Wielka Sworotwa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wielka Sworotwa
Вялікая Сваротва
Ilustracja
Cerkiew greckokatolicka (ob. prawosławna) pw. Świętej Trójcy w Wielkiej Sworotwie, 2009
Państwo

 Białoruś

Obwód

 brzeski

Rejon

baranowicki

Sielsowiet

Poczapowo

Wysokość

200 m n.p.m.

Populacja (2009)
• liczba ludności


70

Nr kierunkowy

+375 163

Kod pocztowy

225323

Tablice rejestracyjne

1

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Wielka Sworotwa”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wielka Sworotwa”
Ziemia53°22′08,7″N 25°46′38,5″E/53,369083 25,777361
Multimedia w Wikimedia Commons
Pałac Niezabytowskich w Sworotwie
w 1876 roku na rysunku Napoleona Ordy

Wielka Sworotwa (biał. Вялікая Сваротва; ros. Большая Своротва, hist. Sworotwa) – wieś na Białorusi, w rejonie baranowickim obwodu brzeskiego, około 31 km na północ od Baranowicz.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W XVI wieku Sworotwa należała do rodu Chreptowiczów, najstarsza znana dziś wzmianka o wsi pochodzi z 1460 roku[1]. W 1468 roku król Kazimierz Jagiellończyk sprzedał te dobra Olechnie Sudymuntowiczowi. W 1567 roku właścicielem majątku był Jan Kuncewicz (1550–1594), podkomorzy nowogródzki. Wkrótce potem pojawili się Judyccy, którym król Zygmunt August nadał obszerne dobra w okolicy. W 1716 roku właścicielem Sworotwy był Antoni Judycki, marszałek rzeczycki[2], po nim dziedzicem był jego syn, Michał. W 1765 roku władał tu syn Michała, również Antoni, starosta miżewski. Prawdopodobnie nie miał on własnego potomstwa i zapisał Sworotwę jednej ze swych sióstr, Barbarze, żonie Kazimierza Tyzenhauza, starosty diamentowskiego. W wyniku protestów reszty rodziny majątek sprzedano. Na początku XIX wieku właścicielem Sworotwy był Jakub Niezabytowski (1776–1853), dalszy powinowaty Tyzenhauza, oficer wojska polskiego w 1816 roku. Jego żoną była Franciszka Kuncewiczówna (ur. w 1785 roku). Po nich majątek w spadku otrzymał w 1848 roku[1] ich syn Stefan, marszałek grodzieński. W 1876 roku majątek liczył 1935 dziesięcin ziemi[1]. W wyniku działów rodzinnych Sworotwa przypadła jego córce, Marii (1841–1926), żonie Rodryga hr. Potockiego (1834–1910), która w testamencie zapisała ten majątek swemu wnukowi Władysławowi Potockiemu (1903–1973), który był ostatnim właścicielem tej posiadłości do 1939 roku[3].

Przed rozbiorami Sworotwa leżała w województwie nowogródzkim Rzeczypospolitej. Po II rozbiorze Polski znalazła się na terenie ujezdu nowogródzkiego, należącego do guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej i mińskiej Imperium Rosyjskiego[4][5]. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Wielka Sworotwa wróciła do Polski, znalazła się w gminie Poczapowo, w powiecie nowogródzkim województwa nowogródzkiego[5]. Od 1945 roku wieś znajdowała się na terenie w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[6].

We wsi stoi zrujnowana niewielka kapliczka poświęcona poległym żołnierzom niemieckim w I wojnie światowej[2][6].

W 2009 roku Wielka Sworotwa liczyła 70 mieszkańców[7].

Cerkiew[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Cerkiew Świętej Trójcy w Wielkiej Sworotwie.

