Gubernia kijowska
Gubernia kijowska (ros. Киевская губерния, ukr. Київська губернія) – jednostka administracyjna Imperium Rosyjskiego (gubernia) istniejąca w latach 1708–1781 i 1796-1918 w odmiennym składzie terytorialnym. Stolicą guberni był Kijów.
Gubernia kijowska w Słowniku geograficznego Królestwa Polskiego[edytuj | edytuj kod]
Gubernia kijowska. Rozległość 44,806 wiorst kwadr. Ludność 2,144,276 (w tem 78,109 katol. a 1879 r. było 277,497 izr.). Stanowiła własność rzplitej do końca zeszłego wieku, kiedy kraj ten wcielono do Rossyi, a województwo kijowskie na gubernią zamieniono. Z powodu długiego zostawania. pod rządem polskim, gubernia kijowska i dziś jeszcze, u ludu pogranicznych gub. połtawskiej i chersońskiej, „polską,” się nazywa (J. Funduklej. Opis statystyczny guberni kijowskiej. Kijów 1852 r., t. I, karta 2). Dzisiejsza gub. kijow., utworzona 1797 r. z ziem i miast oderwanych od Polski, liczyła 12 powiatów i 532,793 głów płacących podatki. Ostateczne zaś uorganizowanie (t. j. wcielenie miasta Berdyczowa) nastąpiło 1846 r. Gubernia dzieli się na 12 powiatów, mianowicie: kijowski, wasylkowski, radomyski, skwirski, berdyczowski, lipowiecki, taraszczański, kaniowski, czerkaski, czehryński, zwinogródzki i humański. Graniczy na północy z mińską gub., na. wschód (rz. Dnieprem). z guber. czernihowską, i połtawską, na południa z chersońską guber., na zachód z wołyńską i podolską gub. Kijow. gub. tworzy nieforemną figurę podługowatą, której największa długość w kierunku biegu rzeki Dniepru wynosi 57 mil, największa zaś szerokość na południowym jej krańcu 33 m. Pod względem zaś położenia geograficznego, zawiera. się ona. między 51°29′ i 48°28′ szer., 46°4′ i 50°30′ długości wschodniej (od Ferro). Pod względem topogr., północna część guberni stanowi dalszy ciąg obszarnego bagnistego Polesia, idącego od Mozyrza i Rzeczycy w guber. mińskiej i obejmującego w kraju tutajszym 2/3 pow. radomyskiego i II. powiatu kijowskiego. Cała ta powierzchnia, około 700 mil kw., jest pokryta lasami, bagniskami i nizinami. Część środkowa przedstawia wyniosłe płaszczyzny, poprzecinane miejscami przez parowy i doły, tudzież przez pasma gór i pagórków z lasami pomieszanych; w południowej nareszcie części napotykają się obszerne stepy urodzajne. Wyniosłości, w różnych kierunkach kraj przecinające, podzielone być mogą, na wewnętrzne i nadbrzeżne; te ostatnie idą wzdłuż Dniepru na całej jego długości w guber. kijowskiej. Wewnętrz na zaś stanowią odnogi pasma Karpat, wchodzących tu z pogranicznych Wołynia i Podola. Odnogi te, widocznie skierowane na południo-wschód, przechodzą Berdyczów, Machnówkę, Lipowiec, Pjatyhory, Zwinogródkę i Złotopol do gub. chersońskiej, której cały pas północny, przyległy do gub. kijowskiej, spoczywa na granitowej podatawie tejże formacyi. Najwynioślejsze miejsca znajduje się w pow. berdyczowskim, między samem Berdyczowem i m. Machnówką,. w okolicach basejnu rzeczki Hnyłopiaty, wynosząc blisko 160 sążni nad poziom mora; wówczas, gdy średnia wysokość guberni nie przewyższa. 35 sąż. nad poziom morza. Wyniosłość ta rozgranicza zarazem basejny Bohu i Dniepru, dając początek mnóstwu rzeczek spadających, jak do jednej, tak do drugiej rzeki. Do Dniepru wpadają Prypeć, Teterew, Łosionka, Irpień, Stuhna, Roś, Olszanka, Taśmina.; do Bohu: Sob, Syniucha, Desna mała. Do każdej z tych rzek wpadają inne, jak np. do Prypeci: Usza, do Teterewa: Irsza, Zdwiż; do Irpeni: Upawa; do Rosi: Kamianka, Rastawica i t. d., tak, że liczba wszystkich rzek i rzeczek wpadających do Dniepru i Bohu, a także do ich dopływów, wynosi 552. W ogóle wierzchowiny Wszystkich tych rzeczek są, bagniste, wszystkie ich zakręty zwrócone ku północy, mają, z lewej strony brzeg znacznie wzniesiony, przy kierunku zaś południowym prawy brzeg wyższy od lewego. Na wiosnę wylewy tych rzek w miejscach niższych wyrządzaja znaczne szkody (...)
