Cmentarz Na Rossie

Cmentarz Na Rossie
Stara Rossa, Brama Główna (2007)
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Adres	Rasų gatvė 32 Vilnius 11351
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	katolicki
Data otwarcia	6 maja 1801
Architekt	Józef Poussier Wojciech Jastrzębowski
Położenie na mapie Wilna Cmentarz Na Rossie
Położenie na mapie Litwy Cmentarz Na Rossie
54°40′06″N 25°18′16″E

Widok ogólny cmentarza Na Rossie

Mauzoleum Matka i Serce Syna (1936)

Mauzoleum Matka i Serce Syna (2010)

Grób Joachima Lelewela (2010)

Cmentarz wojskowy (2008)

Zdewastowany grób Józefa Montwiłła (2005)

Cmentarz Na Rossie (cmentarz misjonarzy na Rossie, lit. Rasų kapinės) – zabytkowy zespół cmentarny w Wilnie, na Rossie, o powierzchni 10,8 ha.

Cmentarz Na Rossie jest jedną z czterech polskich nekropolii narodowych. W skład zespołu cmentarnego wchodzi Stara Rossa (1769), Nowa Rossa (1847), Cmentarz Wojskowy (1920), mauzoleum Matka i Serce Syna (1936).

Historia

Stara Rossa

Pierwsza wzmianka o pochówkach na tym terenie pochodzi z 1436, grzebano tu ofiary morowego powietrza. Pierwszy cmentarz zamiejski powstał z inicjatywy parafii św. Józefa i Nikodema za Ostrą Bramą w 1769, miał 3,5 ha i znajdował się pod opieką jezuitów z kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego, pod koniec XVIII wieku wybudowano pierwsze katakumby. Jako nekropolia miejska został oficjalnie zalegalizowany przez magistrat wileński w 1801, w 1814 miało miejsce pierwsze powiększenie obszaru o tereny nazywane obecnie Wzgórzem (Górką) Literatów. W 1820 teren cmentarza otoczono murem, a w 1840 ks. Józef Bogdanowicz zainicjował wybudowanie w pobliżu katakumb neogotyckiej kaplicy pogrzebowej. Od tego czasu cmentarz uznawano za elitarny, chowano osoby zasłużone lub stojące wyżej w hierarchii społecznej. W 1847 w związku z wyczerpaniem się możliwości grzebalnych powstała nowa nekropolia po drugiej stronie ulicy Listopadowej tzw. Nowa Rossa. Po 1945 i opuszczeniu Wilna przez polskich mieszkańców rozpoczęła się celowa dewastacja nekropolii, nagrobki były niszczone przez wandali, teren cmentarza stał się miejscem spotkań półświatka, który rozbijał nagrobki, niszczył epitafia, a wszystko przy biernej postawie nowych władz. W wielu grobowcach urządzono składy materiałów budowlanych oraz warsztaty, a z części zdemontowano epitafia. Tragicznym był dla Starej Rossy rok 1952, kiedy doprowadzono do zniszczenia monumentalnych katakumb. Cmentarz został zamknięty dla nowych pochówków w 1967 a dwa lata później, w 1969 wpisany do rejestru zabytków.

Wiele z zachowanych na cmentarzu obiektów zabytkowych znajduje się w złym stanie technicznym. Od 1990 konserwacją zabytkowych nagrobków zajmuje się miejscowy Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą. Cmentarz zajmuje strome wzgórze morenowe o różnicy poziomów ok. 30 metrów, na wyniosłości tej znajdują się cztery wzniesienia tj. Górka Literacka, Górka Anielska, Wzgórze Pomocne i Wzgórze Południowe.

Cmentarz wojskowy

Powstał w 1920 na niewielkim terenie przed Starą Rossą, po lewej stronie bramy cmentarza znajduje się grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, miejsce pochówku urny z sercem Józefa Piłsudskiego. Nagrobek wieńczy płyta granitowa wydobyta na terenie polskiej wsi kresowej Bronisławka na Wołyniu. Płyta została obrobiona i oszlifowana przez Bolesława Sypniewskiego w warszawskim Zakładzie Kamieniarskim Sypniewskich przy ulicy Powązkowskiej (zakład ten mieści się w tym miejscu do dnia dzisiejszego), tam też został wykuty słynny napis na płycie: „Matka i serce syna”.

Przy bramie wejściowej, znajduje się kwatera żołnierska o powierzchni 0,2 ha na której spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy polegli w latach 1919–1920 w walkach o Wilno, a także żołnierze Armii Krajowej polegli podczas operacji Ostra Brama w 1944 roku.

Nowa Rossa

Cmentarz powstał w 1847 na wschód od Starej Rossy, pochowani są tu mieszkańcy Wilna oraz żołnierze polegli w latach 1919-1920. Mogiły żołnierzy tworzą część nazywaną Cmentarzem Wojskowym Polsko-Litewskim, spoczywają tam m.in. członkowie Samopomocy Wileńskiej, czyli pierwszej samoistnie powstałej polskiej władzy w mieście. W centralnym punkcie kwatery żołnierzy polskich znajduje się kolumna z napisem „Wilno swoim wybawcom”.

