Ułęż
51°35′31″N 22°06′45″E/51,591944 22,112500| wieś | |
 Pałac w Ułężu – obecna siedziba gminy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
81 |
| Kod pocztowy |
08-504[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LRY |
| SIMC |
0392402[5] |
Położenie na mapie gminy Ułęż  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ryckiego  | |
| 51°35′31″N 22°06′45″E/51,591944 22,112500[1]
| |
Ułęż – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie ryckim, w gminie Ułęż[5][6]. Leży na pograniczu Wysoczyzny Żelechowskiej i Pradoliny Wieprza. Historycznie położona w Ziemi Stężyckiej w Małopolsce.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0392419 | Ułęż Dolny | część wsi |
| 0392425 | Ułęż Górny | część wsi |
Ceniona[przez kogo?] miejscowość wypoczynkowa. Wieś o charakterze ulicówki. Praktycznie doszczętnie zniszczona przez pożar w 1955. Jedno z nielicznych ocalałych zabudowań znajduje się przy posesji nr 132 - słabo zachowany budynek parnika. Drogi gminne w bardzo dobrym stanie - zdecydowanie najlepszym w całym powiecie. Na terenie gminy znajduje się lotnisko "Ułęż" - częste miejsce zlotów i wyścigów motorowych. We wrześniu 1939 stacjonowały tu 211. i 212. eskadry bombowe.[7]
Miejscowość jest sołectwem, siedzibą gminy Ułęż[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 611 mieszkańców[9].
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Sobieszynie lub do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Żabiance.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wzmiankę o miejscowości Ułężu można odnaleźć w "Kronice" Jana Długosza (1470-80 „Ulanze Primum”, „Ulanze Secundum”). W roku 1439 była ona własnością Stanisława Rogali.
W wieku XVI starosta stężycki Jacenty Bentkowski wybudował tu pierwszy dwór. Obecny pałac projektu Jakuba Kubickiego postawiono dla Jacka Bentkowskiego w pierwszej połowie wieku XIX. Stanowi on miniaturę warszawskiego Belwederu. Kolejnym właścicielem był Adam Cieciszowski - ojciec matki Henryka Sienkiewicza. Następnie pałac przeszedł w posiadanie rodziny Janickich. Ostatni właściciele Ułęża - Karol Meisner i Irena z Meisnerów Janicka - są pochowani na wzgórzu " Pięciu Figur" w centrum Ułęża. Po II wojnie światowej Ułęż znalazł się w powiecie garwolińskim (województwo warszawskie), zaś w roku 1954 w nowo utworzonym powiecie ryckim. W roku 1975, w wyniku reformy administracyjnej, zostaje włączony do tzw. „małego” województwa lubelskiego.
U Długosza (1470-80) wsie występują jako „Ulanze Primum”, „Ulanze Secundum”. Następnie w roku 1475 „Vlesche”, 1529 „Vląży”, 1569 „Ulęże”, 1787 „Ułęże dolne”, „Ułęże”, 1827 „Ułęże dolne”,„ Ułęże górne”[12] dziś dwie części wsi Ułęż, 19 km na W od Kocka i tyleż na E od Dęblina, na prawym brzegu rzeki Wieprz, około 110 km na E od klasztoru świętokrzyskiego, 50 km na NE od Braciejowic.
- Podległość administracyjna świecka i kościelna
- W roku 1569 i następnych powiat stężycki (Pawiński 332),
- od 1827 powiat żelechowski (Tabela II 249);
- W roku 1569 parafia Drążgów i Nowodwór (Pawiński 332), od roku 1787 Ułęż Dolny podlega parafii Drążgów, Ułęż Górny podlega parafii Żabianka (Spis II 144).
Wsie stanowią własność szlachecką co potwierdzają wypisy z XVI wiecznych ksiąg poborowych
- 1569 Lyeczki daje pobór z 3 łanów, a Mikołaj Kłoczowski z 1 i 14/2 łana, od 6 zagrodników i 1 komornika (Pawiński 332);
- 1787 Ułęż Dolny liczy 146 mieszkańców w tym 22 Żydów, Ułęż Górny - 246 mieszkańców w tym 17 Żydów (Spis I 421, 425; II 144);
- 1827 Ułęż Dolny ma 20 domów i 144 mieszkańców, Ułęż Górny ma 35 domów i 240 mieszkańców[13]
Mieszkańcy płacą dziesięciny początkowo dziesięcina należy do klasztoru świętokrzyskiego, następnie do plebana Drążgowa.
- 1470-80 wsie Ułęż Pierwszy i Ułęż Drugi wymienione bez opisu wśród wsi składających „ex antiquo” dziesięciny snopowe klasztorowi świętokrzyskiemu (Długosz L.B. t.III s.252)
- 1529 z całej wsi dziesięcina snopowa wartości 14 florenów należy do plebana Drążgowa (Liber Retaxationum s.418).
Pomnik poległych pilotów[edytuj | edytuj kod]
Przy wjeździe do Ułęża od strony drogi numer 48 znajduje się tablica upamiętniająca dwóch poległych pilotów: ppor. pil. Zbigniewa Dobrzańskiego i kpr. pil. Lecha Kaczmarka. Ponieśli oni śmierć podczas Kampanii Wrześniowej 9.09.1939 roku rażeni z broni pokładowej wrogiego samolotu.
Mord Romów na lotnisku w Ułężu[edytuj | edytuj kod]
W czasie drugiej wojny światowej, na terenie obecnego lotniska w Ułężu, Niemcy rozstrzelali członków romskiego taboru oskarżonych o kradzieże ryb z pobliskiego stawu. Prawdopodobnie egzekucja miała miejsce w maju 1940 roku. Wedle danych Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich na terenie Ułęża doszło do dwóch egzekucji: pierwszej w 1941 roku i drugiej w 1942 lub 1943 roku. W obu miało zginąć łącznie 41 osób: mężczyzn, kobiet i dzieci[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142878
- ↑ Wieś Ułęż w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-22].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1325 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991, s. 161-175. ISBN 83-206-0795-7.
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Ułęż Dolny , Górny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 42.
- ↑ UŁĘŻ DOLNY i GÓRNY, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
- ↑ * Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wyd. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, 1984 s. 409. Kraków 1984.. ISBN 83-04-01090-9.
- ↑ Ułęż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 794.
- ↑ Obelisk w Ułężu, "Dialog-Pheniben" 2009, nr 2, s. 5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- BIP Urzędu Gminy Ułęż. ulez.netbip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-09)].
- Siedziba gminy: Ułęż
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Części wsi |
|
| Kolonie wsi |
