Daty nowego i starego porządku: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m lit. |
|||
Linia 46: | Linia 46: | ||
| [[Cesarstwo Rzymskie|Imperium rzymskie]] || [[46 p.n.e.]] || — |
| [[Cesarstwo Rzymskie|Imperium rzymskie]] || [[46 p.n.e.]] || — |
||
|- |
|- |
||
|colspan="3"|<center>[[567]] |
|colspan="3"|<center>[[567]] – zniesienie 1 stycznia jako początku roku</center> |
||
|- |
|- |
||
| [[Republika Wenecka]] || [[1522]] || [[1582]] |
| [[Republika Wenecka]] || [[1522]] || [[1582]] |
Wersja z 18:14, 24 kwi 2016
Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego („starego porządku”) na gregoriański („nowego porządku”).
Historia wprowadzenia
Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII- a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i we Francji.
Zakres lat od 1.03. pierwszego roku do 28.02 ostatniego roku |
Korekta (dni) |
---|---|
1500–1700 | +10 |
1700–1800 | +11 |
1800–1900 | +12 |
1900–2100 | +13 |
2100–2200 | +14 |
Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 4 października tego roku, Francja 20 grudnia – licząc według nowego porządku), Austria, Czechy i Śląsk w 1584 roku, protestancka część Niemiec w 1700 roku, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości 14 „nowego” września 1752, a Rosja i jej posiadłości jeszcze później – po rewolucji październikowej w 1917 – dokładnie 14 lutego 1918 roku (z ilustracji obok – u góry – wynika jednak, że w Polsce – w zaborze rosyjskim – w dokumentach urzędowych stosowano niekiedy datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie – Rumunia, Serbia, Bułgaria oraz Grecja (ta ostatnia dopiero w 1924 roku), a z krajów muzułmańskich – Turcja oraz Egipt.
Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę „październikowej”, choć rozpoczęła się według rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a według obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest według nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – według starej.
Początek roku kalendarzowego
Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego na przykład dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadł w ostatni dzień roku 1602 według rachuby brytyjskiej, choć według rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok 1603. Choć według nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.
Podwójne datowanie
Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy (zazwyczaj gdy piszą o krajach posługujących się różnymi kalendarzami) – format podwójny, np. „24 grudnia 1602 / 3 stycznia 1603” albo „25 października / 7 listopada 1917”. Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907, postępowali urzędnicy w krajach stosujących kalendarz starego porządku. W tym układzie aktualną (gregoriańską) datą jest ta druga.
W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach 1582–1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700–1799 – 11 dni, a w latach 1800–1899 – 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego – stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze.[potrzebny przypis] Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 roku.
Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego
Kraj | 1 stycznia jako pierwszy dzień roku | kalendarz gregoriański |
---|---|---|
Imperium rzymskie | 46 p.n.e. | — |
Republika Wenecka | 1522 | 1582 |
Rzesza Niemiecka | 1544 | 1583 |
Rzeczpospolita, Hiszpania, Portugalia, i katolicka część Niderlandów | 1556 | 1582 |
Prusy | 1559 | 1700 |
Dania | początek XIV wieku | 1700 |
Szwecja | 1559 | 1753 |
Francja | 1564 | 1582 |
Lotaryngia | 1579 | 1682 |
Protestancka część Niderlandów | 1583 | 1700 |
Szkocja | 1600 | 1752 |
Rosja | 1700 | 1918 |
Toskania | 1721 | 1750 |
Anglia | 1752 | 1752 |