Gubernia kijowska

Mapa guberni kijowskiej

Mapa guberni w języku polskim i rosyjskim z 1812

Herb guberni kijowskiej

Gubernia kijowska (ros. Киевская губерния, ukr. Київська губернія) – jednostka administracyjna Imperium Rosyjskiego (gubernia) istniejąca w latach 1708-1781 i 1796-1918 w odmiennym składzie terytorialnym. Stolicą guberni był Kijów.

Gubernia kijowska w Słowniku geograficznego Królestwa Polskiego

Gubernia kijowska. Rozległość 44,806 wiorst kwadr. Ludność 2,144,276 (w tem 78,109 katol. a r. 1879 było 277,497 izr.). Stanowiła własność rzplitej do końca zeszłego wieku, kiedy kraj ten wcielono do Rossyi, a województwo kijowskie na gubernią zamieniono. Z powodu długiego zostawania. pod rządem polskim, gubernia kijowska i dziś jeszcze, u ludu pogranicznych gub. połtawskiej i chersońskiej, "polską," się nazywa (J. Funduklej. Opis statystyczny guberni kijowskiej. Kijów 1852 r., t. I, karta 2). Dzisiejsza gub. kijow., utworzona r. 1797 z ziem i miast oderwanych od Polski, liczyła 12 powiatów i 532,793 głów płacących podatki. Ostateczne zaś uorganizowanie (t. j. wcielenie miasta Berdyczowa) nastąpiło r. 1846. Gubernia dzieli się na 12 powiatów, mianowicie: kijowski, wasylkowski, radomyski , skwirski, berdyczowski, lipowiecki, taraszczański, kaniowski, czerkaski, czehryński, zwinogródzki i humański. Graniczy na północy z mińską gub., na. wschód (rz. Dnieprem). z guber. czernihowską, i połtawską, na południa z chersońską guber., na zachód z wołyńską i podolską gub. Kijow. gub. tworzy nieforemną figurę podługowatą, której największa długość w kierunku biegu rzeki Dniepru wynosi 57 mil, największa zaś szerokość na południowym jej krańcu 33 m. Pod względem zaś położenia geograficznego, zawiera. się ona. między 51°29' i 48°28' szer., 46° 4' i 50° 30' długości wschodniej (od Ferro). Pod względem topogr., północna część guberni stanowi dalszy ciąg obszarnego bagnistego Polesia, idącego od Mozyrza i Rzeczycy w guber. mińskiej i obejmującego w kraju tutajszym 2/3 pow. radomyskiego i II. powiatu kijowskiego. Cała ta powierzchnia, około 700 mil kw., jest pokryta lasami, bagniskami i nizinami. Część środkowa przedstawia wyniosłe płaszczyzny, poprzecinane miejscami przez parowy i doły, tudzież przez pasma gór i pagórków z lasami pomieszanych; w południowej nareszcie części napotykają się obszerne stepy urodzajne. Wyniosłości, w różnych kierunkach kraj przecinające, podzielone być mogą, na wewnętrzne i nadbrzeżne; te ostatnie idą wzdłuż Dniepru na całej jego długości w guber. kijowskiej. Wewnętrz na zaś stanowią odnogi pasma Karpat, wchodzących tu z pogranicznych Wołynia i Podola. Odnogi te, widocznie skierowane na południo-wschód, przechodzą Berdyczów, Machnówkę, Lipowiec, Piatyhory, Zwinogródkę i Złotopol do gub. chersońskiej, której cały pas północny, przyległy do gub. kijowskiej, spoczywa na granitowej podatawie tejże formacyi. Najwynioślejsze miejsca znajduje się w pow. berdyczowskim, między samem Berdyczowem i m. Machnówką,. w okolicach basejnu rzeczki Hnyłopiaty, wynosząc blisko 160 sążni nad poziom mora; wówczas, gdy średnia wysokość guberni nie przewyższa. 35 sąż. nad poziom morza. Wyniosłość ta rozgranicza zarazem basejny Bohu i Dniepru, dając początek mnóstwu rzeczek spadających, jak do jednej, tak do drugiej rzeki. Do Dniepru wpadają Prypeć, Teterew, Łosionka, Irpień, Stuhna, Roś, Olszanka, Taśmina.; do Bohu: Sob, Syniucha, Desna mała. Do każdej z tych rzek wpadają inne, jak np. do Prypeci: Usza, do Teterewa: Irsza, Zdwiż; do Irpeni: Upawa; do Rosi: Kamianka, Rastawica i t. d., tak, że liczba wszystkich rzek i rzeczek wpadających do Dniepru i Bohu, a także do ich dopływów, wynosi 552. W ogóle wierzchowiny Wszystkich tych rzeczek są, bagniste, wszystkie ich zakręty zwrócone ku północy, mają, z lewej strony brzeg znacznie wzniesiony, przy kierunku zaś południowym prawy brzeg wyższy od lewego. Na wiosnę wylewy tych rzek w miejscach niższych wyrządzaja znaczne szkody (...)

Demografia

Gubernia kijowska na tle granic współczesnej Ukrainy

Mapa etnograficzna guberni kijowskiej według spisu 1897

Według pierwszego powszechnego spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 roku ludność guberni liczyła 3 559 229 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco według kryterium języka deklarowanego przez respondentów:

• Ukraińcy - 2 819 145 (79,2%)
• Żydzi - 430 489 (12,1%)
• Rosjanie - 209 427 (5,9%)
• Polacy - 68 791 (1,9%)
• Inni - 31 377 (0,9%)

Ludność w powiatach według deklarowanego języka ojczystego 1897

Powiat	Ukraińcy	Żydzi	Rosjanie	Polacy	Niemcy
Gubernia ogółem	79,2%	12,1%	5,9%	1,9%	…
Berdyczowski	66,9%	23,1%	3,6%	5,8%	…
Wasylkowski	83,6%	12,1%	2,2%	1,8%	…
Zwinogródzki	88,0%	9,7%	1,4%	…	…
Kaniowski	88,7%	9,7%	…	…	…
Kijowski	56,2%	11,1%	26,6%	3,4%	1,1%
Lipowiecki	82,0%	15,0%	1,1%	1,9%	…
Radomyski	78,4%	13,1%	3,9%	1,9%	2,3%
Skwirski	83,5%	12,5%	1,3%	2,4%	…
Taraszczański	87,6%	9,4%	…	1,8%	…
Humański	85,4%	11,7%	1,8%	…	…
Czerkaski	84,9%	9,8%	4,2%	…	…
Czehryński	89,4%	8,6%	1,4%	…	…

Podział wyznaniowy guberni 1897

• prawosławie - 2 983 736 (83,8%)
• judaizm - 433 728 (12,1%)
• rzymskokatolickie - 106 733 (2,9%)
• inni - 35 032 (1,2%)

Miasta

Kijów ok. 1900 roku

Berdyczów na początku XX wieku

Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego wraz z przynależnością administracyjną w Rzeczypospolitej przed utratą na rzecz Rosji:

	miasto	populacja	województwo I RP
1.	Kijów	247 723	kijowskie
2.	Berdyczów	53 351	kijowskie
3.	Humań	31 016	bracławskie
4.	Czerkasy	29 600	kijowskie
5.	Skwyra	17 958	kijowskie
6.	Zwinogródka	16 923	bracławskie/ kijowskie
7.	Wasylków	13 132	kijowskie
8.	Taraszcza	11 259	kijowskie
9.	Radomyśl	10 906	kijowskie
10.	Czehryń	9 872	kijowskie

Linki zewnętrzne

• Gubernia kijowska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa 1883.