Władcy Litwy

Pogoń Litewska Książęca

Lista władców Litwy obejmuje imiona i lata panowania potwierdzonych przez źródła pisane monarchów litewskich. Osobny rozdział zawiera wykaz legendarnych książąt litewskich, których imiona zostały odnotowane przez XVI-wiecznych kronikarzy litewskich, a których historyczność nie została potwierdzona naukowo.

Numery władców są podane w nawiasach, gdyż w odniesieniu do książąt Litwy bywają rzadko stosowane.

Ostatnim wielkim księciem litewskim był Zygmunt II August (1520–1572) wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1529. Od zawarcia unii lubelskiej (1569) każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie.

Kształtowanie się państwowości Litwy

Rozwój państwowości litewskiej przybrał na sile na przełomie XII i XIII wieku. Sprzyjała temu korzystna sytuacja na arenie międzynarodowej. Na Rusi pogłębiało się rozbicie dzielnicowe. Od strony zachodniej nie było zagrożenia, tereny pomiędzy Litwą a Polską zajęte były przez plemiona jaćwieskie. Od końca XII wieku na ziemiach północnych rozpoczęła się ekspansja niemiecka, jednak jak na razie nie przybierała ona na sile. W tych warunkach Litwa mogła prowadzić na większą skalę ekspansję militarną i działalność dyplomatyczną. W pierwszej połowie XIII wieku zostało zorganizowanych około 40 wypraw łupieskich we wszystkich kierunkach, w których brały udział wojska, zwołane z całego obszaru ówczesnej Litwy.

Poszczególnymi szczepami dowodzili możni, nazywani wieszpacami, nazywani także kunigasami. Kunigasi zawierali ze sobą umowy mające na celu opracowanie jednego stanowiska w kwestiach polityki zewnętrznej. Następstwem tego zjawiska było stopniowe przekształcenie się organizacji plemiennej w związek plemienny. Związkiem plemiennym przewodziło pięciu tzw. książąt starszych, wymienianych w latopisie halickim pod rokiem 1219 w następującej kolejności: Żywinbud, Dowiat, Dowsprunk, Mendog, Wilikaił. Za książętami starszymi zostało wymienionych szesnastu tzw. książąt młodszych, tj. zależnych: dwóch żmudzkich, siedmiu Ruszkowiczów, trzech Bulewiczów, czterech z Dziawołtwy.

Potężniejsi książęta starali się rozszerzyć swoje terytoria kosztem słabszych. Na przełomie XII i XIII wieku na plan pierwszy wybił się ród Ryngolda, a jego synowie, Dowsprunk i Mendog, drogą zawierania układów i małżeństw politycznych, uchodzili za najpotężniejszych kunigasów litewskich. W 1238 roku Dowsprunk prawdopodobnie już nie żył. Zwierzchnim kunigasem był Mendog. Jego bratankowie, następcy Dowsprunka, uznali zwierzchnictwo stryja. Szwagier Mendoga, Wykint żmudzki, choć miał sposobność – po rozbiciu w 1236 roku Krzyżaków pod Szawlami – utworzyć własne niezależne państwo, nie skorzystał z tej okazji i podporządkował się Mendogowi. W 1238 roku władzę Mendoga nad sobą uznali nalszczańscy Ruszkowicze. W 1246 roku Mendog uzależnił od siebie Bulewiczów, władających prawdopodobnie w Auksztocie.

W następnych latach Mendog, aby umocnić swoje panowanie, wygnał z Litwy Dowsprunkowiczów i Wykinta, którzy w odwecie sprzymierzyli się z Danielem halickim. Przy pomocy Krzyżaków koalicja ta została rozbita w 1251 roku, a Mendog dwa lata później koronował się na króla Litwy.

Legendarni władcy Litwy

Władca	Imię w języku litewskim	Portret władcy	Lata panowania	Uwagi
Kiernus	Kierinus		XI wiek	Wspomniani w Kronice Bychowca.
Kukowoyt	Kugoviytas		XI wiek
Steksys	Steksidas		1214
Ryngold	Rimgaudas		1214-1219	Domniemany ojciec Mendoga i Dowsprunka, wymyślony przez kronikarzy litewskich w XVI wieku.

„Starsi” książęta

Starsi książęta przewodzili litewskiemu związkowi plemiennemu i zostali wymienieni równocześnie w traktacie litewsko-halickim z 1219 roku.

Władca	Imię w języku litewskim	Portret władcy	Lata panowania	Uwagi
Żywinbud	Živinbudas		ok. 1219
Dowiat	Daujotas		ok. 1219
Dowsprunk	Dausprungas		1219-między 1219 a 1238
Mendog	Mindaugas		1219-1253	W 1253 roku został koronowany na króla Litwy.
Wilkaił	Viligaila		ok. 1219-ok. 1245	Kunigas na Żmudzi, wygnany przez Mendoga.

