Gubernia kijowska. Rozległość 44,806
wiorst kwadr. Ludność 2,144,276 (w tem 78,109 katol. a r.
1879 było 277,497 izr.). Stanowiła własność
rzplitej do końca zeszłego wieku, kiedy kraj ten wcielono do
Rossyi, a
województwo kijowskie na
gubernią zamieniono. Z powodu długiego zostawania. pod rządem polskim, gubernia kijowska i dziś jeszcze, u ludu pogranicznych gub.
połtawskiej i
chersońskiej, "polską," się nazywa (J. Funduklej. Opis statystyczny guberni kijowskiej. Kijów
1852 r., t. I, karta 2). Dzisiejsza gub. kijow., utworzona r.
1797 z ziem i miast oderwanych od Polski, liczyła 12 powiatów i 532,793 głów płacących podatki. Ostateczne zaś uorganizowanie (t. j. wcielenie miasta Berdyczowa) nastąpiło r.
1846. Gubernia dzieli się na 12
powiatów, mianowicie:
kijowski,
wasylkowski,
radomyski ,
skwirski,
berdyczowski,
lipowiecki,
taraszczański,
kaniowski,
czerkaski,
czehryński,
zwinogródzki i
humański. Graniczy na północy z
mińską gub., na. wschód (rz.
Dnieprem). z guber.
czernihowską, i
połtawską, na południa z
chersońską guber., na zachód z
wołyńską i
podolską gub. Kijow. gub. tworzy nieforemną figurę podługowatą, której największa długość w kierunku biegu rzeki Dniepru wynosi 57 mil, największa zaś szerokość na południowym jej krańcu 33 m. Pod względem zaś położenia geograficznego, zawiera. się ona. między 51°29' i 48°28' szer., 46° 4' i 50° 30' długości wschodniej (od
Ferro). Pod względem topogr., północna część guberni stanowi dalszy ciąg obszarnego bagnistego
Polesia, idącego od
Mozyrza i
Rzeczycy w guber. mińskiej i obejmującego w kraju tutajszym 2/3
pow. radomyskiego i II. powiatu kijowskiego. Cała ta powierzchnia, około 700 mil kw., jest pokryta lasami, bagniskami i nizinami. Część środkowa przedstawia wyniosłe płaszczyzny, poprzecinane miejscami przez parowy i doły, tudzież przez pasma gór i pagórków z lasami pomieszanych; w południowej nareszcie części napotykają się obszerne stepy urodzajne. Wyniosłości, w róznych kierunkach kraj przecinające, podzielone być mogą, na wewnętrzne i nadbrzeżne; te ostatnie idą wzdłuż Dniepru na całej jego długości w guber. kijowskiej. Wewnętrz na zaś stanowią odnogi pasma Karpat, wchodzących tu z pogranicznych
Wołynia i
Podola. Odnogi te, widocznie skierowane na południo-wschód, przechodzą
Berdyczów,
Machnówkę,
Lipowiec,
Piatyhory,
Zwinogródkę i
Złotopol do gub. chersońskiej, której cały pas północny, przyległy do gub. kijowskiej, spoczywa na granitowej podatawie tejże formacyi. Najwynioślejsze miejsca znajduje się w pow. berdyczowskim, między samem Berdyczowem i m. Machnówką,. w okolicach basejnu rzeczki
Hnyłopiaty, wynosząc blisko 160 sążni nad poziom mora; wówczas, gdy średnia wysokość guberni nie przewyższa. 35 sąż. nad poziom morza. Wyniosłość ta rozgranicza zarazem basejny
Bohu i Dniepru, dając początek mnóstwu rzeczek spadających, jak do jednej, tak do drugiej rzeki. Do
Dniepru wpadają
Prypeć,
Teterew,
Łosionka,
Irpień,
Stuhna,
Roś, Olszanka,
Taśmina.; do
Bohu:
Sob,
Syniucha,
Desna mała. Do każdej z tych rzek wpadają inne, jak np. do Prypeci: Usza, do
Teterewa:
Irsza,
Zdwiż; do
Irpeni:
Upawa; do
Rosi:
Kamianka,
Rastawica i t. d., tak, że liczba wszystkich rzek i rzeczek wpadających do Dniepru i Bohu, a także do ich dopływów, wynosi 552. W ogóle wierzchowiny Wszystkich tych rzeczek są, bagniste, wszystkie ich zakręty zwrócone ku północy, mają, z lewej strony brzeg znacznie wzniesiony, przy kierunku zaś południowym prawy brzeg wyższy od lewego. Na wiosnę wylewy tych rzek w miejscach niższych zrządzaja znaczne szkody (...)
