54°40′06″N 25°18′16″E/54,668333 25,304444Cmentarz Na Rossie
| ||
 Stara Rossa, brama główna (2007) | ||
| Państwo |  Litwa
| |
| Miejscowość | Wilno | |
| Adres | Rasų gatvė 32 Vilnius 11351 | |
| Typ cmentarza | wyznaniowy | |
| Wyznanie | katolicki | |
| Data otwarcia | 6 maja 1801 | |
| Architekt | Józef Poussier Wojciech Jastrzębowski | |
Położenie na mapie Wilna   Cmentarz Na Rossie | ||
Położenie na mapie Litwy  Cmentarz Na Rossie | ||
| 54°40′06″N 25°18′16″E/54,668333 25,304444
| ||
.jpg)
Cmentarz Na Rossie (cmentarz misjonarzy na Rossie, lit. Rasų kapinės) – zabytkowy zespół cmentarny w Wilnie, na Rossie, o powierzchni 10,8 ha.
Cmentarz Na Rossie jest jedną z czterech polskich nekropolii narodowych. W skład zespołu cmentarnego wchodzi Stara Rossa (1769/1801), Nowa Rossa (1847), Cmentarz Wojskowy (1920), mauzoleum Matka i Serce Syna (1936).
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Stara Rossa[edytuj | edytuj kod]
Według pochodzących jeszcze z XIX wieku koncepcji pierwsza wzmianka o pochówkach na tym terenie pochodzi z 1436, grzebano tu ofiary morowego powietrza, a pierwszy cmentarz zamiejski powstał z inicjatywy parafii św. Józefa i Nikodema za Ostrą Bramą w 1769[1], miał 3,5 ha i znajdować się miał pod opieką jezuitów z kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego[2].
Jako nekropolia miejska został przejęty w 1801 roku[3]. Zachowane Metryki pogrzebowe Góry Zbawiciela czyli księgi pogrzebowe kościoła misjonarzy, wskazują, że jako pierwszy na cmentarzu w roku 1801 pochowany został burmistrz Wilna Jan Müller, niedługo potem magistrat uregulował prawne kwestie związane z funkcjonowaniem cmentarza[2]. W roku 1802 wzniesiono zaś pierwsze katakumby, w 1814 miało miejsce pierwsze powiększenie obszaru o tereny nazywane obecnie Wzgórzem (Górką) Literatów. W 1820 teren cmentarza otoczono murem, a w 1840 ks. Józef Bogdanowicz zainicjował wybudowanie w pobliżu katakumb neogotyckiej kaplicy pogrzebowej. Od tego czasu cmentarz uznawano za elitarny, chowano osoby zasłużone lub stojące wyżej w hierarchii społecznej. W 1847 w związku z wyczerpaniem się możliwości grzebalnych powstała nowa nekropolia po drugiej stronie ulicy Listopadowej tzw. Nowa Rossa[4]. Po 1945 i opuszczeniu Wilna przez polskich mieszkańców rozpoczęła się celowa dewastacja nekropolii, nagrobki były niszczone przez wandali, teren cmentarza stał się miejscem spotkań półświatka, który rozbijał nagrobki, niszczył epitafia, a wszystko przy biernej postawie nowych władz. W wielu grobowcach urządzono składy materiałów budowlanych oraz warsztaty, a z części zdemontowano epitafia[5]. Tragicznym był dla Starej Rossy rok 1952, kiedy doprowadzono do zniszczenia monumentalnych katakumb. Cmentarz został zamknięty dla nowych pochówków w 1967 a dwa lata później, w 1969 wpisany do rejestru zabytków.
Wiele z zachowanych na cmentarzu obiektów zabytkowych znajduje się w złym stanie technicznym[6]. Od 1990 konserwacją zabytkowych nagrobków zajmuje się miejscowy Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą[7]. Cmentarz zajmuje strome wzgórze morenowe o różnicy poziomów ok. 30 metrów, na wyniosłości tej znajdują się cztery wzniesienia tj. Górka Literacka, Górka Anielska, Wzgórze Pomocne i Wzgórze Południowe[5].
Cmentarz wojskowy[edytuj | edytuj kod]
Powstał w 1920 na niewielkim terenie przed Starą Rossą, po lewej stronie bramy cmentarza znajduje się grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, miejsce pochówku urny z sercem Józefa Piłsudskiego. Nagrobek wieńczy płyta granitowa wydobyta na terenie polskiej wsi kresowej Bronisławka na Wołyniu. Płyta została obrobiona i oszlifowana przez Bolesława Sypniewskiego w warszawskim Zakładzie Kamieniarskim Sypniewskich przy ulicy Powązkowskiej (zakład ten mieści się w tym miejscu do dnia dzisiejszego), tam też został wykuty słynny napis na płycie: „Matka i serce syna”[8].
