Zamek w Gniewie
53°50′03″N 18°49′40″E/53,834167 18,827778 nr rej. A-130 z 19 maja 2009
| |
 Zamek po rekonstrukcji | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
zamek |
| Styl architektoniczny |
gotyk |
| Rozpoczęcie budowy |
1283 |
| Ważniejsze przebudowy |
XVIII w. |
| Zniszczono |
1921 |
| Odbudowano |
1968-1974 |
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Gniewa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tczewskiego  | |
Położenie na mapie gminy Gniew  | |
| 53°50′03″N 18°49′40″E/53,834167 18,827778
| |
| Strona internetowa | |
.jpg)
Zamek w Gniewie – zamek zbudowany przez Zakon krzyżacki na planie czworoboku w końcu XIII i na początku XIV w. na lewym brzegu Wisły i rozbudowany w XIV i XV w., następnie od połowy XV do 1772 siedziba polskich starostów, w 1664 należał do starostwa gniewskiego[1][2][3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Okres krzyżacki (koniec XIII - 1464)[edytuj | edytuj kod]
Zamek w Gniewie rozpoczęto budować po 1290 od budowy czworobocznego muru. Po zakończeniu trwającej 40 lat budowy był to, obok zamku w Człuchowie i zamku w Gdańsku, najpotężniejszy zamek Krzyżaków na lewym brzegu Wisły, pełniąc rolę siedziby komtura gniewskiego. Zamek składał się z czterech skrzydeł zamykających wewnętrzny kwadratowy dziedziniec. W trzech narożnikach zbudowano niewielkie wieżyczki, a w czwartym masywną wieżę głównąW połowie XV w. zamek przebudowano zamurowując dawną bramę wjazdową i budując nową od wschodu oraz powiększono kaplicę. Podczas Wielkiej wojny zamek został zajęty w 1410 przez polskich rycerzy pod dowództwem kasztelana Pawła z Wszeradowa, który odbudowywał go przez kilka miesięcy. W trakcie wojny trzynastoletniej pomiędzy Królestwem Polskim i Zakonem Krzyżackim, w 1454 zamek został zdobyty przez okoliczne rycerstwo należące do Związku Pruskiego. Zamek w trakcie oblężenia częściowo spłonął, a jego komendantem został z nominacji króla Kazimierza Jagiellończyka rycerz Jan z Jani, jednak jeszcze w tym samym roku odzyskali go Krzyżacy. Od lipca 1463 był oblegany przez Piotra Dunina. Na odsiecz oblężonym ruszyli Krzyżacy czego efektem była, wygrana dla Polski Bitwa na Zalewie Wiślanym. Zamek w Gniewie skapitulował przed wojskami królewskimi 1 stycznia 1464[2][3].
Okres starostów polskich (lata 1464-1772)[edytuj | edytuj kod]
Na mocy II pokoju toruńskiego został włączony do Polski i stał się siedzibą polskich starostów. Dzięki Karolowi Górskiemu wiemy, że w latach 1466 -1472 pierwszym starostą Gniewa był Jakub Kostka, herbu Dąbrowa, syn Nawoja Kostki. W 1623 na zamku przebywał król Zygmunt III Waza. W 1565 przeprowadzono prace remontowe. W 1625 zamek na dwa lata zajęły wojska szwedzkie. W 1655 podczas Potopu zamek na krótko zajęły wojska szwedzkie. W 1657 na zamku z rozkazu hetmana Jerzego Lubomirskiego przetrzymywano jeńców szwedzkich[3].
W drugiej połowie XVII w. starostą gniewskim był Jan Sobieski, który jeszcze zanim został królem, zbudował na Podzamczu nowy barokowy budynek dla swojej żony Marii Kazimiery.
Po I rozbiorze w 1772 zamek trafił w ręce Prusaków[2].
Okres pruski (lata 1772-1920)[edytuj | edytuj kod]
Wielokrotnie zmieniał swą funkcję, służąc m.in. za spichlerz (w tym celu przebudowany w XVIII w.). Ponownie został przebudowany w latach 1855-1859, gdy rozebrano dużą czworoboczną wieżę w narożu wschodnim i zastąpiono ją wieżyczką, zburzono gdanisko, zasypano fosy i przebito nowe otwory okienne zmieniając wygląd zewnętrzny zamku[3].
