Stanisław Nowotny

Stanisław Nowotny
	porucznik artylerii
Data i miejsce urodzenia	24 lutego 1895 ; Nowy Targ, Polska
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1942 ; KL Auschwitz
	Przebieg służby
Lata służby	1914–1921
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier; Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	6 Pułk Artylerii Polowej; 11 Karpacki Pułk Artylerii Lekkiej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa; wojna polsko-bolszewicka; II wojna światowa
Późniejsza praca	Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A.
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Nowotny (ur. 24 lutego 1895 w Nowym Targu, zm. 6 lipca 1942 w KL Auschwitz) – porucznik artylerii Wojska Polskiego, inżynier chemik w Zakładach Azotowych w Mościcach, więzień obozu KL Auschwitz, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Stanisław Nowotny^[a] urodził się 24 lutego 1895 w Nowym Targu, w rodzinie Kazimierza Nowotnego – adwokata i Matyldy Mrowec. W latach szkolnych 1905/6 – 1909/10 uczeń Gimnazyum (obecnie I LO) w Nowym Targu. W roku 1913 jako eksternista przystąpił do ustnego egzaminu dojrzałości w c. k. Wyższej Szkole Realnej w Krakowie (obecnie V LO w Krakowie) i rozpoczął studia w Dreźnie.

Legiony Polskie, udział w wojnie polsko-bolszewickiej

W 1914 roku przerwał studia i wstąpił do Legionów Polskich. Był artylerzystą V baterii II dywizjonu 1 pułku artylerii Legionów Polskich. Zachorował na czerwonkę i przebywał w szpitalu Technische Hochschule Karlplatz w Wiedniu (26 XII 1914), a następnie w szpitalu Czerwonego Krzyża w Nowym Targu (6 VII 1915).

Dekretem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z dnia 18 marca 1919 r. jako podoficer b. Legionów Polskich został mianowany podporucznikiem artylerii 1 pułku artylerii polowej. Później brał udział w organizacji 1 pułku artylerii górskiej, a następnie z jego częścią przeszedł do 6 pułku artylerii polowej, z którym walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W trzeciej dekadzie maja 1920 roku wyróżnił się w boju pod wsią Horodyszcze i Wołkołata. Pełnił wówczas funkcję oficera zwiadowczego 1 baterii 6 pułku artylerii polowej^[1]. W czerwcu 1920 roku w czasie walk o Aleksandrię nad Horyniem został ciężko ranny^[2]. W wyniku odniesionej rany głowy został poddany operacji trepanacji czaszki. Ubytek kości w czaszce wypełniono mu platyną. Zwolniony z czynnej służby w wojsku. Zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 377. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych artylerii.

W latach 1923–1924, jako oficer rezerwy niezdolny do służby frontowej, miał przydział mobilizacyjny do 11 pułku artylerii polowej w Stanisławowie^[3]^[4].

Studia i asystentura na Politechnice Lwowskiej

W latach 1921–1925 studiował na Politechnice Lwowskiej. W czerwcu 1924 uzyskał tytuł inżyniera chemika. W latach 1925–1926 pracował na Politechnice Lwowskiej jako starszy asystent w Katedrze Chemii Fizycznej.

Budowniczy Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach

Pracę zawodową rozpoczął w Zakładach Chemicznych „Azot” w Jaworznie. Od 1927 roku kierował grupą inżynierów, którzy przygotowali projekt chlorowni opartej na elektrolizie przeponowej systemu Siemens-Billiter i skraplaniem chloru nisko temperaturowego z małym nadciśnieniem. W oparciu o ten projekt w latach 1928–1930 wybudowano oddział chlorowni na terenie powstającej Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach pod Tarnowem. Zespół kierowany przez Stanisława Nowotnego doprowadził do uruchomienia produkcji związków chloru w planowanym terminie w lipcu 1930 roku. Jako kierownik Wydziału Chlorowni Zakładów Azotowych w Mościcach w kolejnych latach był inicjatorem rozbudowy produkcji chloranu wapnia, podchlorynu sodowego, skraplania chloru, chlorowania naftalenów, syntetycznego kwasu solnego z aparaturą kwarcową^[5].

II wojna światowa i śmierć w KL Auschwitz

We wrześniu 1939 roku zgłosił się do Komendy Uzupełnień w Krakowie jednakże ze względu na niezdolność do służby wojskowej nie otrzymał powołania. Ponownie zgłosił się do Komendy Uzupełnień, tym razem we Lwowie, gdzie został przyjęty i jako dowódca kompanii wziął udział w walkach z hitlerowcami w okolicach Dębicy w których został ranny.

Jesienią 1939 wznowił pracę w Zakładach Azotowych w Mościcach. Za bojkotowanie zarządzeń okupanta i akcje sabotażowe w fabryce kierownictwo, wśród nich Stanisław Nowotny, zostało aresztowane przez Gestapo 20 stycznia 1940 roku. Więziony w Tarnowie a od 3 czerwca 1940 roku w Wiśniczu. Następnie 20 czerwca 1940 został przetransportowany na teren obozu KL Auschwitz (drugi transport), gdzie otrzymał numer 1004.

