Urtyn duu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Urtyn duu (mong. уртын дуу, wym. /ʊrtʰiŋ tʊː/, dosł. „długa pieśń”; chiń. trad. 長調; pinyin zhǎng diào) – tradycyjna, liryczna pieśń mongolska, o szerokiej skali – obejmująca trzy oktawy, charakteryzująca się długą, ciągłą linią melodyczną, ozdobioną rytmicznymi wariacjami, licznymi melizmatami i swobodną formą kompozycyjną. Śpiewana w zachodniej Mongolii przy akompaniamencie chordofonu morin chuur lub fletu limb, a we wschodniej a capella lub przy akompaniamencie igilu. Wykonywana podczas ważnych uroczystości i świąt, z okazji ślubów, otwarcia nowego domu, narodzin dziecka czy znakowania źrebiąt, oraz podczas festiwalu naadam.

W 2005 roku urtyn duu została proklamowana Arcydziełem Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, a w 2008 roku wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Opis[edytuj | edytuj kod]

W tradycyjnej muzyce mongolskiej wyróżnia się dwie charakterystyczne formy pieśni: urtyn duu – pieśń długą i bogin duu – pieśń krótką[1].

Urtyn duu znane jest od dwóch tysięcy lat, a pierwsze wzmianki pisemne o tej pieśni pojawiły się w dokumentach z XIII wieku[2]. Urtyn duu wykonywana podczas ważnych uroczystości i świąt, z okazji ślubów, otwarcia nowego domu, narodzin dziecka czy znakowania źrebiąt, oraz podczas festiwalu naadam[2]. Teksty urtyn duu przekazują treści filozoficzne i religijne, wychwalają przyrodę lub opowiadają historie lokalnych herosów[3]. Pieśni bogin duu są wykonywane przy okazjach nieformalnych, a teksty są improwizowane i dostosowywane w zależności od okoliczności[4]. Według Mongołów długość i charakter pieśni odzwierciedla topografię terenu, na którym żyją poszczególne grupy etniczne[3].

Urtyn duu ma trzy formy: przedłużoną (ajdzam), ogólną (tügeemel) i skróconą (besreg)[1]:

  • Pieśń przedłużona (ajdzam urtyn duu) – popularna wśród grup zamieszkujących wschodnią Mongolię, m.in. Chałchasów, charakteryzuje się bogatym zdobnictwem, zastosowaniem falsetu (szuranchaj), wolnym rytmem, szczególnie długim przeciąganiem fraz muzycznych i dźwięków na sylabach[1]. Przy wykonywaniu pieśni przedłużonej bogata forma z licznymi melizmatami góruje nad treścią, a śpiewacy często uciekają się do starej wymowy, która pozwala na interpolację sylab, by zachować płynność melodii[1]. Śpiewacy stosują również aliterację pierwszego wersu charakterystyczną dla poezji mongolskiej[1]. Podczas śpiewania ruchy ciała i mimika są ograniczone[1]. Pieśń przedłużona śpiewana jest przy akompaniamencie chordofonu morin chuur[5].
  • Pieśń ogólna (tügeemel urtyn duu) – forma pośrednia pomiędzy pieśnią przedłużoną a skróconą, wykonywana przy okazjach nieformalnych, np. podczas pędzenia bydła po stepie[6].
  • Pieśń skrócona (besreg urtyn duu) – popularna wśród grup zamieszkujących zachodnią Mongolię i Mongołów w autonomicznym regionie Sinciang w północnych Chinach, charakteryzuje się ograniczoną ornamentyką i prostszą strukturą, przez co tekst pieśni jest lepiej słyszalny zastosowaniem[6]. Śpiewacy stosują puste sylaby i wykrzykniki[6]. Pieśń skrócona śpiewana jest z reguły a capella[5].

Poszczególne grupy etniczne wypracowały własny styl urtyn duu i własny, charakterystyczny repertuar[6]. W okresie socjalizmu władze wypromowały styl Chałchasów jako narodowy[7], przejmując chałchaskie urtyn duu na określenie wystandaryzowanej formy narodowej[3]. Derbeci z ajmaku uwskiego mają „Niebieska Księgę Pieśni Derbetów” (Dörwöd Dyyny Chöch Dewter) – zbiór 360 pieśni[6]. Nauka śpiewu urtyn duu odbywa się przez naśladowanie. Dzieci przysłuchują się śpiewającym rodzicom i krewnym, przy czym muszą zademonstrować swój talent samodzielnie wykonując pieśń, np. wśród Chałchasów pieśń gijngoo dziecięcych dżokejów w wyścigach konnych[8]. Tak zaczynała m.in. śpiewaczka urtyn duu Namdżilyn Norowbandzad[8]. Tradycyjnie, w pre-socjalistycznej Mongolii, kobietom zabraniano śpiewu chöömej, ale mogły wykonywać urtyn duu, lecz tylko te o mniejszym znaczeniu[9].

Współcześnie urbanizacja i industrializacja wypierają tradycyjny koczowniczy styl życia, prowadząc do zamierania wielu tradycji i zwyczajów z nim związanych[2]. Repertuar urtyn duu kurczy się[2]. W 2005 roku urtyn duu została proklamowana Arcydziełem Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, a w 2008 roku wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Carole Pegg: Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. University of Washington Press, 2001, s. 43–44. ISBN 978-0-295-98112-3. [dostęp 2015-01-03].
  2. ↑ a b c d e UNESCO ICH: Urtiin Duu, traditional folk long song. [dostęp 2015-01-03]. (ang.).
  3. ↑ a b c Ellen Koskoff: The Concise Garland Encyclopedia of World Music: The Middle East, South Asia, East Asia, Southeast Asia. Routledge, 2008, s. 1234. ISBN 978-0-415-99404-0. [dostęp 2015-01-03].
  4. ↑ Carole Pegg: Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. University of Washington Press, 2001, s. 49. ISBN 978-0-295-98112-3. [dostęp 2015-01-03].
  5. ↑ a b Carole Pegg: Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. University of Washington Press, 2001, s. 13. ISBN 978-0-295-98112-3. [dostęp 2015-01-03].
  6. ↑ a b c d e Carole Pegg: Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. University of Washington Press, 2001, s. 47. ISBN 978-0-295-98112-3. [dostęp 2015-01-03].
  7. ↑ Carole Pegg: Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. University of Washington Press, 2001, s. 259. ISBN 978-0-295-98112-3. [dostęp 2015-01-03].
  8. ↑ a b Carole Pegg: Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. University of Washington Press, 2001, s. 48. ISBN 978-0-295-98112-3. [dostęp 2015-01-03].
  9. ↑ Carole Pegg: Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. University of Washington Press, 2001, s. 172. ISBN 978-0-295-98112-3. [dostęp 2015-01-03].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Urtyn_duu&oldid=73606428”