Zamek po 1920 roku[edytuj | edytuj kod]
Po I wojnie światowej, w 1920 Gniew wrócił do Polski. Zamek został poważnie zniszczony w pożarze w 1921 r. Po 1939 niemieckie władze okupacyjne urządziły na terenie zamku więzienie dla Polaków. Odbudowa zabytku rozpoczęła się w latach 1968-1974, w trakcie której przywrócono częściowo wygląd zamku z czasów średniowiecza, a jej sponsorem były Zakłady Mechanizmów Okrętowych „FAMA”. W 1991 wraz z grupą wolontariuszy oraz kadrą Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Gniewie (MGOK-u) ówczesny dyrektor - Jarosław Struczyński podjął działania zmierzające do odbudowy oraz ożywienia kulturalnego i turystycznego ruin Zamku w Gniewie. Po uporządkowaniu zamkowych ruin uruchomiona została pierwsza trasa turystyczna. W tym samym roku zainicjował powstanie chóru gregoriańskiego „Schola Canturum Gymevensis”. W 1992, wspólnie z Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, w oparciu o roboty publiczne organizowane przez Urząd Miasta i Gminy w Gniewie, rozpoczął kolejny etap odbudowy Zamku, co umożliwiło organizację licznych imprez kulturalnych i turystycznych (Turniej Rycerski Króla Jana III, Międzynarodowy Pokaz Kucia Artystycznego, Festiwal Kultury Średniowiecznej oraz liczne spektakle i widowiska historyczne). Zainicjował powstanie grup rekonstrukcji historycznej: Stowarzyszenie „Bractwo Rycerskie Zamku Gniewskiego”(1993), Stowarzyszenie „Konfraternia Świętego Wojciecha”(2000), Żółty Regiment Piechoty Gustawa II Adolfa (2001), chorągiew husarską marszałka województwa pomorskiego, w której pełnił funkcję porucznika (2004), Rycerze Gniewu ( 2011). W 1994 rozpoczął współpracę z francuskim Stowarzyszeniem ”Les Compagnons du Tour de France”, wspierającym odbudowę Zamku i kształcących gniewskich rzemieślników w zawodach budowlanych. W 1997 współorganizował Kapitułę Rycerstwa Polskiego. W latach 1998-2001 współorganizował inscenizację Bitwy pod Grunwaldem, w której od 1998 odgrywa postać wielkiego mistrza Ulricha von Jungingen. Od 2001 na terenie zamku corocznie w sierpniu organizowana jest inscenizacja bitwy stoczonej pod Gniewem w dniach 22-29 sierpnia 1626, w czasie tzw. wojny o ujście Wisły, pomiędzy wojskami dwóch kuzynów - Gustawa Adolfa Wazy, króla Szwecji i Zygmunta III Wazy, króla polskiego[4].
W 2010 właścicielem zamku została firma Polmlek. Obecnie na zamku odbywają się turnieje rycerskie, pokazy kowalstwa artystycznego, kolonie tematyczne[5] i inne imprezy[3]. Liczne komnaty zostały zaadaptowane na apartamenty w standardzie hotelu[6]. W 2013 tuż przy zamku w stronę Wisły powstało śmigłowcowe lądowisko Zamek Gniew.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Jarosław Struczyński, kasztelan gniewski.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w 1664, wydał Józef Paczkowski, Toruń 1938, s. 27.
- ↑ a b c Izabela i Tomasz Kaczyńscy - Zamki w Polsce północnej i środkowej - przewodnik. Sport i Turystyka, Warszawa, 1999, s. 157-159, język polski, ISBN 83-7200-448-X
- ↑ a b c d e GNIEW - zamek komturów krzyżackich, www.zamkipolskie.com [dostęp 2023-07-27] (pol.).
- ↑ Galeria zdjęć TJD - Vivat Vasa 2006, www.pancerni.easyisp.pl [dostęp 2019-05-19].
- ↑ Kolonie tematyczne dla dzieci w Zamku Gniew., quatromondis.pl, 28 stycznia 2021.
- ↑ O nas | Zamek Gniew, www.zamek-gniew.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Historia. Oficjalna strona zamku w Gniewie. [dostęp 2011-02-15].
- Karol Górski, Starostowie malborscy latach 1457-1510: pierwsze półwiecze polskiego Malborka. Wyd TNT Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Łódź, Toruń 1960, s. 32 i 52
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 21, 40, 41 i 42
- Krzysztof Halicki. Dzieje Policji w Gniewie i regionie w latach 1920–2013. „academia.edu”, s. 354, 2014. Bydgoszcz. [dostęp 2015-02-23].