Yuquan Shenxiu

Yuquan Shenxiu

玉泉神秀

Data i miejsce urodzenia	605 ok. Weishi w Henanie
Data i miejsce śmierci	706 klasztor Tiangong w Luoyangu
Szkoła	Północna szkoła chan
Linia przekazu Dharmy zen	Yuquan Shenxiu
Nauczyciel	Daman Hongren
Następca	Songshan Puji
Zakon	chan
Honorowy tytuł lub imię pośmiertne	Datong chanshi

Yuquan Shenxiu (chiń. 玉泉神秀; pinyin Yùquán Shénxiù; kor. 옥천신수 Okch'ŏn Sinsu, jap. Gyokuzen Jinshū, wiet. Ngọc Tuyền Thần Tú; ur. 605, zm. 706) – chiński mistrz chan, założyciel Północnej szkoły chanu (chiń. „nanzong chan”), zwanej też szkołą „stopniowego oświecenia”

Życiorys

Początki praktyki

Shenxiu urodził się w rejonie Weishi, ok. 50 km. na południe od dzisiejszego Kaifengu. Pochodził z rodziny Li (李), arystokratycznej, a nawet i królewskiej – założycieli dynastii Tang. O tym, że pochodził z takiej rodziny świadczyć mogą m.in. dwa fakty; dom przodków Shenxiu w Weishi został zamieniony na klasztor buddyjski Bao’en po jego śmierci, czyli być może był pałacem, oraz miał świetne relacje z cesarzem Ruizongiem, a jeszcze lepsze z cesarzową Wu Zetian.

Zanotowano, że był olbrzymiego wzrostu i był niezwykle zdolny. Jako młodzieniec udał się na południe w okolice rzeki Jangcy, który to teren był właściwie miejscem, gdzie narodził się buddyzm chiński. Jako pochodzący z dobrego rodu, był znakomicie wykształconym człowiekiem. Znał dialekty z Wu i Jin, był świetnie obeznany z ideami taoizmu i naukami Laozi i Zhuangzi. Na wskroś znał klasykę chińską oraz teksty konfucjańskie.

W 618 r. rejony Henanu i Szantungu cierpiały z powodu głodu i epidemii, co było skutkiem upadku dynastii Sui. Shenxiu udał się osobiście do Yinyangu (Kaifeng) prosić o przekazanie ryżu głodującym ludziom. Wtedy też spotkał „duchowego nauczyciela” (chiń. shanjishi lub w skr. kalyāṇamitra) i został zainspirowany do zostania mnichem buddyjskim.

Po wybraniu „bezdomności” Shenxiu udał się do wschodniego Wu (Jiangxi), a następnie do Min (Fujian) i ostatecznie przewędrował przez wszystkie słynne górskie centra buddyjskie Chin. W jego biografii w Chuan fabao ji wymienione są: góra Luofu (w Guangdong), góra Tong, góra Meng, góra Tiantai (wszystkie w Zhejiang) i góra Lu (w Jiangxi).

W 625 r., a więc mając 20 lat, został pełnym mnichem w klasztorze Tiangong (天宮寺) w Luoyangu. Po ordynacji mnisiej poświęcił się studiom nad Winają. Następnie rozpoczął praktykę medytacji i rozwijania mądrości, czyli praktykował najpewniej trzy główne składniki tradycyjnego buddyjskiego treningu: śīla (moralność), dhyāna (medytacja) i prajñā (mądrość).

Praktyka u mistrza Hongrena

W 651 r. udał się w podróż na górę Huangmei aby praktykować u mistrza chan Hongrena. Mistrz natychmiast rozpoznał zdolności ucznia i nauczał go przez wiele lat. W epitafium zanotowano, że Hongren uczył Shenxiu przez 6 lat. Jednak wydaje się to być nagięcie do szczytnego modelu – Huike praktykował u Bodhidharmy przez 6 lat i przez 6 lat prowadził swą ascetyczną praktykę Budda Siakjamuni. Gdyby praktyka Shenxiu skończyła się w 657 r. nigdy nie spotkałby się z Huinengiem i nie doszłoby do wymiany między nimi wierszy na ścianie klasztoru.

Ich wiersze ukazują wyraźnie, co ich dzieliło.

Gatha Huinenga z tzw. szkoły południowej

Gatha Shenxiu z tzw. szkoły północnej

Wiersz Shenxiu ........................................................................ Wiersz Huinenga

Ciało jest drzewem Bodhi,........................................................W rzeczy samej nie istnieje drzewo Bodhi,

Umysł – jasną lustrzaną podstawą.............................................Ani też jasna lustrzana podstawa.

