Trypol
50°06′59″N 30°46′14″E/50,116389 30,770556 Trypole na XIX-wiecznym obrazie | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Wysokość |
144 m n.p.m. | ||
| Populacja (2001) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 4572 | ||
| Kod pocztowy |
08722 | ||
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
| 50°06′59″N 30°46′14″E/50,116389 30,770556
| |||
| Strona internetowa | |||
Trypol, Trypole (ukr. Трипілля, Trypilla) – wieś w rejonie obuchowskim obwodu kijowskiego na Ukrainie, około 40 km na południe od Kijowa, nad rzeką Dniepr[2]. 2800 mieszkańców (stan na 1 stycznia 2005).
Opis[edytuj | edytuj kod]
Wieś zdobyła światową sławę w wyniku wykopalisk przeprowadzonych przez Wikientija Chwojkę (Vincenc V. Chvojka)[3] w 1897, które odsłoniły ślady cywilizacji eneolitycznej, nazwanej od miejsca pierwszego odkrycia trypolską[4][5]. Zajmuje obszar około 100 hektarów na obrzeżach, w pobliżu drogi do wsi Szczerbaniwka. W różnych częściach wioski znaleziono pozostałości osad z wczesnej epoki żelaza, w szczególności w rejonie uroczyska Kyseliwka. Za płaskowyżem znajdują się kopce czasów scytyjskich, z których część została odkryta przez Сhwojkę. Odkryto tutaj również ślady późniejszej kultury zarubinieckiej, grodzisko i cmentarz ciałopalny[5][3].
Jako miasto Trypol został założony w X-XI wieku przez książąt kijowskich. Wspomniany jest około 20 razy w kronikach jako miejsce przekraczania Dniepru i potyczek z Połowcami. Terytorium miasta, ustalone przez znaleziska archeologiczne, w XI-XIII wieku obejmowało wzgórze Posadowa Góra i obszar u jego podnóża, zaledwie około 30 hektarów. Miasto miało „bramę wodną” wspomnianą w kronice. Wykopaliska archeologiczne ujawniły ślady zniszczeń w połowie XIII wieku, które można przypisać inwazji mongolskiej. W wykopaliskach znaleziono materiały z XIV-XV wieku, co świadczy o istnieniu miasta w tym okresie.
Na początku XVI wieku miasto stało się własnością bojarów Dedkowiczow (Dedkowicze-Trypolscy), herbu Gozdawa, którzy koło 1550 roku zbudowali tu murowany zamek na wzgórzu. Fundamenty tego zamku z kamienia i litewskich cegieł wzdłuż ulicy Rybalskiej oraz pozostałości walu obronnego przetrwały do dziś. Miasto posiadało trzy kościoły i liczne majątki bogatych mieszkańców. Podczas wykopalisk znaleziono przedmioty z XIV-XVII wieku i kafle ceramiczne[5].
Zdobyty przez Kozaków podczas powstania Kosińskiego roku 1591, Trypol stał się ich głównym ośrodkiem po 1595. W 1620 roku właściciele miasta, Trypolscy, sprzedali je M. Brzozowskiemu i A. Zborowskiemu. Po 1648 roku powstała kozacka Trypilska Sotnia w ramach pułku kijowskiego. W 1659 Trypol został spalony przez żołnierzy wodza rosyjskiego Wasyla Szeremietiewa. W 1667 roku na mocy traktatu andruszowskiego, wraz z sąsiednimi Stajkami, Trypol został przekazany Rosji (początkowo scedowany na okres dwóch lat)[6]. Kijowszczyzna nie została jednak zwrócona, a tym samym Trypol i Stajki pozostały terenem dyskusyjnym pomiędzy Rzecząpospolitą a Rosją, o czym świadczy fakt, że na przełomie 1674 i 1675 król Polski wyznaczył żołnierzom chorążego koronnego kwatery zimowe w tych dwóch miastach, jako należących do Rzeczypospolitej. Załogi moskiewskie ich tam jednak nie wpuściły[7]. Do 1678 roku miasto doznało kilku ataków i zostało całkowicie spalone, co potwierdzają wykopaliska archeologiczne.
Od 1781 roku Trypol należał do obwodu kijowskiego gubernii kijowskiej i stał się znaczącym centrum handlowym. W 1900 r. liczba mieszkańców wynosiła 5,7 tys., a 1919 już 7,9 tys.
W styczniu 1919 roku Trypol stał się centrum powstania przeciwko spisowi Ukraińskiej Republiki Ludowej, kierowanym przez pochodzącego z miasta Atamana Zełenego, a wiosną 1919 centrum antybolszewickiego ruchu w guberni kijowskiej. Za udział w powstańczym ruchu władze radzieckie ukarały około 700 mieszkańców[8].
W 1956 na wzgórzu Posadowa Góra wzniesiono obelisk ku czci uczestników pochodu trypolskiego. W 1959 otwarto tu muzeum historii Komsomołu. W 2008 r. w pobliżu obelisku wzniesiono pomnik Atamana Zełenego. W 1996 roku w podstaw wzgórza utworzono Regionalne Muzeum Archeologiczne, a 2002 roku wzniesiono obok niego pomnik W. Сhwojki.
Siedziba dawnej gminy Trypol w powiecie kijowskim.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu kijowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
- ↑ Julian Ursyn Niemcewicz, Zbiór pamiętników o dawnej Polszcze z rękopismów..., t. 3, 1839, s. 247.
- ↑ a b K. Bołsunowski, Symbolika w Epoce Neolitu, Kijów 1910.
- ↑ Ze zjazdu archeologicznego, „Słowo” (201), rocznik XVIII 1899.
- ↑ a b c Sławomir Jastrzębski, Uwagi o chronologii i periodyzacji kultury CUCUTENI-TRYPOLE, „Archeologia Polski”, XXVIII, z. 1, 1983.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2022-03-20].
- ↑ Jan Perdenia, Hetman Piotr Doroszenko a Polska, Kraków 2000, s. 408.
- ↑ Woda wyrzuciła na brzeg setki ciał. Rzeź zajęła Ukraińcom kilka sekund [online], geekweek.interia.pl [dostęp 2022-01-22] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Trypol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 533.
- Trypol, miasteczko, powiat kijowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 664.
- Trypol na stronie Rady Najwyższej Ukrainy