Kościół św. Marcina w Żelaźnie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół św. Marcina w Żelaźnie
Nr rej.: 832 z dnia 27.12.1960 r.
kościół parafialny
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Żelazno

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Parafia św. Marcina w Żelaźnie

Wezwanie

św. Marcina

Wspomnienie liturgiczne

11 listopada

Położenie na mapie gminy wiejskiej Kłodzko
Mapa konturowa gminy wiejskiej Kłodzko, na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Marcina w Żelaźnie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Marcina w Żelaźnie”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Marcina w Żelaźnie”
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Marcina w Żelaźnie”
Ziemia50°22′14″N 16°40′19″E/50,370556 16,671944
Multimedia w Wikimedia Commons
Kościół o zmierzchu
Mur obronny
Krużganek wzdłuż muru
Nagrobki w murze obronnym

Kościół św. Marcina w Żelaźnie – rzymskokatolicki kościół parafialny w Żelaźnie, położony w centrum wsi[1]. Budowla wzmiankowana była już w 1326 roku. Została ona gruntownie przebudowana w 2 połowie XVII wieku. Kościół jest świątynią murowaną, jednonawową, orientowaną. Wnętrze pochodzi z okresu baroku. W pobliżu budowli znajduje się cmentarz przykościelny otoczony murem z wewnętrznymi podcieniami ograniczonymi drewnianymi słupkami i balustradą, rozdzielony barokowymi murowanymi kapliczkami[2].

Dane ogólne[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Marcina znajduje się w Żelaźnie, w południowej części wsi, stanowiącej zarazem centrum całego jej układu osadniczego, na lewym brzegu Białej Lądeckiej[1].

W niedalekim sąsiedztwie świątyni znajduje się mieszkalna wieża rycerska powstała także w średniowieczu, która należała do właściciela lokalnych dóbr. W związku z tym należy domniemywać, że od tego kościół ten otrzymał jako patrona św. Marcina z Tours[3].

Kościół stanowi część zespołu, w skład którego oprócz niego wchodzi mur cmentarny z krużgankiem oraz bramami i kaplicami. Założenie to jest analogiczne do sąsiednich świątyń w Krosnowicach i Starym Wielisławiu[4].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Jest to skromna budowla orientowana, salowa, z wydzielonym węższym prezbiterium zakończonym wielobocznie i oskarpowanym. Wewnątrz sklepienie żebrowe ze słupkami. Nad nawą drewniany strop. Na osi kwadratowa wieża zakończona barokowym hełmem z prześwitem. Dach dwuspadowy, pokryty blachą. Przy prezbiterium znajduje się piętrowa zakrystia. Okna przebudowane w czasach baroku mają półkoliste zakończenia[5].

Wnętrze[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze kościoła w Żelaźnie jest bardzo zróżnicowane. Na lewej ścianie prezbiterium znajduje się gotyckie sakramentarium, wykonane z kamienia w postaci wnęki o ostrołukowym obramieniu zwieńczone krzyżem, a poniżej głowa Chrystusa. Wnękę zamyka prosta krata. Równie cenna jest drewniana, gotycka, polichromowana figura Madonny z Dzieciątkiem na półksiężycu (1480-1490), na belce tęczowej. Reszta wyposażenia świątyni pochodzi z okresu baroku i rokoka, w tym m.in. ołtarze z połowy XVIII wieku i ambona (1777) – dzieło Michała Klahra, chrzcielnica z 1760 roku[6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Kościół w Żelaźnie należy do jednych z najstarszych na ziemi kłodzkiej. Przypuszcza się, że mógł powstać około 1326 roku. Jego fundatorami byli bracia von Pannwitzowie. Był on wówczas kościołem filialnym pobliskiej parafii w Krosnowicach[5]. Około połowy XIV wieku na jego miejscu stanęła już świątynia murowana, w stylu gotyckim. Była ona gruntownie przebudowywana w stylu barokowym w 2 połowie XVII wieku i na początku XVIII wieku[7] Kościół był kilkakrotnie remontowany. Ostatnio w latach: 1963, 1971 i 1976-1978[8]. 27 grudnia 1960 roku został wpisany do rejestru zabytków[9].

