Nyírség: Różnice pomiędzy wersjami

Nyírség
Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Kotlina Panońska
Podprowincja	Wielka Nizina Węgierska
Makroregion	Nyírség
Zajmowane ; jednostki ; administracyjne	Węgry; — Hajdú-Bihar; — Szabolcs-Szatmár-Bereg; Rumunia; — okręg Satu Mare; — okręg Bihor

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 22:29, 24 gru 2020

Nyírség (554.7; węg. „kraj brzóz”) – region geograficzny i etnograficzny w Kraju Zacisańskim (Tiszántul) na Wielkiej Nizinie Węgierskiej, na granicy wschodnich Węgier i zachodniej Rumunii. Część rumuńska jest określana w geografii rumuńskiej jako Câmpia Carei – Równina Carei.

Nyírség stanowi nizinę pokrytą utrwalonymi wydmami piaszczystymi. Jest najwyższą częścią Wielkiej Niziny Węgierskiej – osiąga 183 m n.p.m. (wzgórze Hoportyó na południe od Nyírbátor). Kształtem przypomina romb. Na północnym wschodzie sąsiaduje z Równiną Satmarską, z pozostałych stron otaczają go równiny należące do Niziny Cisańskiej: Bodrogköz i Rétköz od północnego zachodu, Érmellék od południowego wschodu i Hajduság od południowego zachodu.

Nyírség powstał w trzeciorzędzie jako ogromny stożek napływowy utworzony przez rzeki spływające z północno-wschodnich Karpat i z Siedmiogrodu do morza (później jeziora) wypełniającego wówczas Kotlinę Panońską. Po całkowitym zapełnieniu osadami tej części morza powstała tu rozwinięta sieć rzeczna. Przez Nyírség przepływały przede wszystkim Cisa i Samosz. Rzeki nadal osadzały materiał z gór, kształtując podłoże regionu.

45-50 tysięcy lat temu teren Nyírség został wydźwignięty wskutek ruchów tektonicznych. Cisa i Samosz zmieniły koryta i opływały region od wschodu. Wskutek kolejnych ruchów tektonicznych 20-22 tysiące lat temu zapadły się regiony Równiny Szatmarskiej, Równiny Berehowskiej oraz Bodrogköz i Rétköz. W następstwie tego górna Cisa zmieniła przebieg na dzisiejszy. 14-16 tysięcy lat temu to samo stało się z Samoszem.

Efektem tego było wyschnięcie Nyírség, który został pozbawiony sieci rzecznej. Od tej pory główną rolę w kształtowaniu powierzchni regiony odgrywały wiatry. Wiatry pokryły opuszczone koryta rzek warstwą eolicznego piasku. Uformowały też wielkie wały wydm, ciągnące się w północy na południe. Między wydmami powstały zastoiska wody opadowej, słone jeziorka i bagniska. Tak ukształtowany region wkroczył w czasy historyczne.

Klimat Nyírség jest kontynentalny, chłodniejszy, niż pozostałej części Wielkiej Niziny Węgierskiej. Przeciętna roczna ilość opadów wynosi 550-600 mm. Nasłonecznienie jest natomiast wyższe, niż przeciętne dla Niziny.

Pierwotną roślinnością Nyírség były lasy brzozowe i dębowe, które zostały niemal całkowicie wyrąbane. Obecnie tylko 10-12% powierzchni regiony stanowią lasy dębowe i akacjowe. Naturalna szata roślinna została zastąpiona przez wielkotowarowe użytki rolne. Ziemie regionu są intensywnie użytkowane rolniczo – uprawia się tu pomidory, słoneczniki, tytoń i owoce, szczególnie jabłka. Pola są nawadniane. Na glebach bardziej piaszczystych prowadzi się hodowlę bydła.

Region jest pozbawiony bogactw mineralnych. Eksploatuje się tylko wody mineralne i wody termalne.

Osadnictwo ludzkie w Nyírség datuje się od 7-10 tysięcy lat temu. Na większą skalę osady ludzkie zaczęły powstawać w IX wieku n.e., po podboju madziarskim. Obszar wyludnił się w XIV-XVIII wieku na skutek okupacji tureckiej i wojen. Z kolei w XVIII-XIX wieku region uległ przeludnieniu i zubożeniu. Obecnie przeżywa trudności gospodarcze. Region cechuje wyraźna odrębność etnograficzna, wynikła głównie z wielonarodowego osadnictwa. W XVIII wieku opustoszały region zasiedlili liczni Słowacy, Rumuni, Rusini i Niemcy. Obecnie narodowości te uległy już zupełnej asymilacji, lecz pozostały po nich ślady kulturalne i językowe. Typowe dla Nyírség, a nietypowe dla Węgier w ogóle są niewielkie wsie w postaci skupisk kilku-kilkunastu chłopskich zagród. Miasta są nieliczne i niewielkie – do większych zaliczają się tylko Nyíregyháza (119 tys. mieszkańców w 2001, siedziba władz komitatu Szabolcs-Szatmár-Bereg) i powiatowe Nyírbátor (13,5 tys.).

