciem litewskim był Zygmunt II August (1520–1572) wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1529[1]. Od zawarcia unii lubelskiej (1569) każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie[2].
Kształtowanie się państwowości Litwy[edytuj | edytuj kod]
Rozwój państwowości litewskiej przybrał na sile na przełomie XII i XIII wieku. Sprzyjała temu korzystna sytuacja na arenie międzynarodowej. Na Rusi pogłębiało się rozbicie dzielnicowe. Od strony zachodniej nie było zagrożenia, tereny pomiędzy Litwą a Polską zajęte były przez plemiona jaćwieskie. Od końca XII wieku na ziemiach północnych rozpoczęła się ekspansja niemiecka, jednak jak na razie nie przybierała ona na sile. W tych warunkach Litwa mogła prowadzić na większą skalę ekspansję militarną i działalność dyplomatyczną. W pierwszej połowie XIII wieku zostało zorganizowanych około 40 wypraw łupieskich we wszystkich kierunkach, w których brały udział wojska, zwołane z całego obszaru ówczesnej Litwy.
Poszczególnymi szczepami dowodzili możni, nazywani wieszpacami, nazywani także kunigasami. Kunigasi zawierali ze sobą umowy mające na celu opracowanie jednego stanowiska w kwestiach polityki zewnętrznej. Następstwem tego zjawiska było stopniowe przekształcenie się organizacji plemiennej w związek plemienny. Związkiem plemiennym przewodziło pięciu tzw. książąt starszych, wymienianych w latopisie halickim pod rokiem 1219 w następującej kolejności: Żywinbud, Dowiat, Dowsprunk, Mendog, Wilikaił. Za książętami starszymi zostało wymienionych szesnastu tzw. książąt młodszych, tj. zależnych: dwóch żmudzkich, siedmiu Ruszkowiczów, trzech Bulewiczów, czterech z Dziawołtwy.
Potężniejsi książęta starali się rozszerzyć swoje terytoria kosztem słabszych. Na przełomie XII i XIII wieku na plan pierwszy wybił się ród Ryngolda, a jego synowie, Dowsprunk i Mendog, drogą zawierania układów i małżeństw politycznych, uchodzili za najpotężniejszych kunigasów litewskich. W 1238 roku Dowsprunk prawdopodobnie już nie żył. Zwierzchnim kunigasem był Mendog. Jego bratankowie, następcy Dowsprunka, uznali zwierzchnictwo stryja. Szwagier Mendoga, Wikint żmudzki, choć miał sposobność – po rozbiciu w 1236 roku Krzyżaków pod Szawlami – utworzyć własne niezależne państwo, nie skorzystał z tej okazji i podporządkował się Mendogowi. W 1238 roku władzę Mendoga nad sobą uznali nalszczańscy Ruszkowicze. W 1246 roku Mendog uzależnił od siebie Bulewiczów, władających prawdopodobnie w Auksztocie.
W następnych latach Mendog, aby umocnić swoje panowanie, wygnał z Litwy Dowsprunkowiczów i Wikinta, którzy w odwecie sprzymierzyli się z Danielem halickim. Przy pomocy Krzyżaków koalicja ta została rozbita w 1251 roku, a Mendog dwa lata później koronował się na króla Litwy[3].
Legendarni władcy Litwy[edytuj | edytuj kod]
Władca | Imię w języku litewskim | Portret władcy | Lata panowania | Uwagi |
---|---|---|---|---|
Kiernus | Kierinus | ![]() |
XI wiek | Wspomniani w Kronice Bychowca[4]. |
Kukowoyt | Kugoviytas | ![]() |
XI wiek | |
Steksys | Steksidas | ![]() |
1214 | |
Ryngold | Rimgaudas | ![]() |
1214-1219 | Domniemany ojciec Mendoga i Dowsprunka, wymyślony przez kronikarzy litewskich w XVI wieku[5]. |
„Starsi” książęta[edytuj | edytuj kod]
Starsi książęta przewodzili litewskiemu związkowi plemiennemu i zostali wymienieni równocześnie w traktacie litewsko-halickim z 1219 roku[6].
