Dolina za Mnichem: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
lit., usunięcie niepotrzebnych npm-ów
ToSter (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
50 094 edycje
m drobne redakcyjne
Linia 5: Linia 5:
'''Dolina za Mnichem'''<ref name=whp>{{Cytuj książkę |nazwisko=Paryski |imię=Witold Henryk |autor link=Witold Henryk Paryski |tytuł=Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem |data=1951 |wydawca=Spółdzielny Instytut Wydawniczy „Kraj” |miejsce=Warszawa}}</ref><ref name=wet>{{Cytuj książkę | nazwisko= Radwańska-Paryska | imię=Zofia | autor link= Zofia Radwańska-Paryska | nazwisko2= Paryski | imię2=Witold Henryk | autor link2= Witold Henryk Paryski | tytuł= Wielka encyklopedia tatrzańska | data=2004 | wydawca=Wydawnictwo Górskie | miejsce=Poronin | isbn=83-7104-009-1}}</ref><ref name=bedeker>{{Cytuj książkę | nazwisko= Barczyk | imię=Grzegorz | nazwisko2= Jakubowski (red.) | imię2=Ryszard | nazwisko3= Piechowski | imię3= Adam | nazwisko4= Żurawska | imię4= Grażyna | tytuł= Bedeker tatrzański | data=2000 | wydawca= Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-13184-5}}</ref> lub '''Dolinka za Mnichem'''<ref name=nyka>{{Cytuj książkę | nazwisko= Nyka | imię=Józef | autor link= Józef Nyka | tytuł= Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XV | data=2007 | wydawca=Trawers | miejsce=Latchorzew | isbn=978-83-60078-04-4}}</ref> ([[język słowacki|słow.]] ''dolinka za Mníchom'', [[język niemiecki|niem.]] ''Mönchstal'', [[język węgierski|węg.]] ''Barát-völgy''<ref name=wet/>) – zachodnie odgałęzienie [[Dolina Rybiego Potoku|Doliny Rybiego Potoku]] w [[Tatry|Tatrach]], otwarte na kotlinę [[Morskie Oko|Morskiego Oka]], tarasowe pustkowie skalne powstałe na skutek zaburzeń tektonicznych przed okresem ostatniego zlodowacenia<ref name=bedeker/>. Dolina podchodzi pod [[Miedziane]], [[Szpiglasowy Wierch]], [[Cubryna|Cubrynę]] i [[Mnich (Tatry)|Mnicha]].
'''Dolina za Mnichem'''<ref name=whp>{{Cytuj książkę |nazwisko=Paryski |imię=Witold Henryk |autor link=Witold Henryk Paryski |tytuł=Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem |data=1951 |wydawca=Spółdzielny Instytut Wydawniczy „Kraj” |miejsce=Warszawa}}</ref><ref name=wet>{{Cytuj książkę | nazwisko= Radwańska-Paryska | imię=Zofia | autor link= Zofia Radwańska-Paryska | nazwisko2= Paryski | imię2=Witold Henryk | autor link2= Witold Henryk Paryski | tytuł= Wielka encyklopedia tatrzańska | data=2004 | wydawca=Wydawnictwo Górskie | miejsce=Poronin | isbn=83-7104-009-1}}</ref><ref name=bedeker>{{Cytuj książkę | nazwisko= Barczyk | imię=Grzegorz | nazwisko2= Jakubowski (red.) | imię2=Ryszard | nazwisko3= Piechowski | imię3= Adam | nazwisko4= Żurawska | imię4= Grażyna | tytuł= Bedeker tatrzański | data=2000 | wydawca= Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-13184-5}}</ref> lub '''Dolinka za Mnichem'''<ref name=nyka>{{Cytuj książkę | nazwisko= Nyka | imię=Józef | autor link= Józef Nyka | tytuł= Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XV | data=2007 | wydawca=Trawers | miejsce=Latchorzew | isbn=978-83-60078-04-4}}</ref> ([[język słowacki|słow.]] ''dolinka za Mníchom'', [[język niemiecki|niem.]] ''Mönchstal'', [[język węgierski|węg.]] ''Barát-völgy''<ref name=wet/>) – zachodnie odgałęzienie [[Dolina Rybiego Potoku|Doliny Rybiego Potoku]] w [[Tatry|Tatrach]], otwarte na kotlinę [[Morskie Oko|Morskiego Oka]], tarasowe pustkowie skalne powstałe na skutek zaburzeń tektonicznych przed okresem ostatniego zlodowacenia<ref name=bedeker/>. Dolina podchodzi pod [[Miedziane]], [[Szpiglasowy Wierch]], [[Cubryna|Cubrynę]] i [[Mnich (Tatry)|Mnicha]].


