Wikiprojekt:GLAM/Domena publiczna

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Domena publiczna

Dama z gronostajem. Portret Cecylii Galerani, Leonardo da Vinci. Kolekcja Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, domena publiczna

Powszechny dostęp do arcydzieł, które zostały stworzone przed nami, jest absolutnie istotny dla rozwoju kultury. Gdyby domena publiczna nie istniała, rozwój kultury byłby niemożliwy - Jarosław Lipszyc

Domenę publiczną możemy rozumieć jako dobro wspólne całego społeczeństwa, a nawet całej ludzkości. Składają się na nią takie zasoby wspólne, jak: dziedzictwo kulturowe, wspólny język, wspólna wiedza i wymieniane informacje czy środowisko naturalne i krajobraz. W 2010 roku europejskie stowarzyszenie Communia opublikowało Manifest domeny publicznej, który stwierdza, że Domena publiczna leży u podstaw naszej świadomości, wyrażonej przez wspólnotę wiedzy i kultury. Jest surowcem, dzięki któremu tworzymy nową wiedzę i dzieła kultury. Zdrowa i prosperująca domena publiczna jest niezbędna dla zapewnienia społecznego i ekonomicznego dobrobytu naszych społeczeństw.

Domena publiczna to także pojęcie prawne obecne w Konwencji Berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych. W świetle prawa autorskiego jest rozumiana jako narzędzie gwarantowania dostępu do nauki, edukacji i kultury. Daje wszystkim obywatelom nieograniczone prawo do dzieł, których wykorzystanie nie podlega restrykcjom i ograniczeniom, ponieważ prawa majątkowe do twórczości wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego. Określenie to ma wskazywać, że utwory są “własnością publiczną”, dostępne dla każdego z nas, do wykorzystania w dowolnym celu[1].

Definicja domeny publicznej

Symbol stosowany w Wikipedii i siostrzanych projektach oznaczający materiały dostępne w domenie publicznej

Domena publiczna (ang. public domain) – w najwęższym znaczeniu jest to twórczość, z której można korzystać bez ograniczeń wynikających z uprawnień, które mają posiadacze autorskich praw majątkowych, gdyż prawa te wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego. Pojęcie to jest nie tyle ściśle zdefiniowanym terminem prawniczym, a raczej popularną nazwą koncepcji, zgodnie z którą istnienie zasobu twórczości dostępnej bez ograniczeń dla każdego jest warunkiem swobodnego rozwoju kultury i nauki. W związku z tym czas i zakres ochrony prawnoautorskiej oraz patentowej powinien stanowić kompromis między interesami twórców i całego społeczeństwa. W tym znaczeniu pojęcie to pojawia się np. w dokumentach i dyskusjach Światowej Organizacji Własności Intelektualnej.

Domena publiczna w Polsce

O domenie publicznej mówi się najczęściej w opozycji do utworów, których wykorzystanie jest ograniczone. Zgodnie ze współczesnym polskim prawem autorskim oryginalne prace literackie, dzieła sztuki, utwory muzyczne itp. są chronione prawem od momentu ich stworzenia aż do 70 lat od śmierci autora/współtwórców. Po tym czasie wygasa prawo autorskie, a utwór wchodzi do domeny publicznej.

W polskim systemie prawa autorskiego, regulowanym przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych[2], termin domena publiczna nie występuje – w tłumaczeniu konwencji berneńskiej termin ten przetłumaczono jako własność publiczną państwa[3]. Posługują się nim jednak środowiska wspierające wolną kulturę i otwartą edukację[4]. Koalicja Otwartej Edukacji organizuje coroczne obchody Dnia Domeny Publicznej[5]. Istnieje wiele inicjatyw i projektów, które opierają się na twórczości, do której wygasły autorskie prawa majątkowe, czyli będących w domenie publicznej. Korzystają z niej biblioteki cyfrowe, digitalizując i udostępniając kopie cyfrowe utworów w Internecie. Przykładem może być Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona. Jednym z ważniejszych projektów edukacyjnych, który czerpie z zasobów DP, jest Szkolna Biblioteka Internetowa Wolne Lektury - projekt prowadzony przez Fundację Nowoczesna Polska.

