Ulica Tłomackie w Warszawie

Ulica Tłomackie w Warszawie
	Śródmieście
	; Ulica Tłomackie, widok z ul. A. Corazziego w kierunku al. „Solidarności”
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Długość	90 m
Przebieg
	Położenie na mapie Polski Ulica Tłomackie w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Tłomackie w Warszawie
	Położenie na mapie Warszawy Ulica Tłomackie w Warszawie
	52°14′39,2″N 21°00′09,4″E/52,244222 21,002611
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Tłomackie – ulica w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

Pochodzenie nazwy

Nazwa pojawiła się w XVIII wieku, najpierw w przekazie ustnym. Tak nazywano tereny jurydyki Tłumackie założonej przez starostę Eustachego Potockiego na wykupionym fragmencie Leszna. Nazwa „na Tłomackiem” pochodzi od miejscowości Tłumacz, skąd wywodziła się rodzina Potockiego. Zanim zaczęto zapisywać tę nazwę, przymiotnik tłumacki w ścieśnionej formie tłómacki, utrwalił się jako tłomacki. W połowie XIX wieku kamienice w tych okolicach przypisane były do ulicy Bielańskiej, a tylko dla dokładniejszej lokalizacji dopisywano „na Tłomackiem”.

W latach 60. XIX wieku nazwy Tłómackie, Tłomackie, Tłomacka zaczęły się pojawiać na różnych planach miasta, jednak na planie Kolberga jej nie ma. Wyraźnie oddzielona od Bielańskiej ulica pod nazwą Tłomacka widnieje na planie z 1879^[1].

Historia

Po włączeniu jurydyki w granice administracyjne Warszawy był w tym rejonie zabudowany zespół mieszkalny – niewielki plac, z ujęciem wody Grubą Kaśką w centralnym punkcie, z wychodzącymi ulicami Leszno i Bielańską. Na Tłomackiem osiedliła się w większości zamożna ludność żydowska. W 1878 wzniesiono tam Wielką Synagogę zaprojektowaną przez Leandra Marconiego w stylu klasycystycznym z elementami renesansowymi.

W latach 1928–1936 pod nr 3/5 wzniesiono budynek według projektu Edwarda Ebera na siedziby Głównej Biblioteki Judaistycznej oraz Instytutu Nauk Judaistycznych^[2]. W pobliżu, pod nr 13, działał Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich; ulica Tłomackie stała się centrum kulturalnym i intelektualnym gminy żydowskiej. W czasie II wojny światowej w gmachu biblioteki mieściła się Żydowska Samopomoc Społeczna i jeden z ośrodków konspiracji z Emanuelem Ringelblumem – twórcą Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawskiego.

16 maja 1943 Wielka Synagoga została wysadzona w powietrze przez Jürgena Stroopa, jako symbol likwidacji getta warszawskiego. Po wojnie ul. Tłomackie znalazła się w ciągu wytyczonej Trasy W-Z i znikła z planów Warszawy.

W 1960 projektowanej ulicy mającej łączyć ulicę Miodową z al. gen. Świerczewskiego (później aleja „Solidarności” w Warszawie) nadano nazwę Nowe Tłomackie^[3]. Natomiast w 1983 nazwę Tłomackie nadano zaułkowi na tyłach Błękitnego Wieżowca, łączącemu al. Świerczewskiego z ul. Corazziego^[4].

Z dawnej ulicy ocalało kilka budynków i obiektów. Należy do nich obecna siedziba Żydowskiego Instytutu Historycznego – dawna Główna Biblioteka Judaistyczna. Na dawnym miejscu, które teraz jest środkiem jezdni al. „Solidarności”, stoi odrestaurowany wodozbiór Gruba Kaśka. Ocalała też kamienica pod nr 1 zbudowana w stylu empire około 1830 (tzw. kamienica Lilpopa). Przed wojną była tam drukarnia Tomaszewskiego wydająca kalendarze. Dzisiaj kamienica ma adres al. Solidarności 75. Na miejscu synagogi wzniesiono Błękitny Wieżowiec.

Ważniejsze obiekty

Obiekty nieistniejące

kamienica Leonardiego, nr 4 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowana w latach 1787–1793 dla Karola Schultza
kamienica Schultza, nr 6 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowana w latach 1787–1793 dla Karola Schultza
Centrala telefoniczna Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, nr 10 róg ul. Przejazd
Wielka Synagoga, nr 7
Hotel „Pod Orłem Białym” nr 9/11/13 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowany przed 1785, zburzony w 1900.

Przypisy

↑ J. Kasprzycki wyjaśnia dlaczego podawana w niektórych źródłach nazwa Tłumackie jest błędna. Zanim ulicę utworzono nastąpiło typowe dla ówczesnej wymowy ścieśnienie u na ó i potem na o, a w konsekwencji utrwaliła się w mowie i piśmie nazwa na Tłomackiem. A jednak Tłomackie. W: Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta tom II, Śródmieście północne. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004. ISBN 83-85584-84-6.
↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 105. ISBN 83-60350-00-0.
↑ Obwieszczenie Przewodniczącego Prezydium Rady Narodowej w m. st. Warszawie z dnia 21 maja 1960 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, 8 (55), 1960, s. 72 .
↑ Uchwała nr 64 Rady Narodowej w Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 14 marca 1983 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, 9 (37), 1 czerwca 1983, s. 3 .

Bibliografia

A jednak Tłomackie. W: Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta tom II, Śródmieście północne. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004. ISBN 83-85584-84-6.
Encyklopedia Warszawy. Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 887. ISBN 83-01-08836-2.

[1] J. Kasprzycki wyjaśnia dlaczego podawana w niektórych źródłach nazwa Tłumackie jest błędna. Zanim ulicę utworzono nastąpiło typowe dla ówczesnej wymowy ścieśnienie u na ó i potem na o, a w konsekwencji utrwaliła się w mowie i piśmie nazwa na Tłomackiem. A jednak Tłomackie. W: Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta tom II, Śródmieście północne. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004. ISBN 83-85584-84-6.

[2] Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 105. ISBN 83-60350-00-0.

[3] Obwieszczenie Przewodniczącego Prezydium Rady Narodowej w m. st. Warszawie z dnia 21 maja 1960 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, 8 (55), 1960, s. 72 .

[4] Uchwała nr 64 Rady Narodowej w Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 14 marca 1983 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, 9 (37), 1 czerwca 1983, s. 3 .

[1]

[2]

[3]

[4]