Dolina składa się z kilku [[taras (geomorfologia)|tarasów]] ukształtowanych przez lodowiec. Najniższe piętro jest położone na wysokości ok. 1785&nbsp;m<ref name=bedeker/>, w nim pojawia się okresowo wysychający i dzielący się na kilka mniejszych [[Staw Staszica]]<ref name=whp/>.
Krajobraz tworzą mocno zróżnicowane formy polodowcowe. Dolina składa się z kilku [[taras (geomorfologia)|tarasów]] ukształtowanych przez lodowiec. Najniższe piętro jest położone na wysokości ok. 1785&nbsp;m<ref name=bedeker/>, w nim pojawia się okresowo wysychający i dzielący się na kilka mniejszych [[Staw Staszica]]<ref name=whp/>.


Wyższy taras na wysokości 1830–1880&nbsp;m położony jest pod północną ścianą Mnicha. Na tarasie tym, zwanym Wyżnią Mnichową Płaśnią, znajduje się grupa dziewięciu niewielkich [[Wyżnie Mnichowe Stawki|Wyżnich Mnichowych Stawków]], część z nich rzadko wysycha<ref name=whp/>. W dolinie występuje [[turzyca Lachenala]] i [[wiechlina tatrzańska]] – gatunki roślin Polsce występujące tylko w Tatrach na nielicznych stanowiskach, a także [[turzyca tęga]] w Tatrach występująca tylko w 4 miejscach<ref name=K>{{Cytuj książkę |imię=Zbigniew |nazwisko=Mirek |imię2=Halina |nazwisko2=Piękoś-Mirkowa |tytuł=Czerwona księga Karpat Polskich |wydawca=Instytut Botaniki PAN |miejsce=Kraków |data=2008 |isbn =978-83-89648-71-6}}</ref>. Krajobraz tworzą mocno zróżnicowane formy polodowcowe. Powyżej Wyżniej Mnichowej Płaśni, u podnóża zachodnich ścian Mnicha i [[Mnichowa Kopa|Mnichowej Kopy]], znajduje się kolejny taras – [[Mnichowe Plecy]]<ref name=bedeker/>.
Wyższy taras na wysokości 1830–1880&nbsp;m położony jest pod północną ścianą Mnicha. Na tarasie tym, zwanym Wyżnią Mnichową Płaśnią, znajduje się grupa dziewięciu niewielkich [[Wyżnie Mnichowe Stawki|Wyżnich Mnichowych Stawków]], część z nich rzadko wysycha<ref name=whp/>. Powyżej Wyżniej Mnichowej Płaśni, u podnóża zachodnich ścian Mnicha i [[Mnichowa Kopa|Mnichowej Kopy]], znajduje się kolejny taras – [[Mnichowe Plecy]]<ref name=bedeker/>. Najwyższe piętro położone na wysokości ok. 2100&nbsp;m to [[Zadnia Galeria Cubryńska]], w niej znajduje się położony najwyżej po polskiej stronie Tatr naturalny zbiornik wody – [[Zadni Mnichowy Stawek]] (ok. 2072&nbsp;m)<ref name=bedeker/>.

Najwyższe piętro położone na wysokości ok. 2100&nbsp;m to [[Zadnia Galeria Cubryńska]], w niej znajduje się położony najwyżej po polskiej stronie Tatr naturalny zbiornik wody – [[Zadni Mnichowy Stawek]] (ok. 2072&nbsp;m)<ref name=bedeker/>.