Przy bramie wejściowej, znajduje się kwatera żołnierska o powierzchni 0,2 ha na której spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy polegli w latach 1919–1920 w walkach o Wilno, a także żołnierze Armii Krajowej polegli podczas operacji Ostra Brama w 1944 roku[9].
Nowa Rossa[edytuj | edytuj kod]
Cmentarz powstał w 1847 na wschód od Starej Rossy, pochowani są tu mieszkańcy Wilna oraz żołnierze polegli w latach 1919-1920. Mogiły żołnierzy tworzą część nazywaną Cmentarzem Wojskowym Polsko-Litewskim, spoczywają tam m.in. członkowie Samopomocy Wileńskiej, czyli pierwszej samoistnie powstałej polskiej władzy w mieście. W centralnym punkcie kwatery żołnierzy polskich znajduje się kolumna z napisem „Wilno swoim wybawcom”[5].
Pochowani na cmentarzu[edytuj | edytuj kod]
Na cmentarzach spoczywają polscy żołnierze polegli w bojach 1919, 1920, 1939 i 1944, a także znane postacie polskiej, białoruskiej i litewskiej historii, m.in.:
- Adam Ferdynand Adamowicz – jeden z pionierów weterynarii polskiej, prezes Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego
- Franciszak Alachnowicz – białoruski działacz narodowy (mogiła symboliczna)
- Bolesław Bałzukiewicz – polski rzeźbiarz, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Józef Bałzukiewicz – polski malarz
- Jonas Basanavičius – litewski polityk i działacz społeczny
- August Bécu – polski lekarz, ojczym Juliusza Słowackiego
- Kazys Boruta – pisarz i polityk litewski
- Janina Burchardówna – dziennikarka
- Jan O’Connor – lekarz, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
- Mikalojus Konstantinas Čiurlionis – litewski malarz i kompozytor
- Aleksander Dalewski – polski działacz patriotyczny
- Wacław Dziewulski – polski fizyk, wydawca, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Antonina Fiszer – aktorka wileńskiego teatru
- Antoni Józef Gliński (1818–1865) – polski bajkopisarz
- Władysław Horodyjski – filozof, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
- Czesław Jankowski – polski poeta, krytyk, publicysta, historyk, krajoznawca, działacz społeczny
- Ludwik Janowski (1878–1921) – polski historyk kultury, profesor
- Wacław Jasiński (1881–1936) – polski lekarz pediatra, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Adam Jocher – polski bibliotekarz, wykładowca Uniwersytetu Wileńskiego, autor jednej z pierwszych polskich bibliografii narodowych
- Maria Piłsudska – pierwsza żona Józefa Piłsudskiego
- Franciszka Kleczkowska – działaczka oświatowa, organizatorka tajnego nauczania
- Juliusz Kłos – polski architekt, historyk architektury, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Felicjan Kochanowski – polski ksiądz, działacz oświatowy
- Joachim Lelewel – polski historyk, działacz polityczny, profesor
- Iwan Łuckiewicz – białoruski działacz narodowy, pierwotnie pochowany w Zakopanem.
