Louis Riel: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Poprawiam styl interwiki po samym sobie. |
m Słowo "senior" po nazwisku pisze się inaczej (https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/junior-i-senior;8583.html); dodałem lub poprawiłem linki interwiki i zwykłe; poprawiłem drobne błędy; musiałem dać spację w tekstach umieszczonych w szablonie {{według kogo}}, bo z nieznanych mi przyczyn zjadał on spację. |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Dopracować|źródła=2020-06}} |
|||
{{Biogram infobox |
{{Biogram infobox |
||
|imię i nazwisko = Louis „David” Riel |
|imię i nazwisko = Louis „David” Riel |
||
Linia 21: | Linia 22: | ||
'''Louis „David” Riel''' (ur. [[22 października]] [[1844]], zm. [[16 listopada]] [[1885]]) – przywódca [[Metysi#Metysi kanadyjscy|Metysów]] żyjący w drugiej połowie [[XIX wiek]]u w [[Kanada|Kanadzie]]. |
'''Louis „David” Riel''' (ur. [[22 października]] [[1844]], zm. [[16 listopada]] [[1885]]) – przywódca [[Metysi#Metysi kanadyjscy|Metysów]] żyjący w drugiej połowie [[XIX wiek]]u w [[Kanada|Kanadzie]]. |
||
Louis Riel urodził się w [[St. Boniface (Manitoba)|St. Boniface]]. Jego rodzicami byli Louis Riel |
Louis Riel urodził się w [[St. Boniface (Manitoba)|St. Boniface]]. Jego rodzicami byli {{link-interwiki|Louis Riel senior|en|Louis Riel Sr.}} i Julie Lagimodiere. Oboje byli niezwykle pobożnymi katolikami. Po ojcu młody Louis odziedziczył metyskie pochodzenie. Wzrastał w społeczności metyskiej nad [[Red River (dopływ jeziora Winnipeg)|Red River]]. Jako że Louis wykazywał się zdolnościami w nauce oraz pobożnością, wraz z dwoma innymi chłopcami – Danielem McDougallem i {{link-interwiki|Louis Schmidt|en|Louis Schmidt|Louisem Schmidtem}} został wysłany przez [[Alexandre-Antonin Tache|biskupa Tache]] na studia do [[Montreal]]u. W 1858 rozpoczął studia na {{link-interwiki|Collège de Montréal|en}}, gdzie otrzymał klasyczne wykształcenie obejmujące łacinę, grekę, angielski, francuski, filozofię i nauki stosowane. Louis był doskonałym studentem i zawsze plasował się w czołówce swej klasy. Gdy w 1864 zmarł jego ojciec, Louis przeszedł okres załamania psychicznego, które wpłynęło na jego wyniki w nauce, jak i podkopały wiarę. Ostatecznie zrezygnował z kariery duchownego. |
||
Otrzymawszy solidne wykształcenie powrócił w 1868 do [[ |
Otrzymawszy solidne wykształcenie powrócił w 1868 do [[Manitoba|Manitoby]] bez większych perspektyw na przyszłość. Niespodziewanie dla samego siebie został przywódcą społeczności metyskiej. Doskonały mówca, posiadał charyzmę, która pociągała za nim innych. Choć sam Louis Riel miał pokojowy charakter, nastroje w metyskiej społeczności skierowały go na drogę przemocy. Najpierw stał się przywódcą [[Rebelia nad Red River|rebelii nad Red River]] w 1869. Po jej spacyfikowaniu ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem, a następnie zmuszony został do emigracji do [[Stany Zjednoczone|USA]], gdzie pracował jako nauczyciel w [[jezuici|jezuickiej]] misji w [[Minnesota|Minnesocie]]. W 1885, bezpośrednio przed [[Rebelia północno-zachodnia|rebelią północno-zachodnią]], wrócił do Kanady, by wziąć w niej udział jako przywódca polityczny. |
||
[[Plik:Riel-o.png|thumb|Louis Riel przemawiający na swoim procesie.]] |
[[Plik:Riel-o.png|thumb|Louis Riel przemawiający na swoim procesie.]] |
||