Domena publiczna a digitalizacja zbiorów

Digitalizacja manuskryptów z Dunhuang, Biblioteka Brytyjska

Przechodzenie utworów do domeny publicznej pozwala instytucjom zajmującym się ochroną i rozpowszechnianiem dziedzictwa kulturowego udostępnianie zdigitalizowanych zbiorów (czyli cyfrowych kopii dzieł sztuki, fotografii, materiałów archiwalnych, ilustracji, map etc.) bez obaw o naruszanie prawa autorskiego. Powstałe w procesie digitalizacji wierne cyfrowe kopie tych materiałów uznawane są za również należące do domeny publicznej. Pozwala to instytucjom kultury na udostępnianie ich w sposób otwarty.

Niektóre instytucje zajmujące się procesami digitalizacyjnymi, takie jak Europeana, rekomendują, by wyraźnie oznaczać, że zdigitalizowane obiekty należą do domeny publicznej, co daje użytkownikom Internetu pewność, że będą mogli legalnie korzystać z udostępnionych materiałów.

Kalkulatory domeny publicznej

Podczas obchodów Dnia Domeny Publicznej 2011 odbyła się premiera licznika domeny publicznej opracowanego w ramach projektu Wolne Lektury. Po wpisaniu nazwiska twórcy do pola wyszukiwarki licznik informuje jak długi jest okres oczekiwania na przejście jego twórczości do zasobów domeny publicznej (w latach, dniach, godzinach, minutach i sekundach). Obecnie w bazie licznika znalazło się około 800 nazwisk twórców, przede wszystkim literatury pięknej i poezji.

Na stronie Europeany, europejskiej biblioteki cyfrowej, można skorzystać z Public domain calculator - kompleksowego kalkulatora domeny publicznej. Pozwala on wstępnie sprawdzić status różnych rodzajów utworów (obrazów, książek, filmów etc.) powstałych w różnych krajach europejskich. Innym narzędziem, które pozwala sprawdzić, czy utwór znajduje się w domenie publicznej, jest diagram przechodzenia dzieł do domeny publicznej, który opracował Tomasz Ganicz.

Mechanizm Creative Commons 0

Organizacja Creative Commons promuje mechanizm przenoszenia utworów do domeny publicznej wolą autorów, pod nazwą CC0, który stanowi jej część modelu licencjonowania utworów. W związku z tym, że co do zasady polskie prawo autorskie uniemożliwia wyraźnie przenoszenia utworów do domeny publicznej wolą twórcy[6], mechanizm ten w Polsce może być traktowany jako sformalizowane oświadczenie woli twórcy, że ten nie będzie korzystał z przysługujących mu praw, a gdy to niemożliwe, udostępnia utwór na licencji, której warunki są tak maksymalnie zbliżone do zasad użycia utworów w ramach domeny publicznej, jak to tylko możliwe. Według oceny prawnej opublikowanej przez Koalicję Otwartej Edukacji, mechanizmem CC0 można się w Polsce posługiwać, ale „korzystający muszą mieć jednak świadomość wyżej opisanych ograniczeń”[7]

Przypisy

  1. ↑ Domena publiczna. KOED. [dostęp 2014-09-21]. (pol.).
  2. ↑ Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 dalej jako: pr. aut.
  3. ↑ Art. 18 konwencji berneńskiej (Akt paryski konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych).
  4. ↑ Bożena Bednarek-Michalska, Alek Tarkowski, Barbara Szczepańska. Domena publiczna – co to takiego?. „Biuletyn EBiB”. 101 (1), 2009. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. ISSN 507-7187. (pol.). 
  5. ↑ Dzień Domeny Publicznej 2010. KOED. [dostęp 2009-12-31]. (pol.).
  6. ↑ Art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, z dnia 4 lutego 1994 r., publikator: Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83, tekst jednolity: Dz. U. 2006, nr 90, poz. 631.
  7. ↑ dr Krzysztof Siewicz: Analiza prawna „Creatve Commons 0”. Koalicja OtwArt.ej Edukacji, 2011-10-07. [dostęp 2013-07-10]. (pol.).

Linki zewnętrzne


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikiprojekt:GLAM/Domena_publiczna&oldid=73219522”