Tadeusz Wróblewski
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
Tadeusz Stanisław Wróblewski herbu Ślepowron, ps. T. Woronin, Juodarnis (ur. 8 listopada 1858 w Wilnie, zm. 3 lipca 1925 tamże) – polski prawnik i teoretyk prawa, adwokat, polityk, bibliofil, założyciel Biblioteki Wróblewskich w Wilnie.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Lata szkolne i studenckie
[edytuj | edytuj kod]Początkowe nauki pobierał w domu, a w latach 1870-1877 uczył się w wileńskim gimnazjum, które ukończył ze złotym medalem. W latach 1878–1879 studiował medycynę w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu. Został z niej usunięty za udział w organizacjach studenckich[1]. W latach 1879–1880 kontynuował studia na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim[2]. W tym okresie działał również w konspiracyjnych kółkach socjalistycznych w Wilnie. Za tę działalność został w lutym 1880 roku aresztowany i uwięziony w warszawskiej Cytadeli. W sierpniu 1881 roku, mimo złego stanu zdrowia, został zesłany do gub. tobolskiej na Syberii[1]. Po powrocie w 1883 z zesłania początkowo jako ekstern podjął studia prawnicze na Uniwersytecie w Petersburgu, które zakończył w 1886 roku, uzyskując stopień kandydata[1].
Praktyka adwokacka i działalność publiczna
[edytuj | edytuj kod]Po studiach pracował jako aplikant u znanego petersburskiego adwokata, Włodzimierza Spasowicza[2]. Od 1891 prowadził praktykę adwokacką w Wilnie oraz był radcą prawnym Poleskiej Dyrekcji Kolejowej. Zasłynął jako obrońca w procesach politycznych, bronił m.in. marynarzy, którzy w 1905 roku wywołali zbrojne powstanie na pancerniku "Potiomkin", a także oskarżonych w procesie III Proletariatu (1907)[1]. W późniejszym okresie bronił również białoruskich i litewskich działaczy politycznych[3].
Był złonkiem Litewskiego Towarzystwa Naukowego oraz Litewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki[4]. W latach 1913–1914 był wiceprzewodniczącym Towarzystwa Szarzenia Wiedzy Handlowej i Przemysłowej w Wilnie[1]. Był aktywnym członkiem organizacji masońskich. W 1899 r. założył i prowadził paramasońską organizację Neoszubrawcy (rozwiązana w 1914), nawiązującą do działającego w Wilnie w latach 1817-1822 Towarzystwa Szubrawców. Był członkiem odrodzonej w początkach XX w. wileńskiej loży "Litwa"[5], od 1921 r. wszedł w skład loży "Tomasz Zan"[4].
Jako jeden z ,,krajowców” propagował pokojowe współistnienie Białorusinów, Litwinów i Polaków (popierał potrzebę współżycie narodów Wileńszczyzny)[4]. W 1906 roku Tadeusz kandydował do I rosyjskiej Dumy Państwowej z ramienia Komitetu Polskiego w Wilnie. W swym liście otwartym do wyborców miast Wilna – Litwinów i Polaków – podkreślał, że, uważając siebie za obywatela Litwy, punkt wyjścia przy rozważaniu zagadnień politycznych i społecznych upatruje w interesie wszystkich rdzennych mieszkańców kraju, bez różnicy wyznań czy narodowości. Wybory w 1906 roku Wróblewski jednak przegrał, oddając pierwszeństwo rabinowi Szmarii Lewinowi[6]. Drugi raz wystawił on swoją kandydaturę w 1907 roku podczas wyborów do III Dumy. Kontrkandydatem tym razem był ksiądz Stanisław Maciejewicz, który decydującą przewagą głosów wygrał wybory[7]. Niepowodzenia wyborach sprawiły, że Wróblewski zrezygnował z czynnego udziału w życiu politycznym. Nie był jednak jedynie biernym obserwatorem, a wciąż często występował publicznie, głosząc otwarcie swe przekonania i poglądy[8]. W styczniu 1918 uczestniczył w rozmowach polsko-litewskich dotyczących przyszłości Wilna[1].