W 1747 roku w centrum wsi wzniesiono drewnianą cerkiew unicką pw. Św. Trójcy, o nieznanej architekturze. W 1823 roku Jakub Niezabytowski ufundował tu nową cerkiew z kamienia polnego, o unikatowej architekturze (powtarzającej architekturę jej poprzedniczki[2]): budynek ma kształt trójkąta (jedyna taka na Białorusi) z wejściami ze wszystkich 3 stron. Ponoć uzasadnieniem dla takiej architektury miało być umożlwienie modlitwy dla wszystkich trzech obecnych tu wyznań: dla katolików, unitów i prawosławnych. Elementy dekoracyjne – obramienia okien i drzwi, kolumny, boniowane narożne pilastry i gzyms – wykonane są z cegły i otynkowane. Po II wojnie światowej była nieczynna, opuszczona i zrujnowana. W latach 2005–2009 przeprowadzono odbudowę cerkwi[8].

Dawny pałac[edytuj | edytuj kod]

Jakub Niezabytowski wybudował w Sworotwie na początku XIX wieku piękną rezydencję[4], będącą dalekim echem warszawskich Łazienek. Posiadłość była zlokalizowana na wysokim tarasie, górującym nad urwiskiem ku rzece Mołczadź[2]. Pałac znany jest jedynie z rysunku Napoleona Ordy z 1876 roku (po prawej stronie obrazu). Był to budynek dwukondygnacyjny wzniesiony na planie krótkiego prostokąta przykryty niskim dachem namiotowym. Na szczycie dachu stał belweder z czterema półkolistymi oknami prawdopodobnie doświatlającymi centralnie usytuowany hol lub salon[2][3][9]. Pałac zawierał liczne pamiątki, ważne archiwum i bogatą bibliotekę[4].

Po prawej stronie pałacyku stała duża, piętrowa oficyna (prawdopodobnie większa niż na rysunku Ordy). Budynek ten pod koniec XIX wieku został znacznie przedłużony. Po lewej stronie, w pewnej odległości od domu stała oranżeria, w której hodowano wiele rzadkich i egzotycznych roślin. Między pałacem, oficyną i oranżerią rozciągał się wielki kolisty gazon[3].

Na terenie majątku stała też katolicka kaplica grobowa[1].

Według większości historyków[3][8][9] pałac spłonął w czasie I wojny światowej (przed 1917 rokiem) i nie został odbudowany. Znane jest zdjęcie prawdopodobnie wypalonego budynku z lat 1928–1929[2]. Dziś pozostały ruiny pałacu, północnej ściany oranżerii i zabudowań gopodarczych[2][6] oraz resztki parku[9].

Według jednej z legend, mieszkająca w pałacu na przełomie XIX i XX wieku Bronisława ks. Potocka wymyśliła recepturę na kogel-mogel. Żył kiedyś Żyd, który nazywał się Gogel, był chazanem w Mohylewie. Straciwszy głos kurował gardło napitkiem będącym koktailem z jajek, czarnego chleba i soli. Napój zyskał popularność pod nazwą „gogel”. Księżna Potocka również miewała problemy z gardłem. Poznawszy recepturę Gogela, usunęła zeń czarny chleb i sól, a dodała miód, nazwawszy nowy napój „gogel-mogel”[10].

Majątek w Sworotwie jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Большая Своротва. Барановичи.net. [dostęp 2016-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-23)]. (ros.).
  2. ↑ a b c d e f g Бол. Своротва, усадьба Незабытовских. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 341–344. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2016-01-17]. (ros.).
  3. ↑ a b c d e Sworotwa, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 369–371, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  4. ↑ a b c Sworotwa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 728.
  5. ↑ a b Sworotwa Wielka, wieś na stronie Radzima.net. [dostęp 2016-01-17].
  6. ↑ a b c Бол. Своротва na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2016-01-17]. (ros.).
  7. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego. [dostęp 2016-01-17]. (ros.).
  8. ↑ a b Wielka Sworotwa na stronie Radzima.org. [dostęp 2016-01-17].
  9. ↑ a b c Вялікая Сваротва, Swarotwa, Большая Своротва. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 64. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2016-01-17]. (biał.).
  10. ↑ А.А. Шейпак: История науки и техники. Материалы и технологии. Учебное пособие. T. 1. Moskwa: МГИО, 2009, s. 276. ISBN 978-5-276-01664-1. (ros.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielka_Sworotwa&oldid=70273691”