Uistiti drobna
| Mico rondoni | |
| Ferrari et al., 2010 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
uistiti drobna |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Uistiti drobna[2] (Mico rondoni) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae). Zamieszkuje Amazonię, jest endemitem brazylijskiego stanu Rondônia, biorącego nazwę od tego samego odkrywcy, co epitet gatunkowy zwierzęcia. Prowadzi nadrzewny tryb życia, żywiąc się owocami, wydzielinami roślin i drobnymi zwierzętami. Żyje w grupach. Narażona na wyginięcie.
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
Kariotyp jest dość homogeniczny, badacze zwracają uwagę na dużą ilość dystalnej heterochromatyny konstytutywnej[3].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Długość głowy i tułowia wynosi od 20 do 24 cm, długość ogona od 29,5 do 33 cm[4]. Długość czaszki 4,54 cm, w tym mózgoczaszki 259 cm, odległość kłykciowo-podstawna 3,68 cm, szerokość międzyjarzmowa 3,06 cm. Długość żuchwy 2,92 cm. Długość ucha od 2,3 do 3,1 cm, stopy 5,1–6,3 cm[3]. Masa ciała od 250 do 390 g ze średnią 326,9 g[4].
Uistiti drobna przypomina uistiti parańską, jednakże ma nieco ciemniejsze futro, a także uistiti czarnoogonową[1], niemniej różnice są wyraźne. Ogólnie barwy szarej[3], opisywana jest jako srebrna, bladoszara. Ciemniejsze włosy porastają czoło i boki twarzy, rozciągając się bocznie do podstaw uszu i do tyłu ku tyłowi głowy, przy czym w okolicy uszu są gęstsze, ale i jaśniejsze, podobnie jak i po bokach szyi[4]. Nie występują kępki włosów na uszach[3] obserwowane u innych gatunków pazurkowcowatych, jak uistiti frędzloucha[5], aczkolwiek niekiedy przed uszami rosną białawe włosy[3]. Autorzy zwracają jeszcze uwagę na białą plamę na czole pośrodku[4] oraz czarniawe włosy na czole i bokach twarzy. Twarz jest ogólnie pozbawiona pigmentu poza niewielkimi plamami w okolicy nozdrzy i warg, rosną na niej skąpe jedynie włosy z wyjątkiem okolicy między oczami i nosowej, ma ona wibrysy. Kark jest szarosrebrny, gardło, jasnoszare, odróżnia się od otaczającej szarości płaszcza, podobna jest do niego i klatka[3].
Uwagę zwracają przypominające dłuta dolne siekacze, wykorzystywane przez uistiti drobną do żłobienia w korze drzew celem odstania się do wydzielin roślinnych[3].
Szary brąz barwi okolicę lędźwi, przechodząc w ciemniejszy kolor, prawie czarny, u podstawy ogona. Porastające tam włosy są u podstawy czerwonawobrązowe, przechodząc nagle w ciemniejsze odcienie, by rozjaśnieć ku końcowi[4]. Brzuch ma kolor żółtawego brązu, podobną do jaśniejszych jeszcze boków. Poza podstawą ogon jest czarny[3].
Proksymalne części kończyn górnych nie różnią się kolorem futra od tułowia, by w miarę oddalania się od niego ciemnieć przez czarniawoszare przedramiona[3]. Czarne są ręce[4] bądź też mają ciemnoszarą powierzchnię zewnętrzną, z rzadka tylko włosami porosłą[3]. Kończyny dolne ciemnieją dystalnie[4] (aczkolwiek wewnętrzna część ud może być żółtawobrązowa), osiągając na łydkach czerwony brąz i czarniawy kolor na kostkach oraz czerń na stopach[4]. Dłonie są niepigmentowane[3].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o gatunku pochodzi z 1985, kiedy to opisano ją jako izolowaną populację uistiti parańskiej[4], wtedy jeszcze zaliczaną do rodzaju Callithrix[1], czyli uistiti[2]. Doniesienie pochodziło od Vivo. Opisywany naczelny przypominał uistiti parańską, jednakże miał nieco ciemniejsze futro. Kolejni autorzy podnosili kwestię odrębnych zasięgów występowania. Badania genetyczne mitochondrialnego cytochromu II wykazały też odrębności[1]. Ferrari et al. zauważyli genetyczną odrębność od uistiti parańskiej, którą w międzyczasie przeniesiono do rodzaju Mico, wykazującego największą różnorodność wśród szerokonosych[3].