Czyść ją stale i gorliwie,...........................................................Skoro wszystko jest pustką od początku,

Nie pozwalając, aby przylgnął kurz..........................................Gdzież miałby osiadać kurz.

Różnica tkwi w tym, że Shenxiu zrozumiał, iż pustka jest formą, a forma jest pustką. Uwolnił się więc od przywiązania do nazwy i formy, chociaż dalej pozostał przywiązany do myślenia. Tymczasem Huineng przekroczył poziom osiągnięty przez Shenxiu i jego wiersz świadczy, że osiągnął poziom ani pustki, ani formy, czyli wyzwolenie od przywiązania do nazwy, formy i myślenia. I dlatego został Szóstym i ostatnim oficjalnym Patriarchą chanu.

Shenxiu pozostał w klasztorze być może aż do śmierci Hongrena w 675 r. i piastował stanowisko głównego mnicha. Jest jednak możliwe, iż odszedł wcześniej.

Walka z antybuddyjskimi rozporządzeniami

15 dnia 4 miesiąca 662 r. władze Tangów wydały dekret forujący taoistów i uderzający w buddyzm. Religie narodowe zostały wyniesione ponad religie obce (a taką religią był buddyzm) oraz mnisi i mniszki buddyjscy zostali zobligowani do posłuszeństwa cesarzowi i własnym rodzicom, co dotychczas dotyczyło tylko ludzi świeckich.

W 6 dni później w pałacu Penglai w Chang’anie niejaki Weixiu z klasztoru Dazhuangyan w towarzystwie dwu innych mnichów przedstawił memoriał protestujący przeciwko ograniczaniu tradycyjnych buddyjskich przywilejów. Oficjalna debata z oponentami nie przyniosła rozstrzygnięcia i mnisi udali się do klasztoru Ximing, aby się przygotować do dalszych debat.

25 dnia tego samego miesiąca Daoxuan z klasztoru Ximing wysłał esej broniący stanowiska buddyjskiego księciu-synowi cesarza Gaozonga oraz do matki obecnej cesarzowej i wysokich urzędników dworskich. 15 dnia następnego miesiąca Weixiu, Daoxuan i dwóch innych znanych mnichów oraz ponad 300 innych mnichów przedstawiło sprawę przed zgromadzeniem ponad 1000 urzędników dworskich. Jednak i to olbrzymie zgromadzenie nie doprowadziło do porozumienia i ostateczny wynik sporu jest nieznany. Jednak w 2 miesiące później cesarz odwołał obowiązek posłuszeństwa mnichów wobec cesarza; czy odwołany został obowiązek posłuszeństwa wobec rodziców – nie wiadomo.

John R. McRae utożsamia mnicha Weixiu z Shenxiu. Wspierają jego tezę następujące fakty:

1. Weixiu był znakomicie wykształcony i był w bliskich związkach z rodziną cesarską
2. Po swoich studiach u Hongrena Shenxiu przeniósł się do klasztoru Dazhuangyan w Chang’anie, gdzie aktywnie propagował nauki buddyjskie
3. W wyniku swoich wystąpień w obronie buddyzmu Shenxiu wzbudził gniew cesarza i/lub urzędników, został skazany na banicję
4. W okresie powrotu do publicznego życia Weixiu zmienił swoje imię na Shenxiu, aby uniknąć dalszych działań przeciwko niemu ze strony antybuddyjskiej opozycji

Ta hipoteza McRae’a wypełnia olbrzymią lukę, która obejmowała spory okres w połowie życia Shenxiu.

• ; Rekapitulacja:

Chuan fabao ji informuje, że później [Shenxiu] został skazany na banicję i przyjął świeckie ubranie jako przebranie. Mieszkał z klasztorze Tianju w Jingzhou przez ponad 10 lat i nikt go nie rozpoznał.

Ten sam tekst informuje następnie, że Shenxiu powrócił do publicznego statusu mniej więcej w latach 675–679. Jeśli pozostawał na wygnaniu przez lat 10, to znaczy, że jego wygnanie nastąpiło na pewno przed 668, a być może jeszcze przed 665 r. To uprawomocnia jeszcze hipotezę McRae’a.

Ta hipoteza wyjaśnia także niebywale wysoki status Shenxiu, którym cieszył się pod koniec życia. Był mile widziany przez cesarzową Wu w Luoyangu i przyjmowany z tak wysoką estymą nie tylko dlatego, że był znanym, czcigodnym nauczycielem medytacji, ale dlatego, że pamiętano o nim sprzed 40 lat, jako o obrońcy buddyzmu. Dlatego prawdopodobnie sama cesarzowa zorkiestrowała jego wspaniałe przybycie do Luoyangu i jego późniejszą karierę.