Po zdławieniu rebelii Riel został ujęty i oskarżony o zdradę stanu. Proces rozpoczął się 20 czerwca 1885. Riel nie przyznał się do zarzuconych win. Obrońcy starali się skierować obronę w kierunku uznania niepoczytalności oskarżonego. Sam Riel jednak w swych zeznaniach zbił argumenty swych obrońców. Przedstawił siebie jako osobę walczącą o sprawiedliwość i w pełni świadomą swych czynów. Został uznanym winnym i skazany na śmierć wyrokiem ogłoszonym 18 września. Natychmiast rozpoczęto proces odwoławczy. Sąd wyższej instancji podtrzymał wyrok. Kolejna apelacja została odrzucona. [[Premier Kanady]] nie był zdecydowany jak postąpić. Ostatecznie wystąpił o odroczenie egzekucji, by dać czas na badania psychiatryczne Riela. Konsylium psychiatrów nie potwierdziło niepoczytalności skazanego. Ostateczny termin egzekucji wyznaczono na 16 listopada. 6 listopada Riel sporządził testament. W nocy z 15. na 16. napisał pożegnalny list do matki i przyjął [[sakrament]]y. 16 listopada o godzinie ósmej rano stanął na szafocie. Został powieszony w [[Regina (Kanada)|Reginie]]. Ciało Riela zostało zwrócone rodzinie 9 grudnia i pozostało dwa dni w domu matki, po czym zostało pogrzebane na cmentarzu przy katedrze w St. Boniface. |
Po zdławieniu rebelii Riel został ujęty i oskarżony o zdradę stanu. {{link-interwiki|Proces Louisa Riela|en|Trial of Louis Riel|Jego proces}} rozpoczął się 20 czerwca 1885. Riel nie przyznał się do zarzuconych win. Obrońcy starali się skierować obronę w kierunku uznania niepoczytalności oskarżonego. Sam Riel jednak w swych zeznaniach zbił argumenty swych obrońców. Przedstawił siebie jako osobę walczącą o sprawiedliwość i w pełni świadomą swych czynów. Został uznanym winnym i skazany na śmierć wyrokiem ogłoszonym 18 września. Natychmiast rozpoczęto proces odwoławczy. Sąd wyższej instancji podtrzymał wyrok. Kolejna apelacja została odrzucona. {{fakt|[[Premier Kanady]] nie był zdecydowany jak postąpić|data=2020-06}}. Ostatecznie wystąpił o odroczenie egzekucji, by dać czas na badania psychiatryczne Riela. Konsylium psychiatrów nie potwierdziło niepoczytalności skazanego. Ostateczny termin egzekucji wyznaczono na 16 listopada. 6 listopada Riel sporządził testament. W nocy z 15. na 16. napisał pożegnalny list do matki i przyjął [[sakrament]]y. 16 listopada o godzinie ósmej rano stanął na szafocie. Został powieszony w [[Regina (Kanada)|Reginie]]. Ciało Riela zostało zwrócone rodzinie 9 grudnia i pozostało dwa dni w domu matki, po czym zostało pogrzebane na cmentarzu przy katedrze w St. Boniface. |
||
Proces Riela wzbudził natychmiastowe kontrowersje. Wielu uznało go za stronniczy i nieuczciwy. Na ławie przysięgłych zasiadały wyłącznie osoby o pochodzeniu anglosaskim i protestanci. Sędzia wielokrotnie przerywał mowy obrońców mówiąc, że proces dotyczy Riela, a nie rządu Kanady. Surowość kary wydawała się niewspółmierna do czynów. Żal wzbudził także fakt, że nie skorzystano z prawa łaski. |
Proces Riela wzbudził natychmiastowe kontrowersje. Wielu uznało go za stronniczy i nieuczciwy. Na ławie przysięgłych zasiadały wyłącznie osoby o pochodzeniu anglosaskim i protestanci. Sędzia wielokrotnie przerywał mowy obrońców mówiąc, że proces dotyczy Riela, a nie rządu Kanady. {{według kogo| Surowość kary wydawała się niewspółmierna do czynów. Żal wzbudził także fakt, że nie skorzystano z prawa łaski|data=2020-06}}. |
||
Louis Riel stał się bohaterem i męczennikiem sprawy Metysów i [[Indianie|Indian]]. Także [[ |