Mur obronny dookoła kościoła[edytuj | edytuj kod]

Kościół znajduje się na wzniesieniu, które otacza mur obronny., pochodzący z XIV lub XV wieku. Podczas jego przebudowy w 2 połowie XVII wieku. umieszczono w nim nowe bramy i kaplice. Mur remontowano w 1978 roku. Główna, piętrowa brama ma ostrołukowy prześwit i pseudobarokowy szczyt zwieńczony figurą Chrystusa Dobrego Pasterza. Kaplice w murze przybierają formę barokowych baszt, od wewnątrz otwartych półkolistymi wejściami, zwieńczone wyżej łukowymi szczytami. Pilastry akcentują elewacje)[10].

Od wewnątrz wzdłuż muru biegnie krużganek wsparty na drewnianych, profilowanych słupkach, połączonych na dole drewnianą balustradą. Krużganek przykryty jest dwuspadowym dachem pokrytym łupkiem[6]. W murze krużganku znajdują się stacje Drogi Krzyżowej wykonane z kamienia. Sąsiadują z nimi płyty nagrobne (XVIII-początek XX w.)[10].

Plebania[edytuj | edytuj kod]

Plebania w stylu renesansowym, powstała w 1618 r. Została przebudowana na barokową w XVIII wieku[7]. Ostatnimi czasy była remontowana w 1978 roku. Jest to budynek piętrowy, dwutraktowy, nakryty dachem naczółkowym z zewnętrzną galeryjką[11].

Figura Matki Bożej[edytuj | edytuj kod]

W kościele znajduje się figura Matki Bożej Dzieciątkiem na Półksiężycu, która w dawnych czasach przyciągała do Żelazna pielgrzymów, gdyż uznawana była za cudowną[12].

Płyty nagrobne[edytuj | edytuj kod]

Bardzo ważnym elementem wyróżniającym tą świątynie od innych podobnych kościołów są płyty nagrobne z lat 1811-1942 (około 100), które zostały wmurowane do wewnętrznej części muru obronnego. Mówią one o spoczywających w tym miejscu mieszkańcach wsi oraz proboszczach lokalnej parafii, ponieważ opatrzone są informacjami o roli zmarłej osoby oraz jej rodzinie[3]. Do najciekawszych z nich należą płyty nagrobne[13]:

  • Josepha Bendelina (1804-1890) - miejscowego proboszcza i fundatora Szpitala św. Franciszka w Kłodzku Jurandowie;
  • Johanna Gottlieba Hünersky'ego (1764-1843) - właściciela dóbr rycerskich w Górnym Żelaźnie;
  • Josefy Beck (1807-1887) - chłopki, właścicielki ziemskiej;
  • Augusta Ulricha von Märzdorfa (1824-1856) - syna wolnego sędziego;
  • Albertiny Brauner geb. Franz von Werdeck (1839-1885) - właścicielki ziemskiej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Kotlina Kłodzka. 1: 100 000, wyd. Eko-Graf, Wrocław 2012.
  2. ↑ Opis kościoła św. Marcina w Żelaźnie na stronie www.dolny-slask.org [on-line] [dostęp: 10.03.2013]
  3. ↑ a b A. Kalinowska, Inkastelowany kościół św. Marcina w Żelaźnie, [w:] "Ziemia Kłodzka", pod red. T. Bazały, nr 223 (styczeń-luty 2013), Nowa Ruda 2013, s. 22.
  4. ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 517.
  5. ↑ a b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 518.
  6. ↑ a b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 518-519.
  7. ↑ a b J. Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie: D. Pohl, t. 3, Köln 1998, s. 212-213.
  8. ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 519.
  9. ↑ Dane za Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków we Wrocławiu, oddział w Wałbrzychu.
  10. ↑ a b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 520.
  11. ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 521
  12. ↑ Die Madonna In der Grafschaft Glatz, Glatz 1940; M. Perzyński, Gminy Kłodzko skarby i osobliwości. Przewodnik dla dociekliwych, wyd. Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2002, s. 22.
  13. ↑ A. Kalinowska, op. cit., s. 23.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Parafie dekanatu lądeckiego
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_św._Marcina_w_Żelaźnie&oldid=72645290”