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według pierwszego powszechnego spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 roku ludność guberni liczyła 3 559 229 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[1] według kryterium języka deklarowanego przez respondentów:
- Ukraińcy – 2 819 145 (79,2%)
- Żydzi – 430 489 (12,1%)
- Rosjanie – 209 427 (5,9%)
- Polacy – 68 791 (1,9%)
- Inni – 31 377 (0,9%)
Ludność w powiatach według deklarowanego języka ojczystego w 1897 r.[2][edytuj | edytuj kod]
| Powiat | Ukraińcy | Żydzi | Rosjanie | Polacy | Niemcy |
|---|---|---|---|---|---|
| Gubernia ogółem | 79,2% | 12,1% | 5,9% | 1,9% | … |
| Berdyczowski | 66,9% | 23,1% | 3,6% | 5,8% | … |
| Wasylkowski | 83,6% | 12,1% | 2,2% | 1,8% | … |
| Zwinogródzki | 88,0% | 9,7% | 1,4% | … | … |
| Kaniowski | 88,7% | 9,7% | … | … | … |
| Kijowski | 56,2% | 11,1% | 26,6% | 3,4% | 1,1% |
| Lipowiecki | 82,0% | 15,0% | 1,1% | 1,9% | … |
| Radomyski | 78,4% | 13,1% | 3,9% | 1,9% | 2,3% |
| Skwirski | 83,5% | 12,5% | 1,3% | 2,4% | … |
| Taraszczański | 87,6% | 9,4% | … | 1,8% | … |
| Humański | 85,4% | 11,7% | 1,8% | … | … |
| Czerkaski | 84,9% | 9,8% | 4,2% | … | … |
| Czehryński | 89,4% | 8,6% | 1,4% | … | … |
Podział wyznaniowy guberni 1897[3][edytuj | edytuj kod]
- prawosławie – 2 983 736 (83,8%)
- judaizm – 433 728 (12,1%)
- rzymskokatolickie – 106 733 (2,9%)
- inni – 35 032 (1,2%)
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego wraz z przynależnością administracyjną w Rzeczypospolitej przed utratą na rzecz Rosji:
| miasto | populacja | województwo I RP | |
|---|---|---|---|
| 1. | Kijów | 247 723 |  kijowskie
|
| 2. | Berdyczów | 53 351 | kijowskie
|
| 3. | Humań | 31 016 |  bracławskie
|
| 4. | Czerkasy | 29 600 | kijowskie
|
| 5. | Skwyra | 17 958 | kijowskie
|
| 6. | Zwinogródka | 16 923 | bracławskie/ kijowskie
|
| 7. | Wasylków | 13 132 | kijowskie
|
| 8. | Taraszcza | 11 259 | kijowskie
|
| 9. | Radomyśl | 10 906 | kijowskie
|
| 10. | Czehryń | 9872 | kijowskie
|
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Gubernia kijowska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 91.
| Rosja |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prusy | |||||||
| Austria | |||||||
| Protektorat Austrii, Prus i Rosji (1815–1846) |
