Strój sieradzki
Strój sieradzki – strój ludowy grupy etnograficznej Sieradzan. Strój sieradzki dzieli się na trzy odmiany różniące się jedynie stopniem zaniku: monicką (okolice Sieradza), która przetrwała najdłużej, dobrońską[a] (okolice Łasku i Dobronia) oraz klonową (okolice Klonowej), która zanikła najszybciej[b].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Strój sieradzki wykształcił się w XIX wieku. Wtedy to w typowo rolniczym regionie sieradzkim, położonym na nieurodzajnych glebach zaczęły powstawać ośrodki przemysłowe (m.in. w Sieradzu, Łasku, Zduńskiej Woli i Pabianicach) oraz członkowie rodzin zaczęli emigrować do Łodzi oraz za granicę[c][1]. Ważnym wydarzeniem w historii stroju sieradzkiego była działalność znawcy i miłośnika regionu sieradzkiego Stanisława Graeve’a, na którego zaproszenie do Biskupic przybyli Franciszek Łubieński i Florian Piekarski. Namalowali oni w latach 1909–1912 trzydzieści obrazów przedstawiających mieszkańców wsi w swoich strojach. Obrazy te zostały umieszczone potem na pocztówkach wydawanych w Sieradzu. Rozwój miast spowodował wzbogacenie się wsi, ale również początek zaniku stroju ludowego i zastępowanie go strojem miejskim. Najpierw zanikać zaczął strój męski. W latach międzywojnia nosili go tylko starzy gospodarze pamiętający czasy, gdy ubiór był wyznacznikiem statusu materialnego. W tym okresie mieszkańców sieradzkiej wsi uwieczniał na swoich obrazach Szczepan Andrzejewski. Strój kobiecy noszony był w dni świąteczne jeszcze w latach 50. XX wieku[d].
Strój męski[edytuj | edytuj kod]
Najważniejszymi elementami stroju sieradzkiego były lajbiki[e], spencerki i sukmany. Lajbikiem była kamizelka, bez rękawów uszyta z trzech kawałków materiału: dwóch przodów i jednego tyłu, uszytego z gorszego materiału. Spencerki były dłuższymi kaftanami sięgającymi za biodra z długimi rękawami. Szyte były z wełnianych, pasiastych tkanin samodziałowych w prążki. Najczęściej były koloru czerwonego[f][2]. Najczęstszym i najbardziej reprezentacyjnym rodzajem okryć wierzchnich była sukmana z wyłogami. Wykonana była najczęściej z granatowego sukna. Zdobił ją stojący kołnierz oraz klapa z lewej strony. Zapinana była na mosiężne guziki. Rękawy zakończone były czerwonymi mankietami. Często sukmana miała kieszenie.
Najczęstszym rodzajem spodni były portki z fartuszkiem. Wykonane były z płótna lub wełnianego pasiaka koloru zielonego, modrego, czerwonego lub purpurowego. Z przodu miały fartuszek – klapkę zapinaną na guziki. Na początku XX wieku powoli zaczęły zastępować je fabrycznie robione spodnie z rozporkiem. Nogawki spodni wkładano w skórzane buty z cholewami. Sieradzanie nosili przede wszystkim maciejówki (kaszkiety) – okrągłe czapki z niebieskiego sukna ze skórzanym daszkiem. Czasem zdobione były sztucznymi kwiatami i wstążkami. Wyparły one noszone w XIX wieku niebieskie rogatywki z otokiem z czarnego baranka, które według ludowych opowieści zostały rozpowszechnione w okolicach Sieradza przez Tadeusza Kościuszkę podczas powstania w 1794 roku. W upalne dni oraz podczas pracy zarówno rogatywki, jak i maciejówki zastępowano kapeluszami słomkowymi.
Strój kobiecy[edytuj | edytuj kod]
Ważnymi elementami stroju kobiecego był wełniak i sukienka. Wełniak była to spódnica z doszytą sznurówką[g], wykonane z wełnianego, pasiastego materiału o czerwonym lub niebieskim tle[h]. Wykończone były tasiemkami z aksamitu. Sukienki miały bardzo podobny krój do wełniaków. Były jednak wykonane z fabrycznej, gładkiej, kretonowej lub wełnianej tkaniny. Sznurówki sukienek ozdabiane były cekinami i pasmanterią. Na spódnice zakładano jeden z dwóch rodzajów zapasek do pasa: większe z samodziałowego pasiaka[i] oraz fabryczne kretonowe wykończone koronką lub zdobione pasami kwiatowego haftu. Osobnym rodzajem zapaski były zapaski do odziewu. Wykonywano je tak, jak zapaski samodziałowe. Były jednak od nich większe i zakładano je na ramiona. Innym okryciem wierzchnim był kaftan z ogonem. Wykonywano go z jednolitego, czerwonego, granatowego lub ciemnozielonego samodziału. Zapinany był na pętelki, a zdobiły go czarne paski aksamitu.
Częstym nakryciem głowy były chusty występujące w dwóch rodzajach: domowej roboty zakończone frędzlami lub koronką wykonaną na szydełku oraz fabryczne różniące się kolorystyką o motywach kwiatowych lub tureckich. Innym rodzajem nakrycia głowy były czepce. Najbardziej rozpowszechnionym typem były tiulowe kopki. Obwiązywano je specjalnymi, jedwabnymi chustami – jedwabnicami. Strój uzupełniały paciorki: korale i naszyjniki bursztynów, zarówno prawdziwych jak i sztucznych oraz dynek – szklanych paciorków.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ w niektórych źródłach nazywana łaską
- ↑ mieszkańcy okolic Klonowej masowo emigrowali do ośrodków przemysłowych w poszukiwaniu pracy
- ↑ z regionu sieradzkiego emigrowali przede wszystkim mężczyźni do prac sezonowych, głównie na tereny Niemiec oraz Francji i Belgii
- ↑ w okolicach Sieradza na najważniejsze święta nawet do lat 80. XX wieku
- ↑ lajbik w innych regionach nazywany był lejbikiem
- ↑ w XIX wieku, rzadziej, występowały również w kolorach modrym granatowym i zielonym
- ↑ górna część wełniaka lub sukienki wbrew nazwie zapinana na guziki, a nie sznurowana
- ↑ rzadziej zielone lub fioletowe
- ↑ zakładane były według zasady ciemna zapaska do czerwonej spódnicy lub czerwona zapaska do ciemnej spódnicy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Piskorz-Branekova 2008 ↓, s. 52, 54.
- ↑ Multimedialna Teka Folkloru ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Strój sieradzki. W: Elżbieta Piskorz-Branekova: Polskie stroje ludowe. Wyd. V. Cz. I. Warszawa: Sport i Turystyka - MUZA SA, 2008, seria: Ocalić od zapomnienia. ISBN 978-83-7495-369-6. (pol.).
- Strój Sieradzki. [w:] Multimedialna Teka Folkloru [on-line]. [dostęp 2014-07-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-04)]. (pol.).