Władca | Imię w języku litewskim | Portret władcy | Lata panowania | Uwagi |
---|---|---|---|---|
Żywinbud | Živinbudas | ![]() |
ok. 1219 | |
Dowiat | Daujotas | ![]() |
ok. 1219 | |
Dowsprunk | Dausprungas | ![]() |
1219-między 1219 a 1238 | |
Mendog | Mindaugas | ![]() |
1219-1253 | W 1253 roku został koronowany na króla Litwy. |
Wilikaił | Viligaila | ![]() |
ok. 1219-ok. 1245 | Kunigas na Żmudzi, wygnany przez Mendoga. |
Wielcy książęta litewscy przed zawarciem unii lubelskiej[edytuj | edytuj kod]
# | Imię | Imię w języku litewskim | Portret władcy | Lata panowania | Rodzice | Data urodzin | Data śmierci | Informacje dodatkowe |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Mendog | Mindaugas | ![]() |
1236-1263 | Ryngold? | ok. 1200 | 12 sierpnia 1263 | król Litwy 1253-1263 |
2 | Treniota | Treniota | ![]() |
1263-1264 | ??? | ok. 1210 | 1264 | |
3 | Wojsiełk | Vaišelga | ![]() |
1264-1267 | Mendog | 1223 | 18 kwietnia 1267 | |
4 | Szwarno | Švarnas | ![]() |
1267-1269 | Daniel Halicki, Anna | 1230 | 1269 | |
5 | Trojden | Traidenis | 1269-1282 | ??? | ??? | 1282 | ||
6 | Dowmunt | Daumantas | ![]() |
1282-1285 | ??? | ??? | 25 marca 1285 | |
7 | Butygejd | Butigeidis | ![]() |
1285-1291 | Dowmunt? | ??? | ok. 1291 | |
8 | Butywid | Butvydas | ![]() |
1291-1295 | Dowmunt? | ??? | 1295 | |
9 | Witenes | Vytenis | ![]() |
1295-1316 | Butywid? | ok. 1260 | 1316 | |
10 | Giedymin | Gediminas | ![]() |
1316-1341 | Butywid? | ok. 1275 | 1341 | |
11 | Jawnuta | Jaunutis | ![]() |
1341-1344 | Giedymin, Jewna | ok. 1300 | po 1366 | chrzestne imię Iwan |
12 | Olgierd | Algirdas | ![]() |
1345-1377 | Giedymin, Jewna | 11 lutego 1296 | 24 maja 1377 | |
13 | Jagiełło | Jogaila | ![]() |
1377-1381 | Olgierd, Julianna Twerska | ok. 1352 lub ok. 1362 | 1 czerwca 1434 Gródek, Wielkie Księstwo Litwskie | |
14 | Kiejstut | Kęstutis | 1381-1382 | Giedymin, Jewna | ok. 1300 Troki, Wielkie Księstwo Litewskie | 15 sierpnia 1382 Krewo, Wielkie Księstwo Litewskie | ||
13 | Jagiełło
ponownie |
Jogaila | ![]() |
1382-1401 1401-1434 najwyższy książę litewski | Olgierd, Julianna Twerska | ok. 1352 lub ok. 1362 | 1 czerwca 1434 Gródek, Wielkie Księstwo Litwskie | chrzestne imię Władysław,
1386-1401 unia personalna z Polską |
15 | Witold | Vytautas | ![]() |
1401-1430 | Kiejstut, Biruta | ok. 1350 Troki, Wielkie Księstwo Litewskie | 27 października 1430 Troki, Wielkie Księstwo Litewskie | chrzestne imię Aleksander, 1392-1401 namiestnik Jagiełły |
16 | Świdrygiełło | Švitrigaila | ![]() |
1430-1432 | Olgierd, Julianna Twerska | ok. 1370 Wilno, Wielkie Księstwo Litewskie | 10 lutego 1452 Łuck, Wielkie Księstwo Litewskie | chrzestne imię Bolesław |
17 | Zygmunt I Kiejstutowicz | Žygimantas I Kęstutaitis | ![]() |
1432-1440 | Kiejstut, Biruta | ok. 1365 | 20 marca 1440 Troki, Wielkie Księstwo Litewskie | |