- Józef Łukaszewicz – polski fizyk, geolog, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Julia Maciejewiczowa – założycielka Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Wilnie
- Ludwika Majewska – siostra Józefa Piłsudskiego
- Wacław Leon Makowski – polski księgarz i wydawca
- Mikołaj Malinowski – polski historyk, archeolog
- Józef Montwiłł – polski bankier, współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie
- Jerzy Orda – polski historyk kultury, archiwista, działacz społeczny i przewodnik po Wilnie
- Onufry Pietraszkiewicz – polski poeta
- Adam Piłsudski – polski polityk, brat Józefa Piłsudskiego, wiceprezydent Wilna, senator IV kadencji w II RP
- Karol Podczaszyński – polski architekt, przedstawiciel klasycyzmu, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
- Rafał Radziwiłłowicz – polski lekarz psychiatra, działacz społeczny, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego, współzałożyciel Towarzystwa Medycyny Społecznej, inicjator powołania Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1920)
- Aldona Rajecka (zm. 1922) – polska nauczycielka i działaczka oświatowa, organizatorka tajnego nauczania
- Euzebiusz Słowacki – polski teoretyk i historyk literatury, tłumacz, dramatopisarz, ojciec Juliusza Słowackiego
- Franciszek Smuglewicz – polski malarz i rysownik, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
- Ludwik Sokołowski (1882–1936) – polski inżynier, architekt, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Balys Sruoga – litewski poeta, prozaik, dramaturg, profesor Uniwersytetu Litewskiego w Kownie
- Wiktor Staniewicz (1866–1932) – polski matematyk, profesor, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w latach 1921–1922
- Albin Stepowicz – białoruski publicysta, działacz polityczny
- Kazimir Swajak – białoruski ksiądz katolicki, działacz narodowy
- Władysław Syrokomla – polski poeta i tłumacz epoki romantyzmu
- Jurgis Šlapelis – litewski działacz społeczny i pedagog, radny miasta Wilna
- Stanisław Trzebiński (1861-1930), polski lekarz, historyk medycyny, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Eustachy Tyszkiewicz – polski archeolog, historyk, kolekcjoner
- Jonas Vileišis – litewski dziennikarz, polityk i prawnik, burmistrz Kowna (1921–1931)
- Petras Vileišis – litewski inżynier i przedsiębiorca, brat Jonasa
- Michał Węsławski (1849–1917) – prezydent Wilna w latach 1905-1916, adwokat, polski działacz oświatowy
- Witold Węsławski (1855–1930) – polski działacz oświatowy, lekarz, wieloletni prezes polskiego Towarzystwa „Oświata” i „Macierzy Polskiej”, brat Michała
- Emilia Węsławska (1863–1921) – tłumaczka literatury pięknej, rzeczniczka równouprawnienia kobiet, aktywistka na rzecz krzewienia oświaty narodowej, żona Witolda
- Jan Kazimierz Wilczyński – polski lekarz, kolekcjoner i wydawca
- Antoni Wiwulski – polski architekt i rzeźbiarz, twórca pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie
- Stanisław Karol Władyczko – polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor Instytutu Psychoneurologicznego w Petersburgu i Uniwersytetu Stefana Batorego
- Bronisław Wróblewski – polski profesor prawa Uniwersytetu Stefana Batorego
- Tadeusz Wróblewski – polski prawnik i teoretyk prawa, założyciel Biblioteki Wróblewskich w Wilnie
- Ludwik Zdanowicz – polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy i administrator diecezji wileńskiej
- Bronisław Żongołłowicz – polski ksiądz katolicki, prof. prawa kanonicznego Uniwersytetu Stefana Batorego, wiceminister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, poseł na Sejm III kadencji w II RP.
W 2010 roku, z inicjatywy Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą, uruchomiono stronę internetową z historią cmentarza, gdzie można zobaczyć stare i współczesne zdjęcia oraz poznać pełną listę pochowanych tam osób[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Juliusz Kłos, Wilno: przewodnik krajoznawczy, Wilno 1937, s. 229.
- ↑ a b Gutowski Bartłomiej, Najsłynniejsza z wileńskich nekropolii [http://rossa.sztuka.edu.pl/wp-content/uploads/2018/10/42-45-Gutowski.pdf%5D, „Mówią Wieki” (2 (specjalny) / 2018), 2018, s. 44.
- ↑ Cmentarz na Rossie, „Poznaj Wilno”, 21 sierpnia 2013 [dostęp 2018-11-01] (pol.).
- ↑ Krzysztof Wałejko (z zespołem red. ks. Marek Borysiak, Anna Franko, Irena Jutkiewicz i Katarzyna Jutkiewicz: Praktyczny przewodnik po Wilnie. Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Krzysztof Wałejko”, Suwałki 2003, s. 103-106. ISBN 83-918978-2-6.
- ↑ a b c Adam Dylewski: Wilno (cykl Miasta Marzeń. Agora S.A., Warszawa 2009, s. 177-183. ISBN 978-83-60174-90-6.
- ↑ gaw. Cmentarz na Rossie w alarmująco złym stanie. „Rzeczpospolita”, 16-04-2008. ISSN 0208-9130.
- ↑ Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą otrzyma nagrodę im. prof. Aleksandra Gieysztora. delfi.lt, 10 stycznia 2014. [dostęp 2014-02-07].
- ↑ W. Wiernic, Dzieje granitowego głazu, „Gazeta Polska”, 12 V 1937.
- ↑ A. Durejko, A. Srebrakowski, Matka i serce syna, „Spotkania z Zabytkami” 1991, nr 3, s. 21-24.
- ↑ naszdziennik.pl: Cmentarz na Rossie ma stronę internetową. [dostęp 6.12.2010].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Rosa al. Rossa w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksze. Warszawa 1888.
- Strona z dokumentacją Cmentarza na Rossie w Wilnie
- Strona Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą
| |||||||||||||||||||||||||