Na bulach pod [[Szpiglasowa Przełęcz|Szpiglasową Przełęczą]] znajduje się niewielki [[Stawek na Kopkach]] (na wysokości ok. 1875&nbsp;m)<ref name=wit>{{Cytuj książkę | tytuł= Tatry polskie. Mapa turystyczna 1:20&nbsp;000 | miejsce=Piwniczna |rok=2004 | wydawca= Agencja Wyd. „Wit” S.c. | isbn= 83-915-737-9-6}}</ref>, z kolei na zboczach Miedzianego, ok. 80 m ponad Stawem Staszica, położona jest widoczna z oddali [[koleba]]. Została ona odkryta przez braci [[Juliusz Żuławski|Juliusza]] i [[Wawrzyniec Żuławski|Wawrzyńca]] Żuławskich w sierpniu 1932 r., mieści się w niej ok. 4–5 osób<ref name=whp/>.
Na bulach pod [[Szpiglasowa Przełęcz|Szpiglasową Przełęczą]] znajduje się niewielki [[Stawek na Kopkach]] (na wysokości ok. 1875&nbsp;m)<ref name=wit>{{Cytuj książkę | tytuł= Tatry polskie. Mapa turystyczna 1:20&nbsp;000 | miejsce=Piwniczna |rok=2004 | wydawca= Agencja Wyd. „Wit” S.c. | isbn= 83-915-737-9-6}}</ref>, z kolei na zboczach Miedzianego, ok. 80 m ponad Stawem Staszica, położona jest widoczna z oddali [[koleba]]. Została ona odkryta przez braci [[Juliusz Żuławski|Juliusza]] i [[Wawrzyniec Żuławski|Wawrzyńca]] Żuławskich w sierpniu 1932 r., mieści się w niej ok. 4–5 osób<ref name=whp/>.
Linia 16: Linia 14:


Dolina za Mnichem była miejscem wypasu owiec, wchodziła w skład [[Hala Morskie Oko|Hali za Mnichem]]. Od wieków wypasali na niej Murzańscy, ostatnim wypasającym był Jan Murzański z [[Groń (powiat tatrzański)|Gronia]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko= Sałyga Dąbkowska|imię= Krystyna|autor= |tytuł= Tatry – Mnich|czasopismo= Kwartalnik górski|oznaczenie= Wiosna 2006|wolumin= nr 2 (8)|}}</ref>. Prowadzono tu także poszukiwania górnicze i wydobywano w niewielkich ilościach szpiglas ([[antymonit]]). Z widokiem Doliny za Mnichem związany jest balet [[Karol Szymanowski|Karola Szymanowskiego]] ''[[Harnasie]]''<ref name=nyka/>.
Dolina za Mnichem była miejscem wypasu owiec, wchodziła w skład [[Hala Morskie Oko|Hali za Mnichem]]. Od wieków wypasali na niej Murzańscy, ostatnim wypasającym był Jan Murzański z [[Groń (powiat tatrzański)|Gronia]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko= Sałyga Dąbkowska|imię= Krystyna|autor= |tytuł= Tatry – Mnich|czasopismo= Kwartalnik górski|oznaczenie= Wiosna 2006|wolumin= nr 2 (8)|}}</ref>. Prowadzono tu także poszukiwania górnicze i wydobywano w niewielkich ilościach szpiglas ([[antymonit]]). Z widokiem Doliny za Mnichem związany jest balet [[Karol Szymanowski|Karola Szymanowskiego]] ''[[Harnasie]]''<ref name=nyka/>.

W dolinie występuje [[turzyca Lachenala]] i [[wiechlina tatrzańska]] – gatunki roślin Polsce występujące tylko w Tatrach na nielicznych stanowiskach, a także [[turzyca tęga]] w Tatrach występująca tylko w 4 miejscach<ref name=K>{{Cytuj książkę |imię=Zbigniew |nazwisko=Mirek |imię2=Halina |nazwisko2=Piękoś-Mirkowa |tytuł=Czerwona księga Karpat Polskich |wydawca=Instytut Botaniki PAN |miejsce=Kraków |data=2008 |isbn =978-83-89648-71-6}}</ref>.


W zimie pierwszymi turystami w Dolinie za Mnichem byli Maksymilian Dudryk, [[Zygmunt Klemensiewicz (fizyk)|Zygmunt Klemensiewicz]], [[Roman Kordys]] i S. Pręgowski (8 stycznia 1907 r.)<ref name=whp/>.
W zimie pierwszymi turystami w Dolinie za Mnichem byli Maksymilian Dudryk, [[Zygmunt Klemensiewicz (fizyk)|Zygmunt Klemensiewicz]], [[Roman Kordys]] i S. Pręgowski (8 stycznia 1907 r.)<ref name=whp/>.