Louis Riel stał się bohaterem i męczennikiem sprawy Metysów i [[Indianie kanadyjscy|Indian]]. Także [[Międzynarodowa Organizacja Frankofonii|frankofoni]] włączyli go do swojej martyrologii. {{według kogo| Choć współcześnie emocje z nim związane opadły, jego sprawa ciągle uznawana jest za niechlubny epizod w historii Kanady|data=2020-06}}. |
||
Jego imię nosi [[Instytut |
Jego imię nosi [[Instytut Louisa Riela]] (placówka kulturalna i oświatowa prowadzona przez Metysów z Manitoby)<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.louisrielinstitute.com/background.php |tytuł=Louis Riel Institute Background |opublikowany=louisrielinstitute.com |język=en |data dostępu=2020-06-13}}</ref> oraz pub i dawny budynek kina na terenie kampusu {{link-interwiki|Uniwersytet Sasketchewanu|en|University of Saskatchewan|Uniwersytetu Saskatchewanu}} w [[Saskatoon]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://scaa.usask.ca/gallery/uofs_events/articles/1980.php |tytuł=1980: Place Riel opens |opublikowany=scaa.usask.ca |język=en |data dostępu=2020-06-13 |archiwum=https://web.archive.org/web/20200313203802/http://scaa.usask.ca/gallery/uofs_events/articles/1980.php |zarchiwizowano=2020-03-13}}</ref>. Poza tym od [[2008]] roku w trzeci poniedziałek lutego obchodzony jest w Manitobie {{link-interwiki|Dzień Louisa Riela|en|Family Day (Canada)#Louis Riel Day (Manitoba)}}<ref>{{cytuj stronę |url=https://www.gov.mb.ca/chc/louis_riel/ |tytuł=Louis Riel Day |opublikowany=gov.mb.ca |język=en |data dostępu=2020-06-13 |archiwum=https://web.archive.org/web/20200225200651/https://www.gov.mb.ca/chc/louis_riel/ |zarchiwizowano=2020-02-25}}</ref>. |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
Wersja z 15:01, 5 lip 2020
Ten artykuł od 2020-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Data urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie |
przywódca Metysów |
Louis „David” Riel (ur. 22 października 1844, zm. 16 listopada 1885) – przywódca Metysów żyjący w drugiej połowie XIX wieku w Kanadzie.
Louis Riel urodził się w St. Boniface. Jego rodzicami byli Louis Riel senior i Julie Lagimodiere. Oboje byli niezwykle pobożnymi katolikami. Po ojcu młody Louis odziedziczył metyskie pochodzenie. Wzrastał w społeczności metyskiej nad Red River. Jako że Louis wykazywał się zdolnościami w nauce oraz pobożnością, wraz z dwoma innymi chłopcami – Danielem McDougallem i Louis Schmidt został wysłany przez biskupa Tache na studia do Montrealu. W 1858 rozpoczął studia na Collège de Montréal , gdzie otrzymał klasyczne wykształcenie obejmujące łacinę, grekę, angielski, francuski, filozofię i nauki stosowane. Louis był doskonałym studentem i zawsze plasował się w czołówce swej klasy. Gdy w 1864 zmarł jego ojciec, Louis przeszedł okres załamania psychicznego, które wpłynęło na jego wyniki w nauce, jak i podkopały wiarę. Ostatecznie zrezygnował z kariery duchownego.
Otrzymawszy solidne wykształcenie powrócił w 1868 do Manitoby bez większych perspektyw na przyszłość. Niespodziewanie dla samego siebie został przywódcą społeczności metyskiej. Doskonały mówca, posiadał charyzmę, która pociągała za nim innych. Choć sam Louis Riel miał pokojowy charakter, nastroje w metyskiej społeczności skierowały go na drogę przemocy. Najpierw stał się przywódcą rebelii nad Red River w 1869. Po jej spacyfikowaniu ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem, a następnie zmuszony został do emigracji do USA, gdzie pracował jako nauczyciel w jezuickiej misji w Minnesocie. W 1885, bezpośrednio przed rebelią północno-zachodnią, wrócił do Kanady, by wziąć w niej udział jako przywódca polityczny.