– | Władysław Warneńczyk | Vladislovas Varnietis | ![]() |
1434-1444 najwyższy książę litewski | Jagiełło, Zofia Holszańska | 31 października 1424 Kraków, Królestwo Polskie | 10 listopada 1444 pod Warną, Imperium Osmańskie | król Polski 1434-1444, król Węgier 1440-1444 |
18 | Kazimierz Jagiellończyk | Kazimieras Jogailaitis | ![]() |
1440-1492 | Jagiełło, Zofia Holszańska | 30 listopada 1427 Kraków, Królestwo Polskie | 7 czerwca 1492 Grodno, Wielkie Księstwo Litewskie | 1447-1492 unia personalna z Polską |
19 | Aleksander | Aleksandras | ![]() |
1492-1506 | Kazimierz Jagiellończyk, Elżbieta Rakuszanka | 5 sierpnia 1461 Kraków, Królestwo Polskie | 19 sierpnia 1506 Wilno, Wielkie Księstwo Litewskie | 1501-1506 unia personalna z Polską |
20 | Zygmunt II Stary | Žygimantas II Senasis | ![]() |
1506-1548 | Kazimierz Jagiellończyk, Elżbieta Rakuszanka | 1 stycznia 1467 Kozienice, Królestwo Polskie | 1 kwietnia 1548 Kraków, Królestwo Polskie | 1506-1548 unia personalna z Polską |
21 | Zygmunt III August | Žygimantas III Augustas | ![]() |
1548-1569 | Zygmunt II Stary, Bona Sforza | 1 sierpnia 1520 Kraków, Królestwo Polskie | 7 lipca 1572 Knyszyn, Rzeczpospolita Obojga Narodów | koregent od 1529 roku, faktyczną władzę przejął po śmierci ojca, 1548-1569 unia personalna z Polską |
Wielkie Księstwo Litewskie jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1569-1795[edytuj | edytuj kod]
Od 1573 władca wybierany na wolnej elekcji
1795 – włączenie większości ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego do Imperium Rosyjskiego.
Królestwo Litwy (1918)[edytuj | edytuj kod]
Litwa proklamowała niepodległość 16 lutego 1918 r., jako państwo zależne od Cesarstwa Niemieckiego. 4 lipca 1918 roku wybrano księcia Wilhelma Karola Uracha. Wilhelm przyjął wybór 11 lipca. Nigdy nie przybył na Litwę i nie objął władzy. 2 listopada 1918 przyjęto republikańską konstytucję, tym samym detronizując Mendoga II.
# | Imię | Imię w języku litewskim | Portret władcy | Lata panowania | Rodzice | Data urodzin | Data śmierci | Informacje dodatkowe |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
34 | Mendog II | Mindaugas II | ![]() |
11 lipca – 2 listopada 1918 | Wilhelm Wirtemberski, Florestyna Grimaldi | 30 maja 1864 Monako | 24 marca 1928 Rapallo, Królestwo Włoch | właściwie Wilhelm Karol Florestyn Geron Krescencjusz von Urach |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990, s. 525. ISBN 83-08-02577-3.
- ↑ Jerzy Ochmański: Historia Litwy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 128. ISBN 83-04-03107-8.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 44-48.
- ↑ Хроніка Биховця.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 46, 390.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 46-48.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ochmański J., Historia Litwy, Warszawa 1982. ISBN 83-04-00886-6.