Wersja z 22:18, 18 mar 2012

Próg Doliny za Mnichem – widok z Wrót Chałubinskiego
Dolina za Mnichem

Dolina za Mnichem[1][2][3] lub Dolinka za Mnichem[4] (słow. dolinka za Mníchom, niem. Mönchstal, węg. Barát-völgy[2]) – zachodnie odgałęzienie Doliny Rybiego Potoku w Tatrach, otwarte na kotlinę Morskiego Oka, tarasowe pustkowie skalne powstałe na skutek zaburzeń tektonicznych przed okresem ostatniego zlodowacenia[3]. Dolina podchodzi pod Miedziane, Szpiglasowy Wierch, Cubrynę i Mnicha.

Krajobraz tworzą mocno zróżnicowane formy polodowcowe. Dolina składa się z kilku tarasów ukształtowanych przez lodowiec. Najniższe piętro jest położone na wysokości ok. 1785 m[3], w nim pojawia się okresowo wysychający i dzielący się na kilka mniejszych Staw Staszica[1].

Wyższy taras na wysokości 1830–1880 m położony jest pod północną ścianą Mnicha. Na tarasie tym, zwanym Wyżnią Mnichową Płaśnią, znajduje się grupa dziewięciu niewielkich Wyżnich Mnichowych Stawków, część z nich rzadko wysycha[1]. Powyżej Wyżniej Mnichowej Płaśni, u podnóża zachodnich ścian Mnicha i Mnichowej Kopy, znajduje się kolejny taras – Mnichowe Plecy[3]. Najwyższe piętro położone na wysokości ok. 2100 m to Zadnia Galeria Cubryńska, w niej znajduje się położony najwyżej po polskiej stronie Tatr naturalny zbiornik wody – Zadni Mnichowy Stawek (ok. 2072 m)[3].

Na bulach pod Szpiglasową Przełęczą znajduje się niewielki Stawek na Kopkach (na wysokości ok. 1875 m)[5], z kolei na zboczach Miedzianego, ok. 80 m ponad Stawem Staszica, położona jest widoczna z oddali koleba. Została ona odkryta przez braci Juliusza i Wawrzyńca Żuławskich w sierpniu 1932 r., mieści się w niej ok. 4–5 osób[1].

Na progu Doliny za Mnichem rozdziela się szlak turystyczny prowadzący na Wrota Chałubińskiego i na Szpiglasową Przełęcz. W Dolinie za Mnichem wyraźnie widoczne są ścieżki używane przez taterników, odchodzą w kierunku ścian Mnicha, Hińczowej Przełęczy i Cubryny[5].

Dolina za Mnichem była miejscem wypasu owiec, wchodziła w skład Hali za Mnichem. Od wieków wypasali na niej Murzańscy, ostatnim wypasającym był Jan Murzański z Gronia[6]. Prowadzono tu także poszukiwania górnicze i wydobywano w niewielkich ilościach szpiglas (antymonit). Z widokiem Doliny za Mnichem związany jest balet Karola Szymanowskiego Harnasie[4].

W dolinie występuje turzyca Lachenala i wiechlina tatrzańska – gatunki roślin Polsce występujące tylko w Tatrach na nielicznych stanowiskach, a także turzyca tęga w Tatrach występująca tylko w 4 miejscach[7].

W zimie pierwszymi turystami w Dolinie za Mnichem byli Maksymilian Dudryk, Zygmunt Klemensiewicz, Roman Kordys i S. Pręgowski (8 stycznia 1907 r.)[1].

Szlaki turystyczne

szlak turystyczny czerwony – czerwony od dolnego progu doliny na przełęcz Wrota Chałubińskiego. Czas przejścia: 1 h, ↓ 45 min
szlak turystyczny żółty – żółty znad Morskiego Oka przez próg Dolinki za Mnichem i zbocza Miedzianego na Szpiglasową Przełęcz. Czas przejścia: 2:30 h, ↓ 1:50 h[8]
  1. ↑ a b c d e Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem. Warszawa: Spółdzielny Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951.
  2. ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  3. ↑ a b c d e Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
  4. ↑ a b Józef Nyka: Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XV. Latchorzew: Trawers, 2007. ISBN 978-83-60078-04-4.
  5. ↑ a b Tatry polskie. Mapa turystyczna 1:20 000. Piwniczna: Agencja Wyd. „Wit” S.c., 2004. ISBN 83-915-737-9-6.
  6. ↑ Krystyna Sałyga Dąbkowska. Tatry – Mnich. „Kwartalnik górski”. Wiosna 2006. nr 2 (8). 
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  8. ↑ Tatry Wysokie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2005/06. ISBN 83-87873-26-8.
Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dolina_za_Mnichem&oldid=30294833”