Zamek w Pyzdrach
 nr rej. 120 z 1 sierpnia 1968[1]
| |
 Pozostałości zamku w Pyzdrach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Kaliska 25a |
| Ukończenie budowy |
XIV wiek |
Położenie na mapie Pyzdr  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wrzesińskiego  | |
Położenie na mapie gminy Pyzdry  | |
 52°09′58,83″N 17°41′25,55″E/52,166342 17,690431
| |
Zamek w Pyzdrach – zabytkowe pozostałości zamku w Pyzdrach, w powiecie wrzesińskim, w województwie wielkopolskim.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zbudowany w XIV wieku na polecenie Kazimierza Wielkiego, we wschodniej części miasta, na skarpie nad doliną rzeki Warty. W średniowieczu jeden z największych zamków polskich. Do dziś zachowały się jedynie jego niewielkie pozostałości.
Podczas panowania Ludwika Andegaweńskiego w 1382 roku zamek zajęły oddziały węgierskie – miał to być zastaw na rzecz zięcia królewskiego, kandydata na tron krakowski Zygmunta Luksemburczyka. W 1383 zamek i stacjonujące w nim wojska węgierskie zostały oblężone przez rycerstwo księcia mazowieckiego Siemowita IV, który korzystając z wojny domowej między Grzymalitami i Nałęczami wkroczył do Wielkopolski. Po krótkim oporze załoga węgierska skapitulowała na honorowych warunkach. W czasie tego oblężenia odnotowano po raz pierwszy na ziemiach polskich użycie broni palnej.
Na zamku jedenaście razy przebywał król Kazimierz Wielki i osiemnaście razy król Władysław II Jagiełło. Często też bywał na nim król Kazimierz Jagiellończyk.
Od połowy XV do 1 połowy XVI w., zamek stanowił oprawę wienną (zabezpieczenie posagu) polskich królowych: Zofii Holszańskiej, Elżbiety Rakuszanki i Bony Sforzy, z nadania których trzymali je królewscy starostowie. W I poł. XVI w. rozebrano południowy budynek zamkowy i południową kurtynę od strony klasztoru franciszkanów. Z gmachu tego pozostawiono jedynie północny mur magistralny, który pełnił odtąd funkcję południowego muru obwodowego[2]. Przed 1628–1632 rokiem zamek został wyremontowany przez Adama Sędziwoja Czarnkowskiego – wojewodę łęczyckiego i starostę pyzdrskiego. W 1676 zamek został zniszczony przez pożar. Po pożarze w 1768 zamek został prawie całkowicie rozebrany przez Prusaków podczas budowy więzienia w miejscu wschodniego pałacu królewskiego. W miejscu domu północnego zbudowano spichlerz, a w XX w. na miejscu domu północnego i części wschodniego pałacu wybudowano młyn elektryczny. Po 1959 na miejscu domu zachodniego wybudowano parterowy magazyn zakładów włókienniczych „Dziewiarka”.
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie gotycki czworoboczny obiekt włączony w obręb murów miejskich. Zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 49,5 × 60,5 m z czterema budynkami wokół dziedzińca[2]. Powierzchnia zajęta przez zamek liczyła około 3 000 m²[2]. Największym budynkiem był dwutraktowy pałac królewski od wschodu o długości 49,75 m i szerokości 15 m (a z położonym od strony dziedzińca gankiem – 18,4 m). Dom północny oraz południowy miały około 9,5 m szerokości i około 34,75 m długości. Dom zachodni miał wymiary zewnętrzne około 39,25 m × 11 m. Na rogach znajdowały się narożne wieżyczki, w tym wieża latrynowa pomiędzy wschodnim i północnym domem zamkowym. Od strony północno-zachodniego narożnika stała czworokątna wieża o boku ok. 10 m. Z zewnątrz mury wspierały regularne przypory. Ostatnie badania przeprowadzone w latach 2007–2009 przez archeologa Tomasza Olszackiego wskazują, że był to jeden z największych zamków powstałych w Zjednoczonym Królestwie Polskim. Z wyglądu mógł przypominać takie zamki jak Gniew, Człuchów lub zamek wysoki w Malborku.
Wykopaliska archeologiczne[edytuj | edytuj kod]
- 1959 – Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Poznaniu
- 1980 – Muzeum Okręgowe w Koninie, Mirosław Ciesielski (kierownik badań) i Krzysztof Jodłowski
- 1981 – Muzeum Okręgowe w Koninie, Grażyna Piasecka i Andrzej Żaczek (kierownictwo Łucja Pawlicka-Nowak)
- 2007–2009 – Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 254 [dostęp 2012-06-22].
- ↑ a b c Leszek Kajzer, Tomasz Olszacki, Zamek w Pyzdrach w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, Fontes Archaeologici Posnanienses Vol. 47, Poznań 2011
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mirosław Ciesielski, Krzysztof Gorczyca, „Badania murów w miejscowości Pyzdry, woj. wielkopolskie przeprowadzone przez Muzeum Okręgowe w Koninie w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku” , [w:] B. Szmygin (red.) Trwała ruina II. Problemy utrzymania i adaptacji. Ochrona, konserwacja i adaptacja zabytkowych murów, Lublin – Warszawa 2010, s. 29–36.
- Mirosław Ciesielski, „Sprawozdanie z badań sondażowych na zamku w Pyzdrach /gm. loco, woj.konińskie/ w miesiącu sierpniu 1980 roku.” Konin 1980. Maszynopis w archiwum Muzeum Okręgowego w Koninie.
- Leszek Kajzer, Tomasz Olszacki „Zamek w Pyzdrach w świetle badań archeologiczno-architektonicznych” Fontes Archaeologici Posnanienses Vol. 47, Poznań 2011
- Tomasz Olszacki: Zapomniany zamek królewski w Pyzdrach. w: AD REM Kwartalnik Akademicki, nr 1/2010, s. 6-9. novae.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-09)].
- G.Piasecka, A.Żaczek, Sprawozdanie. Archeologiczne prace wykopaliskowe w Pyzdrach woj. Konin, w okresie od 27.07.1981 do 25.08.1981, Konin 1981. Maszynopis w archiwum Muzeum Okręgowego w Koninie.
- R.M. Czerniak, I.Jagielska, Miasto lokacyjne w Pyzdrach w świetle badań archeologicznych, [w:] Archeologia powiatu wrzesińskiego, Poznań – Września 2003, s. 199–213.