Prace Tadeusza Wróblewskiego
[edytuj | edytuj kod]Był autorem licznych prac z zakresu prawa, statystyki, bibliografii i historii Wilna[3], m.in. napisał
- [wraz z Józefem Folejewskim] O samorządzie ziemskim na Litwie i Białejrusi, Wilno 1910, wersja elektroniczna – FBC – Kujawsko-Pomorska BC
- Projekt ustawy miejskiej dla Litwy, [Wilno] 1918, wersja elektroniczna – FBC – Polona
- Uwagi o projekcie P. Hymansa, Wilno 1921, wersja elektroniczna – FBC – Polona
- O szkołach "tajnych", Wilno 1924, wersja elektroniczna – FBC – Polona
Utworzenie Biblioteki im. Wróblewskich
[edytuj | edytuj kod]Po rezygnacji z udziału w życiu politycznym oddał się największej pasji swojego życia – gromadzeniu książek, rękopisów i materiałów archiwalnych. Po rodzicach odziedziczył księgozbiór składający się w większości z dzieł lekarskich i pedagogicznych. Zbiór ten stale powiększał, postanawiając utworzyć na jego podstawie bibliotekę publiczną dla miasta Wilna. W tym celu w 1912 roku założył i zalegalizował Towarzystwo Biblioteki im. Eustachego i Emilii Wróblewskich, zapisał mu swój księgozbiór, kupił plac na budowę gmachu bibliotecznego i przelał pokaźną sumę na rozpoczęcie budowy. Niestety, gmachu nie zdążono wykończyć do wybuchu I wojny światowej, więc zbiory przez cały czas pozostawały w mieszkaniu Wróblewskiego, który starał się je ustrzec przed wojennymi zniszczeniami[2]. Właściwy rozwój biblioteki nastąpił po zakończeniu wojny, kiedy odrodzenie państwa polskiego stworzyło o wiele bardziej sprzyjające warunki dla rozwoju polskich placówek kulturowych. W 1925 przekazał swoje bogate zbiory biblioteczne miastu Wilnu[9].
Schyłek życia
[edytuj | edytuj kod]Wróblewski zmarł w Wilnie, w swoim mieszkaniu, w wieku niespełna 67 lat, 3 lipca 1925 roku, pochowany na cmentarzu Na Rossie[10][11][12]
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w rodzinie Eustachego Edwarda Wróblewskiego (1826–1891) i Emilii z Beniowskich (1830 – 1886) j.[13] Ojciec wywodził się ze starego rodu szlacheckiego herbu Ślepowron, z powiatu nowogródzkiego[14], był znanym lekarzem homeopatą. Matka była córką majora i uczestnika powstania listopadowego oraz uczestnika ruchu czartystowskiego – Bartłomieja Beniowskiego (1800-1867)[15][16]. W Wilnie utrzymywała tajną polską szkołę dla dziewcząt z domów szlacheckich, w której naukę podejmowała m.in. siostra Józefa Piłsudskiego, Maria[2]. Bratem Tadeusza był znany anarchista i chemik Augustyn Anicety Wróblewski (1866 – po 1913) zaś bratem ciotecznym powstaniec styczniowy i uczestnik paryskiej Komuny gen. Walery Wróblewski (1836-1908). Tadeusz Stanisław rodziny nie założył, w 1906 usynowił rozstrzelanego za udział w buncie na pancerniku "Potiomkin" syna lejtnanta Piotra Schmidta zmieniając mu imię i nazwisko na Stanisław Sadkowski (1886–1929)[1] Przybrany syn był także prawnikiem, adwokatem i masonem. Wg innych źródeł ojcem Stanisława Sadkowskiego miał być przedwcześnie zmarły kolejarz Antoni Sadkowski[17].
| 4. Tadeusz Ksawery Wróblewski (1792-1827) | ||||||||||||||||
| 2. Eustachy Edward Wróblewski (182601891) | ||||||||||||||||
| 5. Marianna Wróblewska z Szymonowiczów (1805-1844) | ||||||||||||||||
| Tadeusz Stanisław Wróblewski (1858-1925) | ||||||||||||||||
| 6. Bartłomiej Beniowski (1800-1867) | ||||||||||||||||
| 3. Emilia Wróblewska z Beniowskich (1830-1886) | ||||||||||||||||
| 7. Augustyna Aleksandra Beniowska z Kryńskich (1809-1869) | ||||||||||||||||
Na podstawie: Reda Griškaitệ, Dzienniki Emilii z Beniowskich Wróblewskiego, "Pamiętnik Literacki", CVIII, 2017, z. 1, s. 89-133 – wersja elektroniczna – RCiN
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Ludwik Hass, Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 1999, biogram s. 548
- ↑ a b c d Henryk Ilgiewicz: Biblioteka Państwowa im. Eustachego i Emilii Wróblewskich w Wilnie (1912-1939) oraz towarzystwa ją popierające. Toruń: Adam Marszałek, 2015, s. 204. ISBN 978-83-8019-197-6.