Pobyt w klasztorach Yuquan i Dumen

W latach 676–679, gdy Shenxiu powrócił oficjalnie do statusu mnisiego, dziesiątki mnichów sponsorowało jego ordynację i pobyt w klasztorze Yuquan (玉泉寺) w Jingzhou. Ponieważ wielu mnichów chciało być jego uczniami, Shenxiu wybrał lokalizację nowego klasztoru, który został wybudowany dla Shenxiu na wschód od Yuquan si.

Klasztor ten nosił nazwę Sześciu Doskonałości – Dumen si. Postawienie tego klasztoru uczyniło Jingzhou bardzo ważnym centrum medytacyjnym na okres kilku stuleci. Oprócz Yuquan i Dumen znajdował się tam także klasztor wielkiego mnicha szkoły tiantai Zhiyi.

W Dumen Shenxiu spędził 25 lat. Zachowało się bardzo mało informacji o jego działalności w tym okresie. Musiał być w raczej bliskich stosunkach z Zhiyi, gdyż tekst napisany przez Shenxiu nosi taki sam tytuł jak praca Zhiyi. Tiantai napisał także listy związane ze szkołą północną.

W Chuan fabao ji znajduje się informacja, że Shenxiu powstrzymywał się od nauczania aż do 689 r., jednak w świetle innych informacji, wydaje się ona błędna.

Okres pobytu w klasztorze Dumen przedłuża okres „cichej inkubacji” na prowincji do 75 lat. W 701 r. Shenxiu udał się do Luoyangu.

Luoyang

Przyjęcie mistrza w Luoyangu zaaranżowane przez cesarzową Wu było niezwykłe. Mistrza prowadził osobisty wysłannik cesarzowej. Mnisi i świeccy wierni sypali kwiaty na ich drodze, która udekorowana była sztandarami. Do pałacu Shenxiu został wniesiony w lektyce, co było zastrzeżone wyłącznie dla rodziny cesarskiej. Shenxiu pokłonił się przed cesarzową dotykając czołem podłogi, i cesarzowa powtórzyła ten pokłon przed nim. Natychmiast też odbyła się ceremonia przyjęcia wskazań buddyjskich przez damy dworu, a wszyscy buddyści, książęta, arystokraci i wszyscy inni przyjęli u mistrza schronienie buddyjskie.

Ostatnie 5 lat swojego życia Shenxiu spędził podróżując pomiędzy dwoma stolicami: Luoyangiem i Chang’anem. Dokładnie nie wiadomo, co robił, ale należy przypuszczać, że prowadził wykłady, ceremonie przyjmowania wskazań, nauczał i spełniał inne typowe funkcję wysoko postawionego duchownego.

Chociaż bezpośrednio nie zajmował się zapewne tłumaczeniami, to Song gaoseng chuan informuje, że „weryfikował rozumienie chanu” w świeżo przetłumaczonych tekstach.

Część swojego czasu w Luoyangu mistrz spędzał w klasztorze Tiangong, w którym został zaordynowany. Gdy przebywał w Chang’anie, zatrzymywał się w klasztorze Zisheng.

Pod koniec 705 r. zmarła cesarzowa Wu, wielka protektorka Shenxiu. Cesarz Zhongzong odmówił prośbie Shenxiu o zwolnienie go z obowiązków i pozwolenie na powrót do Jingzhou, które leżało daleko od wielkomiejskiego blichtru.

Shenxiu zmarł spokojnie w medytacyjnej postawie w klasztorze Tiangong w Luoyangu 28 dnia drugiego miesiąca 706 r. w nocy. Lengqie shizi ji podaje, że jego trzema ostatnimi słowami przed śmiercią były: „złamane”, „skrzywione” i „proste”. Można je odnieść do postępu na drodze do doskonałości, którą Shenxiu, jak sam czuł, przeszedł.

Piastował tytuł Narodowego Nauczyciela (guoshi 國師). Otrzymał pośmiertny tytuł Datong chanshi – mistrz chan Wielkiej Przenikliwości

Prace literackie

• Guanxin lun (Traktat o kontemplacji umysłu)

Dawniej tekst ten był przypisywany Bodhidharmie. Jednak po sprawdzeniu współczesnych mu podręczników z okresu Tang, okazało się, że tekst ten jest bezsprzecznie pracą samego Shenxiu. Uważa się, że został napisany w okresie przebywania mistrza w klasztorze Yuquan, czyli w ostatniej ćwiartce VII w. Nie należy go mylić z traktatem pod takim samym tytułem napisanym w tym samym klasztorze przez Zhiyi. Nie są one bowiem pod żadnym względem podobne; różni je styl i zakres tematyczny.