Bibliografia

Przemysław Burchard Węgry, PW „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1988, ISBN 83-214-0554-1
JerzyJ. Midzio JerzyJ., Krajobrazy węgierskie, Warszawa: WSiP, 1988, ISBN 83-02-03732-X, OCLC 749352013 .
WiesławaW. Rusin WiesławaW., Węgry, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2005, ISBN 83-7304-416-7, OCLC 69312478 .
Márton Pécsi, Béla Sárfalvi Węgry, PWN 1971
Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Węgry. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1985

@@ Linia 13: / Linia 13: @@
 }}
-'''Nyírség''' ([[Regionalizacja fizycznogeograficzna Europy|554.7]]; [[język węgierski|węg.]] "kraj brzóz") - region geograficzny i etnograficzny w [[Kraj Zacisański|Kraju Zacisańskim]] (''Tiszántul'') na [[Wielka Nizina Węgierska|Wielkiej Nizinie Węgierskiej]], na granicy wschodnich [[Węgry|Węgier]] i zachodniej [[Rumunia|Rumunii]]. Część rumuńska jest określana w geografii rumuńskiej jako ''Câmpia Carei'' - [[Równina Carei]].
+'''Nyírség''' ([[Regionalizacja fizycznogeograficzna Europy|554.7]]; [[język węgierski|węg.]] „kraj brzóz”) – region geograficzny i etnograficzny w [[Kraj Zacisański|Kraju Zacisańskim]] (''Tiszántul'') na [[Wielka Nizina Węgierska|Wielkiej Nizinie Węgierskiej]], na granicy wschodnich [[Węgry|Węgier]] i zachodniej [[Rumunia|Rumunii]]. Część rumuńska jest określana w geografii rumuńskiej jako ''Câmpia Carei'' – [[Równina Carei]].
-Nyírség stanowi nizinę pokrytą utrwalonymi wydmami piaszczystymi. Jest najwyższą częścią Wielkiej Niziny Węgierskiej - osiąga 183 m n.p.m. (wzgórze [[Hoportyó]] na południe od [[Nyírbátor]]). Kształtem przypomina [[romb]]. Na północnym wschodzie sąsiaduje z [[Równina Satmarska|Równiną Satmarską]], z pozostałych stron otaczają go równiny należące do [[Nizina Cisańska|Niziny Cisańskiej]]: [[Bodrogköz]] i [[Rétköz]] od północnego zachodu, [[Érmellék]] od południowego wschodu i [[Hajduság]] od południowego zachodu.
+Nyírség stanowi nizinę pokrytą utrwalonymi wydmami piaszczystymi. Jest najwyższą częścią Wielkiej Niziny Węgierskiej – osiąga 183 m n.p.m. (wzgórze [[Hoportyó]] na południe od [[Nyírbátor]]). Kształtem przypomina [[romb]]. Na północnym wschodzie sąsiaduje z [[Równina Satmarska|Równiną Satmarską]], z pozostałych stron otaczają go równiny należące do [[Nizina Cisańska|Niziny Cisańskiej]]: [[Bodrogköz]] i [[Rétköz]] od północnego zachodu, [[Érmellék]] od południowego wschodu i [[Hajduság]] od południowego zachodu.
 Nyírség powstał w trzeciorzędzie jako ogromny [[stożek napływowy]] utworzony przez rzeki spływające z północno-wschodnich [[Karpaty|Karpat]] i z [[Siedmiogród|Siedmiogrodu]] do morza (później jeziora) wypełniającego wówczas [[Kotlina Panońska|Kotlinę Panońską]]. Po całkowitym zapełnieniu osadami tej części morza powstała tu rozwinięta sieć rzeczna. Przez Nyírség przepływały przede wszystkim [[Cisa]] i [[Samosz]]. Rzeki nadal osadzały materiał z gór, kształtując podłoże regionu.
@@ Linia 25: / Linia 25: @@
 [[Klimat]] Nyírség jest [[klimat kontynentalny|kontynentalny]], chłodniejszy, niż pozostałej części Wielkiej Niziny Węgierskiej. Przeciętna roczna ilość opadów wynosi 550-600 mm. Nasłonecznienie jest natomiast wyższe, niż przeciętne dla Niziny.