Po zdławieniu rebelii Riel został ujęty i oskarżony o zdradę stanu. Proces Louisa Riela rozpoczął się 20 czerwca 1885. Riel nie przyznał się do zarzuconych win. Obrońcy starali się skierować obronę w kierunku uznania niepoczytalności oskarżonego. Sam Riel jednak w swych zeznaniach zbił argumenty swych obrońców. Przedstawił siebie jako osobę walczącą o sprawiedliwość i w pełni świadomą swych czynów. Został uznanym winnym i skazany na śmierć wyrokiem ogłoszonym 18 września. Natychmiast rozpoczęto proces odwoławczy. Sąd wyższej instancji podtrzymał wyrok. Kolejna apelacja została odrzucona. Premier Kanady nie był zdecydowany jak postąpić[potrzebny przypis]. Ostatecznie wystąpił o odroczenie egzekucji, by dać czas na badania psychiatryczne Riela. Konsylium psychiatrów nie potwierdziło niepoczytalności skazanego. Ostateczny termin egzekucji wyznaczono na 16 listopada. 6 listopada Riel sporządził testament. W nocy z 15. na 16. napisał pożegnalny list do matki i przyjął sakramenty. 16 listopada o godzinie ósmej rano stanął na szafocie. Został powieszony w Reginie. Ciało Riela zostało zwrócone rodzinie 9 grudnia i pozostało dwa dni w domu matki, po czym zostało pogrzebane na cmentarzu przy katedrze w St. Boniface.
Proces Riela wzbudził natychmiastowe kontrowersje. Wielu uznało go za stronniczy i nieuczciwy. Na ławie przysięgłych zasiadały wyłącznie osoby o pochodzeniu anglosaskim i protestanci. Sędzia wielokrotnie przerywał mowy obrońców mówiąc, że proces dotyczy Riela, a nie rządu Kanady. Surowość kary wydawała się niewspółmierna do czynów. Żal wzbudził także fakt, że nie skorzystano z prawa łaski[według kogo?].
Louis Riel stał się bohaterem i męczennikiem sprawy Metysów i Indian. Także frankofoni włączyli go do swojej martyrologii. Choć współcześnie emocje z nim związane opadły, jego sprawa ciągle uznawana jest za niechlubny epizod w historii Kanady[według kogo?].
Jego imię nosi Instytut Louisa Riela (placówka kulturalna i oświatowa prowadzona przez Metysów z Manitoby)[1] oraz pub i dawny budynek kina na terenie kampusu Uniwersytet Sasketchewanu w Saskatoon[2]. Poza tym od 2008 roku w trzeci poniedziałek lutego obchodzony jest w Manitobie Dzień Louisa Riela[3].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Louis Riel Institute Background. louisrielinstitute.com. [dostęp 2020-06-13]. (ang.).
- ↑ 1980: Place Riel opens. scaa.usask.ca. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-13)]. (ang.).
- ↑ Louis Riel Day. gov.mb.ca. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-25)]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Biografia w Dictionary of Canadian Biography Online (ang.)
- Biografia w Dictionnaire biographique du Canada en ligne (fr.)
- ISNI: 0000000122778508
- VIAF: 29542511
- ULAN: 500490087
- LCCN: n80038477
- GND: 1069628255
- LIBRIS: zw9cf1th5bzlmqp
- BnF: 11936183q
- SUDOC: 027286738
- NLA: 35452589
- NKC: xx0055627
- BNE: XX4665941
- NTA: 071089055
- BIBSYS: 90168701
- CiNii: DA06682537
- Open Library: OL754119A
- PLWABN: 9810658118205606
- NUKAT: n2012244175
- OBIN: 23638
- J9U: 987007271780005171
- WorldCat: lccn-n80038477