Wyszyna Machorowska
51°09′37″N 20°10′51″E/51,160278 20,180833| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
26-242[4] |
| Tablice rejestracyjne |
TKN |
| SIMC |
0266755[5] |
Położenie na mapie gminy Ruda Maleniecka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu koneckiego  | |
| 51°09′37″N 20°10′51″E/51,160278 20,180833[1]
| |
Wyszyna Machorowska – wieś sołecka[6] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Ruda Maleniecka[5][7].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Zwiastowania NMP w Rudzie Malenieckiej[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Według jednego z przekazów Wyszyna wzięła swą nazwę od słowa wyszynk, czyli miejsca, gdzie spożywa się alkohol w miejscu jego zakupu. Ponoć przy ruchliwym dawniej szlaku na Śląsk istniały trzy zajazdy czy też karczmy, wokół których z czasem powstały osady, czyli dzisiejsze Wyszyny: Rudzka, Machorowska i Fałkowska.
Jednak fakt, że Wyszyna należy do jednej z najstarszych miejscowości w regionie, przemawia za tym, że jej nazwa może pochodzić od staropolskiego słowa wyszyna. Słowo to z biegiem czasu przekształciło się w używane obecnie słowo wyżyna i jak dawniej oznacza teren położony wyżej niż pozostałe. Podobnie jak staropolskie słowa, wyszszy i wyszej wymawia się dzisiaj wyższy i wyżej. Zbliżonymi przykładami nazw miejscowości mogą być Wyszków i Wyszogród. W języku staropolskim można też znaleźć słowa wisznia i wyżnia oznaczające punkty terenowe górujące nad okolicą.
Choć brak szczegółowych opisów miejscowości, co do jej pierwotnego położenia to należy przypuszczać, że dawna Wyszyna mogła znajdować się w pobliżu dzisiejszej Wyszyny Machorowskiej. Świadczyć o tym może najwyższe w tej okolicy wzgórze. Wyszyna jak również okoliczne wsie musiała istnieć jeszcze przed wzniesieniem kościoła parafialnego w Lipie, co miało miejsce w 1129 roku.
W połowie XV w. do parafii w Lipie należało 6 wiosek między innymi Wyszyna. Natomiast Wola Wyszyńska (Wyszyna Fałkowska), wchodziła w skład dóbr Fałków, której właścicielem był Jan Giżycki herbu Gozdawa. Wieś ta została utworzona z części wsi Wyszyna, a dodany człon nazwy wola oznaczał, że miejscowość czasowo została zwolniona z płacenia dziesięciny.
Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis spisanej w latach 1470-1480 wymienia już trzy miejscowości, którym nadał numeracje od jeden do trzy i były to:
- Wisznya prima czyli Wyszyna pierwsza (Wyszyna Rudzka),
- Wisznya secunda, alias Wiszniczska Wolya czyli Wyszyna druga lub Wyszyńska Wola (Wyszyna Fałkowska) oraz
- Wisznya tertia czyli Wyszyna trzecia (Wyszyna Machorowska)
Wisznia tertia nazywana też górną - obecnie Wyszyna Machorowska została odnotowana przez Długosza, jako własność dziedzica Andrzeja Mniowskiego herbu Nieczuja. Płacił on dziesięcinę kościołowi w Lipie.
Stosunkowo wcześnie oddzieleniu uległa Wola Wyszyńska i weszła w skład dóbr fałkowskich. Natomiast pozostałe dwie Wyszyny z uwagi na to, że występowały pod podobnymi nazwami były często mylone w różnych źródłach. Dlatego też trudno uściślić wiele faktów z dziejów obu miejscowości. W XIX w. oprócz nazwy Wyszyna pojawiła się nazwa Wyszynka (dzisiejsza Wyszyna Rudzka) używana do dziś przez okolicznych mieszkańców. Natomiast Wyszynę Fałkowską, należącą w XIX w. do dziedziców Fałkowa-Jakubowskich nazywano Wolą Fałkowską lub Wólką Fałkowską. Dzisiaj najpopularniejsza nazw to Wólka.