• Yuanming lun (Traktat o doskonałym oświeceniu)

Chociaż nie jest to tekst napisany bezpośrednio przez Shenxiu, to być może jest zapisem jego i Puji nauk, dokonanym przez uczniów

Nauki mistrza

Uwagi wstępne

Nauki Shenxiu były wierne jego koncepcji o naukach Hongrena i Daoxina, które noszą miano nauk Wschodniej Góry, od miejsca, gdzie znajdował się ich klasztor.

Jednak zewnętrzna warstwa jego nauk nie mogła być w żaden sposób kontrowersyjna; musiała zadowalać cesarzową Wu, nie mogła być wyzwaniem dla moralnego i ekonomicznego autorytetu imperialnego państwa. Z drugiej strony musiała być także na tyle intelektualnie wyrafinowana i zgodna z wysokimi standardami buddyjskimi, aby zaspokoić intelektualistów na dworze cesarskim.

Nauki Shenxiu musiały także być wystarczająco oryginalne, aby zainspirować innych i przyciągnąć ich. Na swój sposób musiały więc być na wyższym poziomie od nauk prezentowanych na dworze w poprzednich latach. Z historycznych zapisów wynika, że Shenxiu i jego uczniowie otaczali się atmosferą mistyki, a nawet magiczności, lub co najmniej tak ich odbierano.

Shenxiu, którego szkoła działała głównie stolicach i była sponsorowana przez dwór, musiał być mistrzem konformizmu. Powodowało to, że jego nauczanie musiało wykazywać i wykazywało pewne wady, niedociągnięcia i niedomówienia, które spowodowały krytyczne nastawienie do tej szkoły. Jednak te ułomności są bardziej widoczne u jego uczniów i dlatego zaatakowani zostali Puji i Xiangmo Zang, a nie sam Shenxiu.

Mimo tego szkoła północna była bardzo ważna w historii rozwoju chanu, niezależnie od krytyk, które zebrała.

Nauki Shenxiu były ogólnie mówiąc (i nie mogły być inne, co wynika z powyższych uwag):

• konwencjonalne i oryginalne
• ortodoksyjne i ikonoklastyczne
• inspirujące i posiadające wady

Nauki Shenxiu

O naukach mistrza można mówić głównie na podstawie dwóch tekstów: Guanxin lun – autorstwa samego Shenxiu, oraz Yuanming lun – niewiadomego autorstwa, choć może tekst został skomponowany z zapisanych nauk Shenxiu i Puji.

Guanxin lun wykazuje wielkie podobieństwa do tekstu Xiuxinyao lun Hongrena. Jednak Shenxiu idzie dalej od Hongrena. Shouxin Hongrena, to „utrzymywanie świadomości umysłu”. Guanxin Shenxiu, to „kontemplacja umysłu” i dalej: „najbardziej istotna dharma do praktykowania, jedyna dharma, która obejmuje wszystkie buddyjskie praktyki”. Nie jest to już tylko odpowiednik stanu buddy, ale odpowiednik wykonania wszystkich buddyjskich praktyk. Shenxiu podsumowuje to potem Każda poszczególna z niezliczonych zasług, różnorodnych ornamentacji i niezliczonych doktryn, będzie naturalnie spełniona.

Ten sam tekst podkreśla raczej przeniknięcie zasadniczej nierzeczywistości nieczystego umysłu i jego wynikłym z tego złudzeniom, niż pielęgnowania natury buddy w sobie.

Nowymi naukami, których nie znajdzie się w tekście Hongrena, jest niezwykle ważne stwierdzenie, że praktyka kontemplacji umysłu musi być utrzymywana nieustannie, podczas wszystkich czynności praktykującego.

I dalej, „duchowa praktyka przez sześć okresów czasu” (czyli cały dzień) oznacza nieustannie praktykować oświecenie stanu buddy przez cały czas w swoich sześciu zmysłach. „Budda” oznacza „oświecenie” (chiń. jue). Zatem uprawianie różnych praktyk oświecenia (chiń. juexing) przez porządkowanie sześciu zmysłów i czynienie ich czystymi, robienie tego bezustannie przez cały czas podczas wszelkich czynności, nazywane jest „duchową praktyką przez sześć okresów”.

