Wąwelno (wzgórze)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wąwelno
Gänse Berg
Państwo

 Polska

Położenie

Wysoczyzna Chojnowska

Wysokość

178 m n.p.m.

Położenie na mapie gminy Miłkowice
Mapa konturowa gminy Miłkowice, blisko dolnej krawiędzi znajduje się czarny trójkącik z opisem „Wąwelno”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Wąwelno”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum u góry znajduje się czarny trójkącik z opisem „Wąwelno”
Położenie na mapie powiatu legnickiego
Mapa konturowa powiatu legnickiego, w centrum znajduje się czarny trójkącik z opisem „Wąwelno”
Ziemia51°12′14″N 16°06′27″E/51,203889 16,107500

Wąwelno – wzgórze o wysokości 178 m n.p.m. w południowo-zachodniej Polsce na Wysoczyźnie Chojnowskiej, w województwie dolnośląskim, w obrębie wsi Lipce.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Szczyt wzgórza znajduje się w południowej części gminy Miłkowice w obrębie wsi Lipce, około 2 kilometry od zachodniej granicy Legnicy na zachód od drogi ekspresowej S3[1].

Stoki Wąwelna obejmują również obszar gminy Krotoszyce (obręby Białka i Jaszków)[1].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Przed rokiem 1945 wzgórze nosiło nazwę Gänse Berg („gęsia góra”)[2][3].

Polska nazwa Wąwelno została nadana zarządzeniem nr 70 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 marca 1954 r. „w sprawie przywrócenia i ustalenia urzędowych nazw obiektów fizjograficznych Dolnego i Górnego Śląska”[4].

Według historyka języka polskiego Witolda Taszyckiego pierwotnym znaczeniem słowa „wąwel” jest „miejsce wyniosłe i suche wśród łąk błotnistych; też ląd, ostrów oblany dookoła wodą”[5]. Odzwierciedla to położenie wzgórza w widłach niewielkich potoków: Pawłówka (północnego) i Białka (południowego)[1].

Na mapie topograficznej w skali 1:50 000 z 1994 roku, upublicznionej przez Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Wąwelno oznaczone zostało jako góra Dworka[6]. Nazwa nie znajduje odzwierciedlenia w państwowym rejestrze nazw geograficznych[7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Okolice wsi Jaszków i Lipce oraz wzgórza Wąwelno, z zaznaczoną lokalizacją belwederu. Fragment mapy topograficznej z 1936 r.

Najstarsze ślady obecności człowieka w rejonie Wąwelna odnaleziono w 2001 roku na wschodnim zboczu, podczas budowy obwodnicy zachodniej dla Legnicy[8]. Archeolodzy odnaleźli cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej[8]. Odkryto 13 jam grobowych rozległej nekropolii pochodzącej z okresu 1700–1300 lat do 500 lat p.n.e.[8]. W grobach znaleziono fragmenty ceramiki i naczynia[8]. Szacowano, że Łużyczanie używali cmentarzyska przez kilkaset lat[8].

Teren wokół Wąwelna był w średniowieczu miejscem kilku bitew[9]. Na północnym zboczu istniały dobra rycerskie z folwarkiem Annawerder[10][3].

26 sierpnia 1817 r. na wzgórzu uroczyście oddano wieżę widokową w formie belwederu[10][3]. Obiekt poświęcono pamięci dowódców i żołnierzy armii prusko-rosyjskiej w bitwie nad Kaczawą 26 sierpnia 1813 r. oraz wcześniejszej bitwa pod Legnicą (1634)[10]. We wnętrzu budowli, obok tablic, znajdowało się popiersie feldmarszałka Gebharda Leberechta von Blüchera[10].

Belweder nie zachował się do lat 30. XX wieku, kiedy na wzgórzu zlokalizowane zostały poligony wojskowe i lądowisko dla szybowców[10][3]. Po roku 1945 na wzgórzu znajdował się poligon wojsk łączności Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (kompleks nr 156 „Igła” o powierzchni 25 ha), a w pobliżu poligon garnizonu Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej „Legnica” w Goślinowie[11][12].

W połowie lat 60. XX wieku wzgórze Wąwelno zostało wytypowane przez Wojewódzką Radę Narodową we Wrocławiu jako jedna z najkorzystniejszych (względem szkodliwego oddziaływania huty miedzi) lokalizacji szpitala zespolonego dla Legnicy[13]. Ostatecznie, na skutek sprzeciwu dowództwa radzieckiego wojewódzki szpital specjalistyczny zbudowano po przeciwnej stronie Legnicy, na podmokłym terenie przy drodze z Piekar Wielkich do Kunic[13].

Zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]

Większość wzgórza została zadrzewiona podczas zakładania strefy ochronnej Huty Miedzi „Legnica” po roku 1988[14].

W latach 2009-2013 na terenie byłego poligonu radzieckiego, przejętym po wyjściu wojsk radzieckich przez gminę Legnica, urządzono cmentarz komunalny dla Legnicy z infrastrukturą[11][15].