Wyszyna w dawnych czasach musiała być dość znaczącą miejscowością. W 1514 roku znajdowała się tu kuźnica żelazna. Natomiast dzisiejsza Ruda Maleniecka wymieniona została dopiero w 1717 roku. Występowała ona wtedy pod nazwą Ruda Wyszyńska i była prawdopodobnie przysiółkiem Wyszyny.
4 lipca 1803 roku Franciszek Saryusz Wolski sprzedał swoje dobra, czyli między innymi Rudę Wyszyńską i Wyszynę księciu Jerzemu Karolowi, landgraffowi de Hessen Darmstadt.
Według opisu z 1825 r. Wyszynka (na Wyszynie) oraz Wesoła i Lisie Jamy należały do majątku Ruda Wyszyńska. W owym czasie zabudowania włościańskie w Rudzie Wyszyńskiej składały się z około 20 chałup. Natomiast w Wyszynce było ich wtedy około 7 krytych słomą. Znajdował się tam również nowo wzniesiony dwór i budynki dworskie. Wszystkie one kryte były gontem. Zabudowa dworska i włościańska, była drewniana. Budynki posiadały podłogi i murowane kominy.
W 1825 roku niemal całe dobra księcia Jerzego Karola dzierżawił Stanisław Bogusławski. Działało też kilku poddzierżawców. Jeden z nich - Teodor Mazarski z Rudy dzierżawił Wyszynkę i miejscową fryszerkę.
W 1826 roku Wyszyna pojawiła się w aktach hipotecznych dóbr Machory. Właścicielem tego rozległego majątku był bankier warszawski i przemysłowiec żydowskiego pochodzenia - Samuel Leopold Antoni Fraenkel.
W tym samym roku Fraenkel sprzedał swemu pasierbowi Józefowi Ludwikowi Laskiemu ów majątek wraz z Wyszyną za sumę 350 000 zł. Okolice Wyszyny stanowiły prawdopodobnie bazę surowcową dla fabryk w dobrach Machory. Niejednokrotnie pojawiają się, bowiem wzmianki w literaturze mówiące o kopalniach gliny zlokalizowanych w obrębie majątku Machory.
Według Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego dobra Machory składały się z folwarków: Machory i Wyszyna, osad fabrycznych:Młynek, Nowa Góra, Dąbrowa i Sielec oraz wsi: Adamów, Marcinków, Chełsty, Wyszyna, Jasion, Maliny, Antoniów, Polesie, Młynek, Nowa Góra, Cegielnia i Tama.
Prawdopodobnie, dlatego że miejscowość pozostała w powiązaniu z dobrami Machory z czasem powstała nowa nazwa miejscowości-Wyszyna Machorowska.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153893
- ↑ Wieś Wyszyna Machorowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-02-20], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1565 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-05].
- ↑ Jednostki organizacyjne gminy Ruda Maleniecka. Urząd Gminy Ruda Maleniecka. [dostęp 2015-04-05].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-03-20].
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Franciszek Rawita-Gawroński –Studya i szkice historyczne – wyd. Nakł. H. Altenberga 1903
- Adam Kryński-Gramatyka języka polskiego -wyd. Skł. gł. w księg. M. Arcta, 1903
- Aleksander Brückner - Słownik etymologiczny języka polskiego wyd. I Kraków 1927 - wyd. II Wiedza Powszechna 1970.
- Jan Długosz - senioris canonici cracoviensis Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis - wyd. I drukiem Ex typographia Kirchmajeriana 1863 tom I
- Jan Wiśniewski w - Dekanat Konecki – wyd. Jan Kanty Trzebiński -Radom 1913
- Partnerstwo na rzecz rozwoju obszarów rybackich - wyd. Biuro LGR „ Między Nidą a Pilicą” Włoszczowa 2012
- Ryszard Kołodziejczyk - Dzieje burżuazji w Polsce: studia i materiały - wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich - 1983
- Siedziba gminy: Ruda Maleniecka
| Wsie | |
|---|---|
| Osady leśne | |
| Części wsi |
|
| Osada wsi |