Pochowani na cmentarzu

Na cmentarzach spoczywają polscy żołnierze polegli w bojach 1919, 1920, 1939 i 1944, a także znane postacie polskiej, białoruskiej i litewskiej historii, m.in.:

• Adam Ferdynand Adamowicz – jeden z pionierów weterynarii polskiej, prezes Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego
• Franciszak Alachnowicz – białoruski działacz narodowy (mogiła symboliczna)
• Bolesław Bałzukiewicz – polski rzeźbiarz, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
• Józef Bałzukiewicz – polski malarz
• Jonas Basanavičius – litewski polityk i działacz społeczny
• August Bécu – polski lekarz, ojczym Juliusza Słowackiego
• Kazys Boruta – pisarz i polityk litewski
• Janina Burchardówna – dziennikarka
• Jan O’Connor – lekarz, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
• Mikalojus Konstantinas Čiurlionis – litewski malarz i kompozytor
• Aleksander Dalewski – polski działacz patriotyczny
• Wacław Dziewulski – polski fizyk, wydawca, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
• Antonina Fiszer – aktorka wileńskiego teatru
• Antoni Józef Gliński (1818–1865) – polski bajkopisarz
• Władysław Horodyjski – filozof, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
• Czesław Jankowski – polski poeta, krytyk, publicysta, historyk, krajoznawca, działacz społeczny
• Ludwik Janowski (1878–1921) – polski historyk kultury, profesor
• Wacław Jasiński (1881–1936) – polski lekarz pediatra, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
• Adam Jocher – polski bibliotekarz, wykładowca Uniwersytetu Wileńskiego, autor jednej z pierwszych polskich bibliografii narodowych
• Maria Piłsudska – pierwsza żona Józefa Piłsudskiego
• Franciszka Kleczkowska – działaczka oświatowa, organizatorka tajnego nauczania
• Juliusz Kłos – polski architekt, historyk architektury, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
• Felicjan Kochanowski – polski ksiądz, działacz oświatowy
• Joachim Lelewel – polski historyk, działacz polityczny, profesor
• Iwan Łuckiewicz – białoruski działacz narodowy, pierwotnie pochowany w Zakopanem.
• Józef Łukaszewicz – polski fizyk, geolog, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
• Julia Maciejewiczowa – założycielka Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Wilnie
• Ludwika Majewska – siostra Józefa Piłsudskiego
• Wacław Leon Makowski – polski księgarz i wydawca
• Mikołaj Malinowski – polski historyk, archeolog
• Józef Montwiłł – polski bankier, współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie
• Jerzy Orda – polski historyk kultury, archiwista, działacz społeczny i przewodnik po Wilnie
• Onufry Pietraszkiewicz – polski poeta
• Adam Piłsudski – polski polityk, brat Józefa Piłsudskiego, wiceprezydent Wilna, senator IV kadencji w II RP
• Karol Podczaszyński – polski architekt, przedstawiciel klasycyzmu, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
• Rafał Radziwiłłowicz – polski lekarz psychiatra, działacz społeczny, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego, współzałożyciel Towarzystwa Medycyny Społecznej, inicjator powołania Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1920)
• Aldona Rajecka (zm. 1922) – polska nauczycielka i działaczka oświatowa, organizatorka tajnego nauczania
• Euzebiusz Słowacki – polski teoretyk i historyk literatury, tłumacz, dramatopisarz, ojciec Juliusza Słowackiego
• Franciszek Smuglewicz – polski malarz i rysownik, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
• Ludwik Sokołowski (1882–1936) – polski inżynier, architekt, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
• Balys Sruoga – litewski poeta, prozaik, dramaturg, profesor Uniwersytetu Litewskiego w Kownie
• Wiktor Staniewicz (1866–1932) – polski matematyk, profesor, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w latach 1921–1922
• Albin Stepowicz – białoruski publicysta, działacz polityczny
• Kazimir Swajak – białoruski ksiądz katolicki, działacz narodowy
• Władysław Syrokomla – polski poeta i tłumacz epoki romantyzmu
• Jurgis Šlapelis – litewski działacz społeczny i pedagog, radny miasta Wilna
• Stanisław Trzebiński (1861-1930), polski lekarz, historyk medycyny, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
• Eustachy Tyszkiewicz – polski archeolog, historyk, kolekcjoner
• Jonas Vileišis – litewski dziennikarz, polityk i prawnik, burmistrz Kowna (1921–1931)
• Petras Vileišis – litewski inżynier i przedsiębiorca, brat Jonasa
• Michał Węsławski (1849–1917) – prezydent Wilna w latach 1905-1916, adwokat, polski działacz oświatowy
• Witold Węsławski (1855–1930) – polski działacz oświatowy, lekarz, wieloletni prezes polskiego Towarzystwa „Oświata” i „Macierzy Polskiej”, brat Michała
• Emilia Węsławska (1863–1921) – tłumaczka literatury pięknej, rzeczniczka równouprawnienia kobiet, aktywistka na rzecz krzewienia oświaty narodowej, żona Witolda
• Jan Kazimierz Wilczyński – polski lekarz, kolekcjoner i wydawca
• Antoni Wiwulski – polski architekt i rzeźbiarz, twórca pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie
• Stanisław Karol Władyczko – polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor Instytutu Psychoneurologicznego w Petersburgu i Uniwersytetu Stefana Batorego
• Bronisław Wróblewski – polski profesor prawa Uniwersytetu Stefana Batorego
• Tadeusz Wróblewski – polski prawnik i teoretyk prawa, założyciel Biblioteki Wróblewskich w Wilnie
• Bronisław Żongołłowicz – polski ksiądz katolicki, prof. prawa kanonicznego Uniwersytetu Stefana Batorego, wiceminister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, poseł na Sejm III kadencji w II RP.

W 2010 roku, z inicjatywy Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą, uruchomiono stronę internetową z historią cmentarza, gdzie można zobaczyć stare i współczesne zdjęcia oraz poznać pełną listę pochowanych tam osób.

Linki zewnętrzne

• Rosa al. Rossa w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksz. Warszawa 1888.
• Strona z dokumentacją Cmentarza na Rossie w Wilnie
• Strona Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą