Wiązowiec (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wiązowiec
Ilustracja
Morfologia (Celtis australis)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

konopiowate

Rodzaj

wiązowiec

Nazwa systematyczna
Celtis L.
Sp. Pl. 1043. 1 Mai 1753
Multimedia w Wikimedia Commons
Celtis australis
Celtis sinensis
Celtis reticulata

Wiązowiec, obrostnica[3] (Celtis L.) – rodzaj liczący około 60–70 gatunków drzew liściastych zaliczany do rodziny konopiowatych (Cannabaceae), przy czym dawniej (do XX wieku włącznie) klasyfikowany w obrębie wiązowatych (Ulmaceae). Przedstawiciele rodzaju występują na wszystkich kontynentach w strefie międzyzwrotnikowej, mniej liczni obecni są w strefach umiarkowanych o ciepłym klimacie[4][5]. W Europie południowej występują 4 gatunki, w Ameryce Północnej 6, w Azji wschodniej ok. 15[6]. Liczni przedstawiciele rodzaju po introdukcji poza ich rodzimy zasięg stali się uciążliwymi gatunkami inwazyjnymi, zwłaszcza w południowej Afryce i Australii[4]. W Polsce spotykany bywa wiązowiec zachodni (w okolicach upraw rozsiewa się i uznawany jest za zadomowionego już antropofita)[7], rzadziej i raczej tylko w kolekcjach inne gatunki[8].

Wiązowce dostarczają cenionego drewna, jadalnych owoców i uprawiane są jako mało wymagające drzewa cieniodajne.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Kwiaty męskie Celtis africana
Pokrój
Drzewa osiągające zwykle 10–25 m wysokości (najwięcej do 40 m – wiązowiec zachodni), niektóre gatunki rosną w formie krzewów[8]. Mają zwykle rozłożystą koronę[9]. Kora u gatunków euroazjatyckich jest długo gładka, u amerykańskich jest spękana i szorstka. Pędy są cienkie, nagie lub owłosione, pąki są drobne[8].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze i ogonkowe, o długości 5–15 cm długości. Blaszka owalna, długo zaostrzona o równomiernie piłkowanych lub karbowanych brzegach, rzadziej całobrzega. Powierzchnia blaszki gładka lub szorstka[8]. Charakterystyczne dla rodzaju są zawsze trzy nerwy rozchodzące się od nasady liścia[10][8]. Jesienią liście przebarwiają się na żółto i opadają, rzadko liście są zimozielone[8].
Kwiaty
Drobne, zarówno jednopłciowe, jak i obupłciowe (rośliny są poligamiczno-jednopienne – na jednym drzewie rozwijać się mogą wszystkie rodzaje kwiatów)[8]. Kwiaty męskie zwykle rozwijają się w skupieniach, a kwiaty żeńskie pojedynczo. Okwiat tworzą 4 lub 5 działek kielicha – płatków korony brak. Pręcików jest tyle co listków okwiatu. Zalążnia jest pojedyncza, zwieńczona dwu lub czteroklapową szyjką słupka[6].
Owoce
Kuliste pestkowce o średnicy 6–12 mm, przeważnie jadalne – z cienką warstwą słodkiego miąższu. Dojrzałe mają barwę od pomarańczowej, poprzez purpurową do prawie czarnej[8].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Kwiaty wiązowców rozwijają się wiosną równocześnie z liśćmi[8] i zapylane są przez wiatr[6]. Owoce dojrzewają jesienią i utrzymują się na drzewach przez całą zimę. Stanowią ważne pożywienie dla ptaków i ssaków. Zresztą gęste korony drzew lub zarośla jakie tworzą wiązowce są często istotnym siedliskiem dla zwierząt. Ich drewno jest bardzo twarde i gładkie[6].

Wiązowce wykazują odporność na choroby, w tym holenderską chorobę wiązu[8], i zmiany klimatyczne[3]. Mają małe wymagania ekologiczne[8], są odporne na susze. W naturze rosną na terenach skalistych, często też wzdłuż rzek i strumieni[6].

Systematyka i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj Celtis miał w Europie jeszcze w trzeciorzędzie znacznie większy zasięg, niż obecnie. Dowodzą tego znaleziska kopalnych liści z warstw iłów, napotykanych przy wydobywaniu węgla brunatnego. Liście te są znakomicie zachowane, dowodzą ponadto, że u schyłku trzeciorzędu klimat był znacznie łagodniejszy niż obecnie[10].

Rodzaj jest blisko spokrewniony z Aphananthe i Trema[6]. Jest najbardziej zróżnicowanym rodzajem tradycyjnie wyróżnianej podrodziny Celtoideae, która przez długi czas włączana była zwykle do rodziny wiązowatych Ulmaceae[11][12]. Badania molekularne dowiodły przynależności tej podrodziny do konopiowatych[13][14].

Synonimy[15]

Momisia F. Dietr., Sparrea Hunz. & Dottori

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (2001...)[2]

Należy do rodziny konopiowatych (Cannabaceae), która wraz z najbliżej spokrewnionymi rodzinami wiązowatych, pokrzywowatych i morwowatych należy do rzędu różowców (Rosales), a ten do kladu różowych w obrębie dwuliściennych właściwych.

Wykaz gatunków[5][8]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Wiązowce dostarczają twardego i gładkiego drewna[6], cenionego zwłaszcza jako surowiec do wyrobu węgla drzewnego. Ich owoce są jadalne, a z kory wyrabia się żółty barwnik[4], papier i sznury[16]. Z nasion pozyskuje się olej wykorzystywany do wyrobu mydeł i lubrykantów[16]. Wiązowiec południowy jest uprawiany w krajach śródziemnomorskich jako cieniodajne drzewo przyuliczne[4]. Ze względu na smaczne owoce identyfikowany jest z drzewem lotosowym wspominanym przez Homera, jako pożywieniu Lotofagów, tak wspaniałym, że towarzysze Odyseusza zapomnieli o tęsknocie za domem[6]. Celtis zenkeri jest w Ghanie uważany za potężny fetysz[4]. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne przy czym wiązowiec chiński ceniony jest w uprawie jako bonsai[4]. Cenione są przy tym bardziej ze względu na niewielkie wymagania, niżeli walory dekoracyjne[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
  3. ↑ a b Barbara Petrozolin-Skowrońska: Encyklopedia popularna PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 425. ISBN 83-7129-541-3.
  4. ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 177, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ a b Celtis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-07].
  6. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 163. ISBN 0-333-73003-8.
  7. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m Włodzimierz Seneta: Drzewai krzewy liściaste. Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 88-95. ISBN 83-01-11074-0.
  9. ↑ Celtis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-31].
  10. ↑ a b Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 148. ISBN 83-7129-141-8.
  11. ↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 195. ISBN 0-231-03880-1.
  12. ↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 25-26. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  13. ↑ Song, B.-H., Wang, X.-Q., Li, F.-Z., and Hong, D.-Y. 2001. Further evidence for paraphyly of the Celtidaceae from the chloroplast gene matK. Plant Systematics and Evolution 228(1-2): 107-115.
  14. ↑ Sytsma, K. J., Morawetz, J., Pires, J. C., Nepokroeff, M., Conti, E., Zjhra, M., Hall, J. C., and Chase, M. W. 2002. Urticalean Rosids: circumscription, Rosid ancestry, and phylogenetics based on rbcL, trnL-F, and ndh-F sequences. American Journal of Botany 89 (9): 1531-1546.
  15. ↑ Celtis information from NPGS/GRIN. [dostęp 2010-02-15].
  16. ↑ a b Celtis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-31].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiązowiec_(roślina)&oldid=70134229”