-Pierwotną roślinnością Nyírség były lasy [[brzoza|brzozowe]] i [[dąb|dębowe]], które zostały niemal całkowicie wyrąbane. Obecnie tylko 10-12% powierzchni regiony stanowią lasy dębowe i [[akacja|akacjowe]]. Naturalna szata roślinna została zastąpiona przez wielkotowarowe użytki rolne. Ziemie regionu są intensywnie użytkowane rolniczo - uprawia się tu pomidory, słoneczniki, tytoń i owoce, szczególnie jabłka. Pola są nawadniane. Na glebach bardziej piaszczystych prowadzi się hodowlę bydła.
+Pierwotną roślinnością Nyírség były lasy [[brzoza|brzozowe]] i [[dąb|dębowe]], które zostały niemal całkowicie wyrąbane. Obecnie tylko 10-12% powierzchni regiony stanowią lasy dębowe i [[akacja|akacjowe]]. Naturalna szata roślinna została zastąpiona przez wielkotowarowe użytki rolne. Ziemie regionu są intensywnie użytkowane rolniczo – uprawia się tu pomidory, słoneczniki, tytoń i owoce, szczególnie jabłka. Pola są nawadniane. Na glebach bardziej piaszczystych prowadzi się hodowlę bydła.
 Region jest pozbawiony bogactw mineralnych. Eksploatuje się tylko wody mineralne i wody termalne.
-Osadnictwo ludzkie w Nyírség datuje się od 7-10 tysięcy lat temu. Na większą skalę osady ludzkie zaczęły powstawać w IX wieku n.e., po podboju madziarskim. Obszar wyludnił się w XIV-XVIII wieku na skutek okupacji tureckiej i wojen. Z kolei w XVIII-XIX wieku region uległ przeludnieniu i zubożeniu. Obecnie przeżywa trudności gospodarcze. Region cechuje wyraźna odrębność etnograficzna, wynikła głównie z wielonarodowego osadnictwa. W XVIII wieku opustoszały region zasiedlili liczni [[Słowacy]], [[Rumuni]], [[Rusini]] i [[Niemcy]]. Obecnie narodowości te uległy już zupełnej asymilacji, lecz pozostały po nich ślady kulturalne i językowe. Typowe dla Nyírség, a nietypowe dla Węgier w ogóle są niewielkie wsie w postaci skupisk kilku-kilkunastu chłopskich zagród. Miasta są nieliczne i niewielkie - do większych zaliczają się tylko [[Nyíregyháza]] (119 tys. mieszkańców w 2001, siedziba władz komitatu [[Komitat Szabolcs-Szatmár-Bereg|Szabolcs-Szatmár-Bereg]]) i powiatowe [[Nyírbátor]] (13,5 tys.).
+Osadnictwo ludzkie w Nyírség datuje się od 7-10 tysięcy lat temu. Na większą skalę osady ludzkie zaczęły powstawać w IX wieku n.e., po podboju madziarskim. Obszar wyludnił się w XIV-XVIII wieku na skutek okupacji tureckiej i wojen. Z kolei w XVIII-XIX wieku region uległ przeludnieniu i zubożeniu. Obecnie przeżywa trudności gospodarcze. Region cechuje wyraźna odrębność etnograficzna, wynikła głównie z wielonarodowego osadnictwa. W XVIII wieku opustoszały region zasiedlili liczni [[Słowacy]], [[Rumuni]], [[Rusini]] i [[Niemcy]]. Obecnie narodowości te uległy już zupełnej asymilacji, lecz pozostały po nich ślady kulturalne i językowe. Typowe dla Nyírség, a nietypowe dla Węgier w ogóle są niewielkie wsie w postaci skupisk kilku-kilkunastu chłopskich zagród. Miasta są nieliczne i niewielkie – do większych zaliczają się tylko [[Nyíregyháza]] (119 tys. mieszkańców w 2001, siedziba władz komitatu [[Komitat Szabolcs-Szatmár-Bereg|Szabolcs-Szatmár-Bereg]]) i powiatowe [[Nyírbátor]] (13,5 tys.).
 == Bibliografia ==
-* Przemysław Burchard ''Węgry'', PW "Wiedza Powszechna", Warszawa 1988, {{ISBN|83-214-0554-1}}
+* Przemysław Burchard ''Węgry'', PW „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1988, {{ISBN|83-214-0554-1}}
 * {{Cytuj|autor = Jerzy Midzio |tytuł = Krajobrazy węgierskie |data = 1988 |isbn = 83-02-03732-X |miejsce = Warszawa |wydawca = WSiP |oclc = 749352013 }}
 * {{Cytuj|autor = Wiesława Rusin |tytuł = Węgry |data = 2005 |isbn = 83-7304-416-7 |miejsce = Bielsko-Biała |wydawca = Wydawnictwo Pascal |oclc = 69312478 }}