Zachodni stok Wąwelna został w 2001 roku przecięty obwodnicą zachodnią Legnicy, którą w latach 2015–2018 zastąpiono drogą ekspresową S3[8][15][16][17].

Walory widokowe[edytuj | edytuj kod]

W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Legnicy krawędź Wysoczyzny Chojnowskiej w rejonie wzgórza Wąwelno, wzmiankowana pod uwidocznioną na przedwojennych mapach niemiecką nazwą belwederu (Bellevue), jest wymieniona wśród ważnych stref widokowych na środkową część miasta[18].

Szlak turystyczny[edytuj | edytuj kod]

Północnym stokiem Wąwelna poprowadzono żółty szlak PTTK – „Szlak Dookoła Legnicy”:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Serwisy: hipsometria, Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych, granice obrębów geodezyjnych W: Geoportal.gov.pl > Raster > centruj mapę > 51°12′14″N 16°06′27″E Geoportal.gov.pl dostęp: 2018-11-26.
  2. ↑ Lotnisko. [w:] Liegnitz.pl [on-line]. Fundacja Historyczna Liegnitz.pl. [dostęp 2018-11-27].
  3. ↑ a b c d Liegnitz 2761 [Neue Nr 4762 - 1936]. [w:] Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego [on-line]. Reichsamt für Landesaufnahme, 1936. [dostęp 2018-11-28].
  4. ↑ M.P. z 1954 r. nr 38, poz. 516 s.450
  5. ↑ Mieczysław Karaś. Onomastica. Czasopismo poświęcone nazewnictwu geograficznemu i osobowemu. „Poradnik Językowy”. 9 (144) / 1956, s. 371. Wiedza Powszechna. 
  6. ↑ Legnica. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego WP. T. M-33-33/34. Warszawa: PPWK, 1994. ISBN 83-7135-049-X.
  7. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 206950
  8. ↑ a b c d e f Arkadiusz Rodak: Nowy cmentarz, stary cmentarz i prehistoryczne cmentarzysko. [w:] legnica.eu [on-line]. Urząd Miasta Legnicy, 2012-04-25. [dostęp 2018-11-27].
  9. ↑ Powiat legnicki [mapa, skala 1:83 500.]. Powiat legnicki. [dostęp 2018-11-27].
  10. ↑ a b c d e Lipce – Lindenbusch. [w:] Liegnitz.pl [on-line]. Fundacja Historyczna Liegnitz.pl. [dostęp 2018-11-27].
  11. ↑ a b Maria Kubasik: Raport kadencyjny 2002-2006 (str.87). Urząd Miasta Legnicy. [dostęp 2018-11-27].
  12. ↑ Wojciech Morawiec. Wojsko Polskie w Legnicy w latach 1945–2008. „Szkice Legnickie”. tom XXXVI, s. 230, 2015. Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Legnicy. ISSN 0137-5326. 
  13. ↑ a b Wspomnienia: Stefania Pawłowska, była dyrektor Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich, [w:] Marlena Mokrzanowska, Zbigniew Budych, Wszystkim na zdrowie. Historia Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Legnicy, Legnica: Wydawnictwo Edytor Legnica, maj 2009, s. 47,59,182, ISBN 978-83-928930-0-4 [dostęp 2018-12-05] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-31].
  14. ↑ Zygmunt Mułek: Legnica: zbudują nowy cmentarz za miastem. [w:] Polska Gazeta Wrocławska [on-line]. 2010-12-28. [dostęp 2018-11-28].
  15. ↑ a b Mateusz Różański: Nowy, legnicki cmentarz jest już gotowy. [w:] Polska Gazeta Wrocławska [on-line]. 2013-02-18. [dostęp 2018-11-28].
  16. ↑ Mateusz Różański: Budowa S3 ruszyła pod Legnicą. [w:] legnica.naszemiasto.pl [on-line]. 2015-06-03. [dostęp 2018-11-28].
  17. ↑ Piotr Krzyżanowski: Fragment starej obwodnicy zachodniej Legnicy pozostał w lesie [ZDJĘCIA]. [w:] legnica.naszemiasto.pl [on-line]. 2018-08-30. [dostęp 2018-11-28].
  18. ↑ Kompozycja i krajobraz miasta. Miejsca szczególne, dominanty, osie, punkty widokowe.. W: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Legnicy. Legnica: Urząd Miasta Legnicy, 2014, s. U54. [dostęp 2018-11-27]. Cytat: „Ważne strefy widokowe na środkową część miasta stanowią: krawędź Wysoczyzny Chojnowskiej w rejonie Lipiec (Bellevue) (...)”.
  19. ↑ Szlak dookoła Legnicy. [w:] Lca.pl [on-line]. [dostęp 2018-11-27].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wąwelno_(wzgórze)&oldid=68423503”