- ↑ a b Przemysław Dąbrowski, Tradycja Wielkiego Księstwa Litewskiego a rzeczywistość. Myśl polityczno-prawna i działalność Tadeusza Wróblewskiego (1858-1925), Sopot 2018.
- ↑ a b c Edmund Małachowicz. Cmentarz na Rossie w Wilnie. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1993, s. 147-149
- ↑ Zenowiusz Ponarski, Masoni nad Wilią, „Ars Regia”, 2 (3-4), 1993, s. 183-185.
- ↑ Tadeusz Stanisław Wróblewski. List otwarty do wyborców m. Wilna, Litwinów i Polaków. „Gazeta Wileńska”, s. 1, 28 marca 1906.
- ↑ Ludwki Abramowicz. Tadeusz Wróblewski (zarys życia). „Przegląd Wileński”, s. 2-3, 15 lipca 1925.
- ↑ Żałobna rocznica. „Przegląd Wileński”, s. 2-4, 18 lipca 1926.
- ↑ (red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, ISBN 9986-892-34-1, s. 124.
- ↑ Cmentarz na Rossie. [dostęp 2021-05-20]. (pol.).
- ↑ Nekrolog – śp. Tadeusz Wróblewski, "Dziennik Wileński", 1925, Nr. 150, s. 1
- ↑ Śp. Tadeusz Stanisław Wróblewski, "Słowo", 1925. nr. 149, s. 3
- ↑ Paweł Chojnacki: Historia szaleństwa w wyniku anarchizmu – Augustyn Wróblewski 1866–1913 (?). [dostęp 2008-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 lutego 2009)].
- ↑ Reda Griškaitė, Dzienniki Emilii z Beniowskich Wróblewskiej, „Pamiętnik Literacki”, CVIII (1), 2017, s. 105 [dostęp 2023-04-05].
- ↑ Reda Griškaitệ, Dzienniki Emilii z Beniowskich Wróblewskiego, "Pamiętnik Literacki", CVIII, 2017, z. 1, s. 89-133 – wersja elektroniczna – RCiN
- ↑ Emma Harris, Bartłomiej Beniowski 1800-1867 Cosmopolitical Chartist and Revolutionary Refugee, Warszawa 2019
- ↑ Barbara Zezula, Czas polski i czas litewski Biblioteki im. Wróblewskich w Wilnie, w: Biblioteka w czasie – czas w bibliotece. t. 1, Przez dzieje ku współczesności, red. Bogusław Kasperek, Stanisława Wojnarowicz, Lublin 2015, s. 69-70 wersja elektroniczna – Biblioteka Cyfrowa UMCS
Literatura
[edytuj | edytuj kod]- Ludwik Hass, Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 1999, biogram s. 548
- Helena Drège, Ś.p. Tadeusz Wróblewski jako założyciel Bibljoteki im. E. i E. Wróblewskich, Wilno 1926
- Stefan Rygiel, Helena Drège: Bibljoteka im. Wróblewskich w Wilnie 1912 – 1931. Wilno: Komitet Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Wróblewskich w Wilnie, 1934.
- Danuta Sadkowska, Tadeusz Stanisław Wróblewski – założyciel Biblioteki w Wilnie, „Wileńskie Rozmaitości” 1996, nr 3.
- Bazyli Białokozowicz, Tadeusz Stanisław Wróblewski- założyciel Biblioteki im. Emilii i Eustachego Wróblewskich, patriota Wilna i obrońca praw człowieka, w: Wilno i świat : dzieje środowiska intelektualnego, t. 1 pod red. Elżbiety Felisiak i Mariusza Lesia, Białystok 2002, s.203-228
- Juozas Marcinkevičius, Tadeusz Wróblewski w oczach współczesnych, Białystok-Wilno 2015
- Przemysław Dąbrowski, Tradycja Wielkiego Księstwa Litewskiego a rzeczywistość. Myśl polityczno-prawna i działalność Tadeusza Wróblewskiego (1858-1925), Wyd. Arche, Sopot 2018.
- Rasa Sperskienė, Związki Tadeusza Wróblewskiego z litewskimi działaczami politycznymi przy odbudowie niepodległego państwa litewskiego, Wilno-Białystok 2019
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Wróblewski – publikacje w bibliotece Polona