Zmarł 6 lipca 1942 roku. Według relacji współwięźniów po apelu porannym, zgłosił się do obozowego szpitala (niem. Häftlingskrankenbau), uznany za tzw. „muzułmana” (niem. Muselmann) został skierowany na tzw. „szpilę”^[6]. Został zamordowany przez esesmana Josefa Klehra, który wstrzyknął mu fenol w komorę sercową.

Rodzina

Był najstarszym z sześciorga rodzeństwa: Bogumił Nowotny, Anna Nowotny-Mieczyńska profesor biochemik w Instytucie Uprawy i Nawożenia Gleby w Puławach (1899–1982), Adam Nowotny prokurator Sądu Najwyższego II RP (1900–1948), Franciszek Nowotny profesor biochemik Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie (1904–1972) i Maria Nowotny.

Wraz z żoną Ireną Nowotny z d. Olszanik miał dwójkę dzieci: córkę Irenę (1928–1968, lekarza II Kliniki Chorób Wewnętrznych CM UJ) i syna Janusza (ur. 1936, profesora chemii)^[7]^[8].

Upamiętnienie

Jego nazwisko znalazło się na:

pomniku ofiar faszyzmu odsłoniętym 30 września 1975 na cmentarzu komunalnym w Tarnowie Mościcach
tablicy na budynku głównym Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach odsłoniętej w 1986 roku.
tablicy poświęconej profesorom i uczniom nowotarskiego gimnazjum poległym i pomordowanym w czasie wojen, odsłoniętej 9 listopada 2012 w budynku szkoły przy pl. Krasińskiego 1 w Nowym Targu

Ordery i odznaczenia

Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[9]
Krzyż Niepodległości (1932)
Krzyż Walecznych – nr 4501 (1920)
Złoty Krzyż Zasługi
Krzyż Legionowy – nr 3877 (14 stycznia 1927)

Uwagi

↑ W ewidencji wojskowej figurował, jako Stanisław II Nowotny dla odróżnienia od innego oficera noszącego to samo nazwisko i imię.

Przypisy

↑ Kazimierz Kuś, Zarys historii wojennej ..., s. 15.
↑ Kazimierz Kuś, Zarys historii wojennej ..., s. 19.
↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 736, 848.
↑ Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 657, 773.
↑ "Przemysł Chemiczny" 51/5, Paweł Krzyżanek
↑ Słowniczek pojęć stosowanych w obozach koncentracyjnych.
↑ Świat Polonii - witryna Stowarzyszenia Wspólnota Polska - Wiadomości - Wiadomości konsularne [online], wspolnotapolska.home.pl [dostęp 2016-03-06] .
↑ Nowotny, Janusz (1936-). trove.nla.gov.au. [dostęp 2016-03-09].
↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3120 z 30 czerwca 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 29, poz. 1173)

Bibliografia

Dziennik rozkazów wojskowych nr 36, Warszawa dnia 1.04.1919
Kazimierz Kuś, Zarys historii wojennej 6-go Pułku Artylerii Polowej, Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, Warszawa 1929.
Lista strat Legionu polskiego, tom I i III NKN
Muzeum Auschwitz – Birkenau Baza danych częściowo zachowanych informacji o więźniach KL Auschwitz https://web.archive.org/web/20111128050720/http://pl.auschwitz.org.pl/m/index.php
„Przegląd lekarski” 1973, tom 30, nr 1, str 137
"Przemysł Chemiczny" 51/5, Paweł Krzyżanek
Pamiątki rodzinne.
Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.06.1921 Warszawa 1921.
Sprawozdania szkolne I Szkoły Realnej w Krakowie i c.k. Gimnazjum w Nowym Targu

[1] W ewidencji wojskowej figurował, jako Stanisław II Nowotny dla odróżnienia od innego oficera noszącego to samo nazwisko i imię.

[2] Kazimierz Kuś, Zarys historii wojennej ..., s. 15.

[3] Kazimierz Kuś, Zarys historii wojennej ..., s. 19.

[4] Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 736, 848.

[5] Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 657, 773.

[6] "Przemysł Chemiczny" 51/5, Paweł Krzyżanek

[7] Słowniczek pojęć stosowanych w obozach koncentracyjnych.

[8] Świat Polonii - witryna Stowarzyszenia Wspólnota Polska - Wiadomości - Wiadomości konsularne [online], wspolnotapolska.home.pl [dostęp 2016-03-06] .

[9] Nowotny, Janusz (1936-). trove.nla.gov.au. [dostęp 2016-03-09].

[10] Dekret Wodza Naczelnego L. 3120 z 30 czerwca 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 29, poz. 1173)

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]