Wielcy książęta litewscy przed zawarciem unii lubelskiej

Władca	Imię w języku litewskim	Portret władcy	Lata panowania	Uwagi
Mendog	Mindaugas		1236-1263	Król Litwy – 1253-1263
Treniota	Treniota		1263-1264
Wojsiełk	Vaišelga		1264-1267
Szwarno	Švarnas		1264-1269
Trojden	Traidenis		1269-1282
Dowmunt	Daumantas		1282-1285
Butygejd	Butigeidis		1285-1291
Butywid	Butvydas		1291-1295
Witenes	Vytenis		1295-1316
Giedymin	Gediminas		1316-1341
Jawnuta	Jaunutis		1341-1345	chrzestne imię Iwan
Olgierd	Algirdas		1345-1377
Jagiełło	Jogaila		1377-1381
Kiejstut	Kęstutis		1381-1382
Władysław Jagiełło ponownie	Jogaila		1382-1392, 1386, 1386, 1392-1434 najwyższy książę litewski	Po przyjęciu chrztu w 1386 roku i koronacji na króla Polski przybrał imię Władysław. 1386-1392 unia personalna z Polską,
Skirgiełło	Skirgaila		1387-1392	namiestnik Jagiełły
Witold	Vytautas		1392-1430
Świdrygiełło	Švitrigaila		1430-1432
Zygmunt (I)	Žygimantas I		1432-1440
Władysław (II) Warneńczyk	Vladislovas II		1434-1444	najwyższy książę litewski oraz król Polski
Kazimierz	Kazimieras		1440-1492	1447-1492 unia personalna z Polską
Aleksander	Aleksandras		1492-1506	1501-1506 unia personalna z Polską
Zygmunt (II) Stary	Žygimantas II Senasis		1506-1548	1506-1544 unia personalna z Polską
Zygmunt (III) August	Žygimantas III Augustas		1529-1569	1548-1569 unia personalna z Polską

Wielkie Księstwo Litewskie jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1569-1795

Od 1573 władca wybierany na wolnej elekcji

Władca	Imię w języku litewskim	Portret władcy	Lata panowania	Uwagi
Zygmunt (III) August	Žygimantas III Augustas		1569-1572
Henryk Walezy	Henrikas I Valua		1573-1574	zdetronizowany
Stefan Batory	Steponas I Batoras		1576-1586
Zygmunt (IV) Waza	Žygimantas IV Vaza		1587-1632
Władysław (III) Waza	Vladislovas III Vaza		1632-1648
Jan (I) Kazimierz Waza	Jonas I Kazimieras Vaza		1648-1668
Michał Wiśniowiecki	Mykolas I Kaributas Višnioveckis		1669-1673
Jan (II) Sobieski	Jonas II Sobieskis		1674-1696
August (II/I) Mocny	Augustas II / I		1697-1706	ustąpił z tronu
Stanisław (I) Leszczyński	Stanislovas I Leščinskis		1704-1709	ustąpił z tronu
August (II/I) Mocny ponownie	Augustas II / I		1709-1733
Stanisław (I) Leszczyński ponownie	Stanislovas I Leščinskis		1733-1736	ustąpił z tronu
August (II/I) Sas	Augustas II / I		1733-1763
Stanisław (II) August Poniatowski	Stanislovas II Augustas Poniatovskis		1764-1795	abdykował po III rozbiorze

1795 – włączenie większości ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego do Cesarstwa Rosyjskiego.

Królestwo Litwy (1918)

Litwa proklamowała niepodległość 16 lutego 1918, jako państwo zależne od Cesarstwa Niemieckiego. 4 lipca 1918 roku wybrano księcia Wilhelma Karola Uracha. Wilhelm przyjął wybór 11 lipca. Nigdy nie przybył na Litwę i nie objął władzy. 2 listopada 1918 przyjęto republikańską konstytucję, tym samym detronizując Mendoga II.

Władca	Imię w języku litewskim	Portret władcy	Lata panowania	Uwagi
Mendog II	Mindaugas II		11 lipca – 2 listopada 1918	właśc. Wilhelm Karol Florestyn Urach

Pretendenci do tronu królewskiego

Władca	Imię w języku litewskim	Portret władcy	Lata roszczeń	Uwagi
Mendog II	Mindaugas II		1918-1928
Karol Urach			1928-1981
Karol Anzelm Urach			1981-1991
Wilhelm Urach			od 1991

Zobacz też

• prezydenci Litwy
• premierzy Litwy
• sukcesja tronu w Polsce

Bibliografia

• Ochmański J., Historia Litwy, Warszawa 1982. ISBN 83-04-00886-6.