Uistiti drobna opisana jako osobny gatunek została dopiero w 2010[4]. Dokonali tego Ferrari i inni. Epitet gatunkowy upamiętnia Cândido Rondona, podróżnika, który jako pierwszy zorganizował wyprawy na tereny zamieszkiwane przez uistiti drobną, będącą endemitem brazylijskiego stanu Rondônia, który to czerpie swą nazwę od tego samego podróżnika[3]. Jako miejsce typowe kreatorzy podali Cachoeira Samuel, czyli rezerwuar Samuel Hydroelectrics na Rio Jamari, prawym dopływie Madeiry w gminie Candeias do Jamari w stanie Rondônia w Brazylii. Badacze podali dokładne współrzędne: 8°45′S 63°28′W/-8,750000 -63,466667[4]. Holotypem obrano okaz MPEG-21893, dorosłą samicę zebraną 25 listopada 1987 przez Fernando da Silvę Bragę i Arlindo Pinto de Souzę Júniora. Holotyp znajduje się w posiadaniu Goeldi Museum w Belém. Wybrano także paratypy, jak wymieniają kreatorzy gatunku, samce MPEG-21366, MPEG-21646, MPEG-21659, MPEG-21660, MPEG-21886, MPEG21894, MPEG-21896, MPEG-21897 i samice MPEG-21367, MPEG-21647, MN-28486. Nowy gatunek należy do grupy uistiti srebrzystej[3].
Badania oksydazy cytochromowej II wykazały następujący kladogram[3]:
| |||||||
Kreatorzy Mico munduruku zaprezentowali następujący kladogram[6] (uproszczono):
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podgatunków się nie wyróżnia[4].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Nie ma szczegółowych danych dotyczących rozrodu uistiti drobnej[4]. Inne pazurkowcowate żyją w grupach rodzinnych, w których rozmnaża się pojedyncza samica, która zwykle wydaje na świat bliźnięta, występuje opieka współdzielona, w której uczestniczą inne osobniki z grupy[5].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Uistiti drobna jest endemitem Brazylii. Żyje w Amazonii[4] podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Mico, w odróżnieniu od zamieszkujących bardziej na wschodzie Callithrix[5]. Na zachodzie ograniczeniem jest Rio Mamoré, na wschodzie Rio Ji-Parana, na północy Madeira, na południu zaś Serra dos Pacaas Novos[4]. Podany przez kreatorów obszar występowania zwierzęcia mierzy około 100 000 km². Jednakże nie występuje on w wielu miejscach w obrębie wytyczonych granic zasięgu, także w tych, gdzie żyje tamaryna boliwijska[3].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Siedliskiem uistiti drobnej są lasy[1]. Rylands i Mittermeier podają tu dokładniej wysokie lasy deszczowe na terra firma (obszary niezalewane przez wodę) w południowej Amazonii, z gęstym podszytem. Zwierzęta te radzą sobie na obszarach wtórnego wzrostu po upadłych drzewach oraz na terenach zniszczonych rzez człowieka[4]. Występuje jednak rzadko[3].
Pożywienie uistiti drobnej to niewielkie owoce, nektar i gumy roślinne, jak również zdobycz zwierzęca[4]. Do gum dostaje się dzięki dłutowanym dolnym siekaczom, dzięki którym żłobi w korze drzew[3]. Potrafi ona strawić wydzieliny roślin dzięki powiększonej kątnicy o złożonej budowie[4].
Uistiti drobna występuje sympatrycznie z tamaryną boliwijską, nieco mniejszym gatunkiem z tej samej rodziny. Tworzą one wspólne zgromadzenia[4], jak to się zdarza również w przypadku innych Mico i innych tamaryn[5]. W takiej wspólnej grupie osobniki obu gatunków podróżują razem przez 40% czasu. Dzieli je jednak żerowanie, jako że tamaryny poszukują pokarmu niżej niż uistiti drobne, zazwyczaj na wysokości 6 m nad ziemią, podczas gdy uistiti drobne żerują 11 m nad ziemią. Gatunki konsumowanych owoców roślin istotnie się na siebie nakładają, podczas gdy wyłącznie Mico nagryzają korę celem dobrania się do wydzielin roślin. Tamaryny mogą potem korzystać z wyżłobień uczynionych zębami uistiti drobnych, same nie dokonując własnych (nie wiadomo, czy wpływa to jakoś ujemnie na uistiti drobną[4], ale relacja ta może mieć charakter pasożytnictwa[3]). Oba gatunki konsumują gumy roślinne ze strąków. Natomiast zdobycz zwierzęca także dzieli oba gatunki. Uistiti drobne przeszukują listowie i mniejsze gałązki, szukając głównie wysoko żyjących owadów, podczas gdy tamaryny szukają zdobyczy raczej w dziuplach i szczelinach drzew[4].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) został zaliczony do kategorii VU (gatunek narażony na wyginięcie). Całkowita liczebność gatunku spada[1].
Gatunek obejmuje Załącznik II CITES. Zamieszkuje on tereny chronione[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Messias i inni, Rondon’s Marmoset, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-12-25] (ang.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Ferrari i inni, Rondon’s marmoset, Mico rondoni sp. n., from southwestern Brazilian Amazonia, „International Journal of Primatology”, 31, Springer, 2010, s. 693–714 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u 8. Rondon's Marmoset, s. 311 w: A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ a b c d A.B. Rylands & R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Costa-Araújo R i inni, The Munduruku marmoset: a new monkey species from southern Amazonia, „PeerJ”, 7, 2019, e7019 (ang.).