To osiągnięcie oświecenia wydarza się natychmiastowo. Również to „porządkowanie sześciu zmysłów” nie jest stopniowym procesem. „Oczyszczenie sześciu organów zmysłów” oznacza „najpierw podporządkować sześciu bandytów”. „Bandyci” nie przedstawiają tu funkcji postrzegania zmysłowego, ale wpływ avidyā, czyli niewiedzy czy ignorancji na te zmysły. Nie dokonuje się tego progresywnie, a wręcz przeciwnie – opanowanie skalań pojawia się natychmiast, kiedy tylko skalany umysł jest zniszczony.

Jeśli natomiast chodzi o praktykę medytacji, była to praktyka stopniowa.

Jej pierwszym etapem była praktyka z „zewnętrznymi” przedmiotami koncentracji, np. z wrażeniami zmysłowymi zewnętrznego świata. Jako przyczyny takiego podejścia Shenxiu podaje, że odgrywają one wielką rolę w działaniu nieoświeconego umysłu, oraz że u większości ludzi brak wielkiego zdeterminowania do praktyki. Literatura tej szkoły w ogóle roi się od dualistycznych sformułowań.

Aby przejść z zewnętrznych przedmiotów medytacji do wewnętrznych, konieczny był wysiłek i rozwój, progresja. Zmienia się obiekt kontemplacji, ale nie jej cel.

Od samego początku celem jest pojęcie niesubstancjalności przedmiotu medytacji – niezależnie czy jest on „zewnętrzny”, czy jest on „wewnętrzny”. Po jakimś czasie nawet rozróżnienie pomiędzy wewnętrznym a zewnętrznym zostaje wyeliminowane, co najmniej teoretycznie, gdyż zewnętrzna rzeczywistość jest całkowicie manifestacją umysłu. Właściwie od tej pory umysł nie musi robić niczego innego oprócz kontemplowania siebie – zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem swoich własnych manifestacji.

Zrozumiałe jest więc, że „kontrmedytacja” reprezentuje formę praktyki, w której brak jest dychotomii podmiot–przedmiot. Efektem tego jest, że w takim stanie medytacyjnym osiąga się kontakt lub tożsamość z ostatecznym, niezróżnicowanym stanem umysłu. W tym wypadku pierwsze osiągnięcie „kontrmedytacji” tworzy moment oświecenia.

Jedynym bezpośrednim momentem, gdy Shenxiu pisze o stopniowości jest brzemienne zdanie Natura [buddy] rozwija siebie i staje się coraz bardziej jasna i rozległa (chiń. mingjing).

Linia przekazu Dharmy zen

Pierwsza liczba oznacza liczbę pokoleń od Pierwszego Patriarchy chan w Indiach Mahakaśjapy.

Druga liczba oznacza liczbę pokoleń od Pierwszego Patriarchy chan w Chinach Bodhidharmy.

Trzecia liczba oznacza początek nowej linii przekazu w innym kraju.

• 28/1. Bodhidharma (zm. 543?)
  • 29/2. Dazu Huike (487–594)
    • 30/3. Jianzhi Sengcan (zm. 606)
      • 31/4. Dayi Daoxin (579–651)
        • 32/5. Niutou Farong (594–657) szkoła niutou
        • 32/5/1. Pŏmnang Korea – wprowadzenie chanu (kor. sŏn)
        • 32/5. Daman Hongren (601–674)
          • 33/6. Yuquan Shenxiu (605–706) (także Datong) północna szkoła chan
            • 34/7. Yushan Huifu
            • 34/7. Songshan Jingxian (660–723)
            • 34/7. Laoshan Yifu (658–736)
              • 35/8. Huiyun
            • 34/7. Xiangmo Zang
            • 34/7. Jiangma Zang
              • 35/8. Moheyan Tybet
            • 34/7. Songshan Puji (651–739)
              • 35/8. Hongzheng
              • 35/8. Yi Xing (685–727)
              • 35/8. Lingzhuo (691–746)
              • 35/8. Nanyue Mingzan
              • 35/8/1. Taejo Chigong (703–779) Korea
              • 35/8. Jingzou Shizang (714–810)
                • 36/9/1. Sinhaeng (704–779) Korea
              • 35/8. Daoxuan (702–760)
                • 36/9/1. Gyōhyō (722–797) Japonia
                  • 37/10/2. Dengyō Daishi (Saichō) (767–822)

Bibliografia

• John R. McRae: The Northern School and the Formation of Early Chʻan Buddhism. Honolulu: University of Hawaii Press, 1986. ISBN 0-8248-1056-2. Brak numerów stron w książce
• Andy Ferguson: Zen’s Chinese Heritage. Boston: Wisdom Publications, 2000, s. 41–43. ISBN 0-86171-163-7.